Bài 1: Trao cả thị trường y dược khổng lồ cho… nước ngoài

TP.HCM từng phê duyệt đầu tư một dự án khu công nghiệp y dược, song phải xóa sổ vì chủ đầu tư không triển khai trong nhiều năm. TP.HCM đang “đánh rơi” cơ hội vàng khai thác thị trường dược phẩm trị giá hàng tỷ USD.

“Bê bết” tới mức phải xin xóa sổ

Theo hồ sơ, tài liệu mà phóng viên Báo Đầu tư thu thập, lưu trữ, từ năm 2007, UBND TP.HCM đã đồng ý cho Công ty TNHH Giải pháp kiến trúc xây dựng Ánh Sáng Chung đầu tư Dự án Khu công nghiệp (KCN) Hóa dược Phước Hiệp, diện tích hơn 200 ha trên địa bàn 2 xã Phước Hiệp và Trung Lập Hạ (huyện Củ Chi).

Nhu cầu thiết bị y tế hiện đại trong chẩn đoán và điều trị tăng, nhưng hầu hết thiết bị y tế công nghệ cao tại Việt Nam vẫn phải nhập ngoại

Dự kiến, Dự án KCN Hóa dược Phước Hiệp có tổng vốn đầu tư 638 tỷ đồng, xây dựng trong 3 năm. Giai đoạn I (quý IV/2007 đến quý I/2008) thực hiện các thủ tục pháp lý, thủ tục đầu tư, hoàn tất việc thiết kế, bồi thường giải phóng mặt bằng. Giai đoạn II (quý II/2008 đến quý III/2010) thi công xây dựng hệ thống hạ tầng kỹ thuật, xây dựng nền móng công trình, xây dựng công trình kiến trúc, hạ tầng kỹ thuật. Giai đoạn III (trong quý IV/2010) bàn giao, đưa vào sử dụng công trình.

TP.HCM kỳ vọng, đây sẽ là KCN hiện đại, hoàn thiện, đồng bộ, trở thành KCN hóa dược sinh thái tốt nhất miền Nam, đóng góp vào tầm nhìn dài hạn của Thành phố là trở thành đầu mối công nghiệp dược - sinh học của Việt Nam. Mặt khác, KCN này sẽ hỗ trợ sự phát triển của các bệnh viện y dược, trường y dược về thí nghiệm và nghiên cứu.

Kết cục ra sao? 14 năm sau khi đồng ý cho đầu tư KCN Hóa dược Phước Hiệp, đến tháng 7/2021, UBND TP.HCM phải làm văn bản xin Chính phủ cho… xóa sổ KCN này. Nguyên nhân, theo UBND TP.HCM, từ khi được duyệt đầu tư tới nay, Công ty TNHH Giải pháp kiến trúc xây dựng Ánh Sáng Chung không có bất kỳ hoạt động đầu tư xây dựng nào, buộc Ban Quản lý các KCN - khu chế xuất (KCX) TP.HCM (Hepza) phải thu hồi giấy phép đầu tư.

Dự án KCN Hóa dược Phước Hiệp “treo ngược” nhiều năm khiến hàng trăm hộ dân nơi đây vô cùng khốn khổ, hàng trăm héc-ta đất hoang hóa, lãng phí.

Có nhà máy, nhưng…

TP.HCM cũng có tới 31 nhà máy dược phẩm đạt GMP-WHO (tiêu chuẩn thực hành sản xuất dược phẩm được Tổ chức Y tế thế giới ban hành), phân bổ chủ yếu tại các KCN, KCX và khu công nghệ cao. Trong đó, có 5 nhà máy đã được chứng nhận đạt GMP-PIC/S và GMP-EU; 4 nhà máy đạt GMP về sản xuất thuốc có nguồn gốc từ dược liệu; 1 nhà máy đạt GMP về sản xuất nguyên liệu và thành phẩm thuốc đặc trị ứng dụng công nghệ sinh học; 2 nhà máy đạt tiêu chuẩn GMP về sản xuất bao bì dùng trong ngành dược, là những nhà máy sản xuất bao bì đạt GMP đầu tiên trong cả nước.

Tuy nhiên, 31 nhà máy trên chủ yếu sản xuất theo công thức từ những thuốc đã hết hạn bản quyền. Nhiều nhà máy sản xuất cùng một loại hoạt chất, nguồn nguyên liệu chủ yếu nhập khẩu từ nước ngoài. Hầu hết các nhà máy chưa phát huy tối đa công suất, nhất là các nhà máy của doanh nghiệp có vốn nhà nước (Sapharco và các công ty con, công ty liên kết).

Các số đăng ký thuốc còn hiệu lực của các nhà máy trên chỉ chiếm khoảng 10% tổng số đăng ký còn hiệu lực của cả nước, trong đó, đưa vào sản xuất 2.104 mặt hàng, chiếm hơn 83% tổng số đăng ký được cấp. Trong hoạt động đấu thầu cung cấp thuốc vào bệnh viện, do giá thành sản xuất tại TP.HCM cao (giá nhân công cao, giá thuê đất cao...), nên các sản phẩm này cũng ở mức giá cao, không có lợi thế cạnh tranh.

