Cải cách DNNN: phản đối cũng phải làm

Dẫn câu chuyện về thời điểm nước Anh quyết định tư nhân hóa Công ty Viễn thông Anh đã lại vấp phải sự phản đối dữ dội của người lao động, của dư luận xã hội, khiến cá nhân ông phải mất cả đêm giải trình trước Quốc hội, cựu Thủ tướng Anh Tony Blair nhấn mạnh rằng, chẳng có thay đổi, cải cách nào là dễ dàng và những cải cách mà không có sự phản đối là cải cách kém.

Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Bùi Quang Vinh (bên phải) và cựu Thủ tướng Anh Tony Blair chủ trì Hội thảo

“Quan trọng là phải làm sao vượt qua những cản trở đó để thực hiện cải cách, mang lại sự thịnh vượng cho đất nước và cho người lao động. Cải cách DNNN cũng sẽ tạo động lực để thu hút đầu tư nước ngoài”, ông Tony Blair nói và bày tỏ quan điểm rằng, vai trò của DNNN trong nhiều nền kinh tế đã thay đổi. Những năm 40 - 50 của thế kỷ trước là kỷ nguyên DNNN nắm quyền chi phối. Lúc bấy giờ, người ta nghĩ đó là cách để nền kinh tế phát triển và bảo vệ lợi ích người lao động. “Nhưng theo thời gian, hiệu quả của mô hình này cần được nhìn nhận lại và cải cách là quan trọng”, ông Tony Blair khẳng định.

Trong khi đó, theo nghiên cứu về vai trò mới của DNNN trong nền kinh tế, do Văn phòng cựu Thủ tướng Anh Tony Blair (OTB) thực hiện dựa trên nghiên cứu tại 6 quốc gia là Anh, Nhật Bản, Brazil, Mexico, Hungary và Ba Lan, có rất nhiều lý do các Chính phủ vẫn duy trì một số DNNN. Đó là để duy trì sở hữu của Nhà nước trong lĩnh vực tài nguyên; để sửa chữa các thất bại thị trường... Ngoài ra, còn là các lý do liên quan đến việc thiếu năng lực pháp lý buộc Chính phủ phải duy trì sở hữu trực tiếp trong một số lĩnh vực, có thể do các quốc gia gặp phải sự phản đối về mặt chính trị đối với vấn đề cổ phần hóa.

Chính vì thế, mặc cho làn sóng tư nhân hóa đang lan rộng, DNNN vẫn là một phần của bức tranh kinh tế tại nhiều quốc gia. Tại Việt Nam, theo Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Bùi Quang Vinh, sau một thời gian dài thực hiện cổ phần hóa, từ 12.000 DNNN ở thập niên 90, nay Việt Nam chỉ còn 5.600 DNNN.

“DNNN tuy chỉ chiếm 1% tổng số lượng doanh nghiệp, nhưng lại có tổng tài sản trên 3 triệu tỷ đồng, trong đó vốn nhà nước là 1,1 triệu tỷ đồng và hiện chi phối 90% dịch vụ viễn thông, 56% dịch vụ tài chính - tín dụng, 85% sản lượng điện, 70% đầu mối xuất khẩu gạo...”, Bộ trưởng Bùi Quang Vinh nói và cho biết, dù quá trình cổ phần hóa DNNN của Việt Nam đã đạt được những thành tựu nhất định, song thời gian tới phải được thực hiện một cách thực chất hơn, nhằm cải thiện quản trị doanh nghiệp và nâng cao hiệu quả hoạt động của khu vực này.

Một thực tế khá rõ ràng là, thời gian gần đây, tiến trình cổ phần hóa DNNN đang chậm đáng kể và mặc dù Chính phủ đang nỗ lực đẩy mạnh tái cơ cấu khu vực này, song bước đi chưa được như kỳ vọng. Các tính toán mang tính lợi ích cục bộ được coi là một trong những nguyên nhân chính cản trở tiến trình đổi mới DNNN ở Việt Nam.

Tuy nhiên, dù khó, dù bị cản trở cũng phải làm là quan điểm được cựu Thủ tướng Tony Blair nhất quán. Quan điểm này cũng đã nhận được sự đồng tình rất lớn của Bộ trưởng Bùi Quang Vinh cũng như các chuyên gia kinh tế tham gia Hội thảo.

Cải cách DNNN không thể để… hụt hơi

Chia sẻ bài học kinh nghiệm cho Việt Nam trong thực hiện cổ phần hóa DNNN, bà Fale Maly, Văn phòng OTB cho rằng, điều quan trọng là Chính phủ Việt Nam cần làm rõ các mục tiêu đối với sở hữu nhà nước và xây dựng một lộ trình vững chắc để cải cách khu vực kinh tế nhà nước, cũng như xây dựng các công cụ và cơ chế thích hợp để thực hiện lộ trình này.

“Xác định rõ mục tiêu có ý nghĩa quan trọng đối với cách thức thực hiện tiến trình cải cách”, bà Fale Maly nói và cho rằng, hiện tại, trong một số trường hợp, cổ phần hóa DNNN ở Việt Nam chủ yếu là một phương thức để huy động vốn cho các doanh nghiệp, chứ không phải hướng đến giảm tỷ lệ sở hữu của Nhà nước hay thúc đẩy khu vực tư nhân phát triển. Vietnam Airlines là một ví dụ.

“Nếu đây là mục tiêu hiện tại của Chính phủ Việt Nam thì cần phải cổ phần hóa các doanh nghiệp mắc nợ nhiều nhất. Đồng thời, Chính phủ phải truyền đạt thông điệp rõ ràng về mục tiêu trước mắt của việc cổ phần hóa là cải thiện tình hình tài chính của các DNNN”, bà Maly nói.

Nhưng đó chỉ là một khía cạnh của tiến trình cổ phần hóa DNNN. Chia sẻ kinh nghiệm với Việt Nam, cựu Thủ tướng Anh Tony Blair cho rằng, để cải cách khối DNNN ở Việt Nam, vấn đề quan trọng nữa là phải làm sao thúc đẩy khu vực doanh nghiệp tư nhân phát triển.

“Phải có quan hệ đối tác giữa khu vực công và tư, có sự cân bằng giữa Nhà nước và doanh nghiệp, nếu cải cách DNNN mà không thúc đẩy doanh nghiệp tư nhân thì sẽ dẫn đến sự hụt hẫng”, ông Tony nói.

Đó cũng chính là điều mà TS. Trần Đình Thiên quan ngại. Theo ông Thiên, Việt Nam dường như chưa chú ý đến điều này khi tiến hành cải cách khu vực DNNN. “Muốn cải cách DNNN tốt thì phải tạo ra được lực lượng tư nhân tốt. Tất nhiên, cải cách DNNN giúp tạo ra lực lượng tư nhân tốt, nhưng muốn cải cách tốt, thì cũng phải có lực lượng tư nhân đủ mạnh để thay thế. Nếu không, sẽ có thời điểm chúng ta rơi vào khoảng không, hụt hẫng”, ông Thiên nói.

Nguyên Đức