Giữa nhịp rộn ràng của Triển lãm thành tựu đất nước kỷ niệm 80 năm Quốc khánh với chủ đề “80 năm Hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc”, tại Trung tâm Hội chợ Triển lãm Việt Nam ở Đông Anh (Hà Nội), nơi hàng nghìn gian trưng bày khoe sắc cùng những công trình, sản phẩm tiêu biểu của 80 năm đổi thay, có một khoảng lặng khiến bước chân người tham quan như chậm lại. Ở đó, hương trà Shan tuyết cổ thụ thanh khiết, ngọt dịu tỏa ra, len lỏi, khiến bất kỳ ai ngang qua cũng bị níu giữ, để rồi vô thức tìm đến.
Hai không gian trà, một của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, một của tỉnh Lào Cai, đã trở thành những “ốc đảo tĩnh tại” giữa dòng người đông đúc. Đây không đơn thuần là nơi giới thiệu một sản vật, mà là cánh cửa mở ra hành trình văn hóa ngàn năm, nơi vị giác và khứu giác hòa quyện cùng ký ức dân tộc. Người ta bước vào không gian ấy, như đang đặt chân lên Suối Giàng mờ sương - miền đất huyền thoại của những cây chè cổ thụ hàng trăm năm tuổi.
Trong văn hóa Việt, trà không chỉ là thức uống, mà còn là biểu tượng văn hóa, gắn bó với cả một đời người. Trà hiện diện trong bàn thờ gia tiên, trong những nghi lễ trọng đại, trong bộ ấm chén quen thuộc của mỗi gia đình, trong mỗi cơ quan khi tiếp khách. Người Việt bắt đầu câu chuyện bằng chén trà, như một nghi thức mở đầu, một sự kết nối âm thầm nhưng bền chặt.
Với những dân tộc miền núi gắn bó cùng cây chè cổ thụ, đặc biệt là người Mông và Dao, cây trà còn mang một ý nghĩa sâu xa hơn. Họ coi trà như cha, như mẹ, là nguồn sống nuôi dưỡng từ bao đời. Trong đời sống còn nhiều khó khăn, khi y tế chưa phát triển, cây trà với họ là “chùa dê” cây thuốc thiêng. Đau đầu, đau bụng, thậm chí ốm sốt, họ đều tìm đến trà. Trà trở thành phương thức chữa bệnh tự nhiên, là bạn đồng hành của cuộc sống thường ngày.
Với người Việt nói chung, từ lúc sinh ra đến khi mất đi, trà luôn có mặt. Trong lễ tết, trong hiếu, hỉ, trong những cuộc gặp gỡ đầu xuân, trong những chiều tà nơi sân đình, trà đều hiện diện. Không ngẫu nhiên mà bàn tiếp khách trong mỗi ngôi nhà đều được gọi là “bàn trà”; những món đồ gắn bó thân thuộc xưa kia “sập, gụ, tủ, chè” cũng khẳng định vị thế không thể thiếu của trà trong đời sống tinh thần.
Có thể nói, với người Việt, “miếng trầu chén trà là đầu câu chuyện”. Một ngụm trà không chỉ làm ấm lòng, mà còn mở ra sự gắn kết, khiến con người xích lại gần nhau hơn.
Không phô trương hay cầu kỳ, gian trưng bày của Lào Cai được thiết kế như một bảo tàng văn hóa thu nhỏ. Những chiếc bàn gỗ mộc, bộ ấm chén sứ men trắng, những búp chè khô đặt trong giỏ tre, tất cả gợi nhắc đến không gian mộc mạc của một miền quê vùng cao.
Tiếng khèn Mông réo rắt, điệu múa rộn ràng của đồng bào vang lên xen lẫn tiếng rót trà, làm nên một bản hòa ca vừa bình dị vừa sâu lắng. Các nghệ nhân không quảng bá bằng lời lẽ hoa mỹ, mà lặng lẽ tráng ấm, pha trà, nâng chén mời khách.
Trong từng cử chỉ tỉ mỉ ấy, nghệ nhân trà Đào Đức Hiếu và Ngọc Diệp dùng các trà nương của Hợp tác xã Hệ sinh thái du lịch Suối Giàng đang kể câu chuyện về những cây chè cổ thụ Suối Giàng - những chứng nhân xanh vươn mình nơi đỉnh núi cao, ngậm sương đêm, gội gió ngàn để chắt lọc tinh hoa đất trời.
Tâm điểm của không gian là những chén trà sóng sánh màu hổ phách, khói tỏa mỏng, hương thơm dìu dịu. Khách nhấp một ngụm, thấy cả vị ngọt hậu lan dài, để rồi dường như nghe đâu đây tiếng núi rừng vọng về. Người đến ngày một đông, đến mức bàn tay nghệ nhân pha trà chẳng khi nào ngơi nghỉ.