Thực trạng trên khiến thị trường thuốc, vật tư, máy móc y tế tại TP.HCM nói riêng và Việt Nam nói chung gần như phải “nhường sân” cho doanh nghiệp nước ngoài. Cụ thể, Việt Nam phải nhập khẩu tới 90% nguyên liệu và bao bì cho thuốc hóa dược và dược liệu; khoảng 90% trang thiết bị y tế lưu hành trên thị trường trong nước hiện nay dựa vào nguồn nhập khẩu.

Bỏ quên “cơ hội vàng”

Theo Sở Y tế TP.HCM, Thành phố có rất nhiều cơ hội và tiềm lực để có thể phát triển công nghiệp dược, khi tập trung nhiều cơ sở sản xuất, kinh doanh dược phẩm, là đầu mối phân phối thuốc cho các khu vực trên cả nước.

Bên cạnh đó, TP.HCM có lợi thế về thị trường đầu ra (133 bệnh viện, hơn 1.200 doanh nghiệp bán buôn và hơn 6.500 nhà thuốc) cũng như đầu mối để xuất khẩu

Thành phố cũng là trung tâm đào tạo nguồn nhân lực dược lớn nhất cả nước với những trường đại học như Trường đại học Y Dược, Trường đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch, Trường đại học Tôn Đức Thắng, Trường đại học Quốc tế Hồng Bàng, Trường đại học Nguyễn Tất Thành... Đồng thời, cũng là nơi thu hút nguồn nhân lực có trình độ cao về lĩnh vực y, dược. Số cán bộ dược đang công tác tại các đơn vị hành chính sự nghiệp là 2.999 người, trong đó, có 241 dược sĩ có trình độ trên đại học, 804 dược sĩ đại học, 1.954 dược sĩ trung học và cao đẳng.

Với những lợi thế đó, hoạt động sản xuất, kinh doanh, xuất nhập khẩu dược phẩm trên địa bàn TP.HCM chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu kinh tế dược của cả nước. Các cơ sở sản xuất thuốc tại TP.HCM chiếm hơn 20% tổng số cơ sở sản xuất thuốc của cả nước.

Sở Y tế TP.HCM cho hay, tại TP.HCM, giá trị tiền thuốc sản xuất trong nước sử dụng tính tới năm 2020 đạt gần 2.212 tỷ đồng, nhưng chỉ chiếm 20% chi phí sử dụng thuốc và dự kiến tăng 7 - 10%/năm. Với thuốc ung thư, dù nhu cầu sử dụng tăng, nhưng thuốc sản xuất trong nước chỉ chiếm 2%. Tỷ lệ các bệnh viện ở TP.HCM sử dụng thuốc nội địa dao động từ 61 đến 80%.

Ngoài thuốc, cơ quan chức năng cũng đưa ra con số thống kê thể hiện, tổng vốn đầu tư vào thị trường thiết bị và vật tư y tế Việt Nam có tốc độ tăng trưởng mạnh. Đơn cử, vốn đầu tư vào trang thiết bị y tế tại Việt Nam đến năm 2019 đạt 1,1 tỷ USD; tốc độ tăng trưởng hằng năm là 18%. Tiềm năng phát triển của thị trường này còn rất lớn trong thời gian tới, được thúc đẩy bởi các yếu tố như: nhu cầu thiết bị y tế hiện đại trong chẩn đoán và điều trị tăng; chính sách thúc đẩy phát triển hạ tầng ngành y tế (huy động vốn trong và ngoài nước đầu tư vào trang thiết bị y tế)…

“Có làn sóng các hãng thiết bị y tế lớn trên thế giới đầu tư vào Việt Nam (Terumo, Sonion và United Healthcare đã chuyển nhà máy từ các nước khác về Việt Nam) để tận dụng nguồn nhân công giá rẻ và các chính sách hỗ trợ từ Chính phủ qua Đề án Phát triển công nghiệp dược trên địa bàn TP.HCM đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”, Sở Y tế TP.HCM thông tin.

Thực trạng trên cho thấy, trong suốt thời gian dài, TP.HCM đã “đánh rơi” nguồn thu khổng lồ cả trong và ngoài nước.

Tại một đề án mới đây (đang lấy ý kiến của các cơ quan chức năng), TP.HCM muốn đầu tư một KCN y dược lớn để sản xuất các loại thuốc phát minh (hoặc chuyển giao công nghệ), thuốc chuyên khoa đặc trị, thuốc generic (thuốc tương đương sinh học với biệt dược gốc về các tính chất dược động học và dược lực học, được sản xuất khi quyền sở hữu công nghiệp của biệt dược đã hết hạn) có dạng bào chế CNC, vắc-xin, sinh phẩm, các trang thiết bị xét nghiệm, sản phẩm y sinh kỹ thuật cao phục vụ chẩn đoán và điều trị tại các cơ sở khám chữa bệnh trên địa bàn, các địa phương trên cả nước và xuất khẩu sang các nước trong khu vực.

Tuy nhiên, bài học về Dự án KCN Hóa dược Phước Hiệp hơn 200 ha phải xóa sổ và hàng loạt KCN, KCX vẫn luẩn quẩn trong những vướng víu về pháp lý, quy hoạch, đền bù giải phóng mặt bằng dẫn đến hoang phí quỹ đất công nghiệp lớn cho thấy, TP.HCM phải tìm ra giải pháp đột phá khác với lối mòn hiện nay.

(Còn tiếp)