Huy động nguồn lực tới hạn

Nguồn cơn của câu hỏi “sửa sai hay làm mới” từ giới chuyên gia kinh tế tại Diễn đàn Kinh tế Việt Nam 2016: Thách thức tái cơ cấu và triển vọng diễn ra giữa tuần này chính do kết quả khiêm tốn của kế hoạch tái cơ cấu nền kinh tế 2011-2015 sau 5 năm, dù thực hiện rất vất vả, khiến mô hình tăng trưởng không thay đổi là mấy.

Là người trong cuộc của các đề xuất liên quan đến tái cơ cấu nền kinh tế, ông Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cũng phải thừa nhận thực tế trên.

Đầu tư kém hiệu quả, liên tục thua lỗ của nhiều doanh nghiệp nhà nước đang trực tiếp làm hao mòn nguồn lực quốc gia. Ảnh: Đức Thanh

Ngay trong các báo cáo chính thức, thì mô hình tăng trưởng của Việt Nam vẫn được nhận định là chủ yếu phát triển theo chiều rộng, tăng trưởng kinh tế còn phụ thuộc vào vốn, tài nguyên, lao động trình độ thấp… Thậm chí, nếu chọn riêng mục tiêu tái cơ cấu nền kinh tế là phân bổ lại nguồn lực xã hội, để từ đó thay đổi hệ thống động lực cho phát triển, thì kết quả 5 năm qua gần như không đạt được.

“Nguồn lực vẫn phân bổ theo hành chính xin – cho, gần như giai đoạn 2006-2008, chỉ khác là chưa bất ổn kinh tế vĩ mô thôi. Ở góc độ này thì tái cơ cấu đúng là chưa làm được gì”, ông Cung nói.

Vấn đề nằm ở chỗ, trọng tâm mà hệ tư duy chính thống luôn hướng tới là huy động các nguồn lực để thực hiện các nỗ lực tái cơ cấu. Trong mối giằng co giữa huy động và phân bổ hiệu quả, có vẻ như cán cân nghiêng nhiều về huy động.

Hệ quả là, một bức tranh kinh tế với nhiều chữ… rất cao. Đó là tỷ lệ đầu tư khá cao so với thông lệ, nhưng hiệu quả thấp; huy động qua ngân sách cao, chi ngân sách cao, bội chi ngân sách từ đó rất cao; chi thường xuyên cũng rất cao, mức huy động không đủ chi cho thường xuyên; thâm hụt ngân sách rất cao; nợ công cao và tăng rất nhanh; huy động tín dụng cao; huy động nguồn vốn đầu tư nước ngoài rất cao…

“Xét về năng lực huy động nguồn lực, chúng ta đã làm rất tốt, nhưng mọi giới hạn đã tới ngưỡng. Vấn đề bây giờ không chỉ huy động nguồn lực, mà sử dụng hiệu quả hơn, để từ đó khơi thông dòng chảy các nguồn lực xã hội. Nếu không hiệu quả, các dòng chảy sẽ khô cạn dần”, ông Cung chia sẻ quan điểm.

Các bài học kỷ luật

Không ai phủ nhận quan điểm của ông Cung về nguyên tắc phân bổ hiệu quả các nguồn lực. Trước khi bắt tay vào thực hiện kế hoạch tái cơ cấu nền kinh tế giai đoạn 2011-2015, vấn đề này cũng đã được đặt ra và cũng nhận được sự đồng thuận.

Nhưng bắt tay thực hiện được lại là vấn đề khác, vì phân bổ lại nguồn lực đồng nghĩa với quyền lực sẽ được tái cấu trúc. Sẽ có nhiều người không muốn thay đổi vị thế, quyền lực hiện có với những lý do không hẳn vì quyền lợi cá nhân, mà vì ngành, vì địa phương, vì một nhóm lợi ích nào đó....

Ông Trần Đình Thiên, Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam không ngần ngại nhắc tới cách ứng xử khá quen trong thực thi tái cơ cấu giai đoạn vừa qua. Đó là thấy có lợi cho mình thì làm, không thì thôi, động lực thay đổi không có.

“Chúng ta nói là đang thúc đẩy cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, nhưng nhìn vào thực chất thì phần việc này đang được thực hiện theo logic là để hoàn thành nhiệm vụ, hoàn thành số lượng doanh nghiệp nhà nước cổ phần hóa thôi. Mọi việc có vẻ được dẫn dắt bởi chủ nghĩa thành tích. Vì thực chất của sứ mệnh này là phân bổ lại nguồn vốn quốc gia, chuyển một phần vốn cho khu vực tư nhân quản lý, sử dụng chỉ đạt được không đáng kể, khoảng 10-15% tổng số vốn của các doanh nghiệp nhà nước đã cổ phần hóa”, ông Thiên phân tích.

Rõ ràng có câu chuyện về kỷ luật thực thi các kế hoạch tái cơ cấu, hay như ông Thiên đặt phản đề là có hay không nỗ lực để giữ lại mô hình cũ.

Thậm chí, soi vào 16 gợi ý chính sách mà 2 chuyên gia của Chương trình Giảng dạy Fulbright gửi tới Diễn đàn về nội dung bắt mạch nợ công Việt Nam, phần lớn giải pháp đều liên quan đến siết chặt kỷ cương, kỷ luật tài khóa. Theo phân tích của 2 chuyên gia Nguyễn Xuân Thành và Đỗ Thiên Anh Tuấn, bức tranh nợ công hay bội chi ngân sách của Việt Nam là hệ quả của những lỏng lẻo trong kỷ luật ngân sách – nguyên do của những cơ chế khuyến khích ngược – thúc đẩy thành tích ảo thay vì tuân thủ quy định.

Đây cũng là một phần kiến nghị mà ông Lê Xuân Bá, nguyên Viện trưởng CIEM khảng khái đặt ra, đó là nếu  làm được như những gì đã nói, đã cam kết cũng tốt lắm rồi.

“Có nhiều mục tiêu phải thực hiện tái cơ cấu. Ở Việt Nam, tái cơ cấu nền kinh tế vừa để sửa sai, vừa để phát triển. Nghĩa là phải trả lời được hai câu hỏi là vì sao nền kinh tế đến nông nỗi này và những thay đổi thời cuộc nào đang đặt Việt Nam vào hướng phát triển mới. Niềm tin của người dân đang phụ thuộc vào kết quả của các hành động này”, ông Bá khuyến nghị.