Trong lúc tất bật, nghệ nhân trà Đào Đức Hiếu, Giám đốc Hợp tác xã Hệ sinh thái Du lịch Suối Giàng vẫn ánh lên niềm tự hào khi chia sẻ: “Chúng tôi không chỉ mang trà về đây, mà mang cả không gian, cả văn hóa, cả sự mộc mạc của đồng bào trên đỉnh Suối Giàng về với Thủ đô. Khi mọi người nâng chén trà, họ sẽ cảm nhận được tinh túy của tự nhiên, linh khí đất trời hội tụ trong từng búp chè. Đó mới là niềm tự hào lớn nhất”.
Lời tâm sự ấy dường như đã “chạm” vào trái tim người thưởng trà. Dòng người xếp hàng kiên nhẫn, chỉ để được nhấp một ngụm trà nóng. Họ truyền tay nhau những chén nhỏ, lặng lẽ thưởng thức, rồi gật gù, đôi mắt ánh lên sự hài lòng.
Ông Bùi Văn Trình, một người Hà Nội, thốt lên sau khi uống: “Thật tuyệt vời! Vị trà đậm đà, hương thơm lưu luyến mãi không tan”.
Chị Nguyễn Thu Trăng thì tinh tế phân tích: “Tôi đã thử nhiều loại trà, nhưng hương vị Shan tuyết thì đặc biệt. Nó thanh khiết, không lẫn với bất kỳ loại nào khác. Dù chỉ một ngụm nhỏ, nhưng để lại dư vị khó quên”.
Còn anh Trần Thế Nam, phường Thanh Xuân Nam, Hà Nội, thì thổ lộ: “Hương vị này khiến tôi mong một ngày đặt chân đến Suối Giàng, đứng giữa đồi chè để trải nghiệm. Chắc chắn đó sẽ là kỷ niệm khó quên”.
Không chỉ uống rồi đi, nhiều người còn chọn ngồi lại thật lâu, cùng nghệ nhân chuyện trò. Họ hỏi về bí quyết pha trà, về tuổi đời cây chè, về đời sống đồng bào nơi núi cao. Gian trưng bày nhỏ bé bỗng trở thành điểm hẹn văn hóa, nơi khoảng cách giữa người bán - người mua biến mất, chỉ còn tình người ấm áp và những câu chuyện say sưa bên chén trà thơm.
Ấn tượng trước không gian trà do Bộ Nông nghiệp và Môi trường mang đến, Phó Thủ tướng Mai Văn Chính cho rằng: “Những không gian văn hóa như thế này giúp thế hệ trẻ thêm tự hào về bản sắc dân tộc, đồng thời khẳng định vị thế của nông sản Việt trên hành trình hội nhập và phát triển bền vững”.
Không gian trà ở triển lãm vì thế không chỉ mang lại trải nghiệm ẩm thực, mà còn chuyển đi thông điệp lớn hơn: tôn vinh giá trị nông sản Việt, gắn nông nghiệp với văn hóa, với niềm tự hào quốc gia.
Việt Nam hiện đứng thứ 5 thế giới về xuất khẩu trà. Với 32/34 tỉnh có cây chè, cây trà không chỉ là thức uống, mà còn có thể trở thành “cây vàng xanh” một tài nguyên đặc biệt của đất nước.
Nếu có chiến lược bài bản về chất lượng, nguồn gốc, tiêu chuẩn quốc tế và chỉ dẫn địa lý, trà hoàn toàn có thể lọt vào nhóm nông sản tỷ đô, sánh vai cùng gạo, cà phê, hạt điều. Khi ấy, trà không chỉ hiện diện trong từng gia đình, từng nghi lễ, mà còn trở thành niềm tự hào kinh tế, một thương hiệu quốc gia đưa Việt Nam vươn ra thế giới.
Triển lãm rồi cũng sẽ khép lại, dòng người lại hòa vào nhịp sống hối hả. Nhưng dư vị ngọt hậu của chén trà Shan tuyết sẽ còn vương vấn thật lâu trong ký ức của những ai từng dừng chân nơi góc nhỏ bình yên ấy.
Thành công của hai không gian trà nhỏ bé này mở ra một tầm nhìn mới: về một lễ hội trà cổ thụ Suối Giàng trong tương lai, về một hành trình đưa văn hóa trà Việt trở thành di sản thế giới. Để hương trà Suối Giàng không chỉ ngát hương giữa lòng Thủ đô, mà còn bay xa, lan tỏa giá trị tinh hoa Việt đến năm châu.
Trong muôn vàn gian hàng của Triển lãm thành tựu 80 năm đất nước, hai không gian trà Shan tuyết cổ thụ từ Suối Giàng đã tạo nên một điểm nhấn khác biệt. Nó cho thấy rằng thành tựu của dân tộc không chỉ đo bằng công trình, con số, mà còn ở sự gìn giữ và tôn vinh những giá trị văn hóa lâu bền.
Một chén trà tưởng nhỏ bé, nhưng trong đó có cả đất trời, cả hồn cốt dân tộc, cả tâm tình gửi gắm. Và khi hương trà vẫn còn vương vấn, hành trình đưa văn hóa Việt ra thế giới vẫn sẽ tiếp tục - từ ngụm trà Shan tuyết cổ thụ Suối Giàng hôm nay, đến một di sản nhân loại mai sau.
