PGS-TS. Bùi Hoài Sơn

Động lực, nguồn lực và sức mạnh tinh thần của dân tộc

Ngày 2/9 không chỉ là mốc son khai sinh nước Việt Nam mới, mà còn là lời khẳng định bất diệt rằng: sức mạnh văn hóa - tinh thần đoàn kết, bản lĩnh, lòng yêu nước và khát vọng vươn lên - chính là điểm tựa đưa dân tộc ta vượt qua chiến tranh khốc liệt, đói nghèo, lạc hậu, để bước vào kỷ nguyên hội nhập và phát triển.

Trong lịch sử dựng nước và giữ nước, dân tộc Việt Nam đã không ít lần đứng trước những thử thách sinh tử. Mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng, hay khi đất nước đối diện đói nghèo, lạc hậu, chính văn hóa - với tinh thần yêu nước, ý chí quật cường, khát vọng vươn lên đã trở thành sức mạnh vô hình mà cũng vô cùng hiện thực, quy tụ mọi nguồn lực để dân tộc vượt qua. Văn hóa không chỉ là những di sản vật thể hay phi vật thể lưu giữ trong sử sách, mà còn là “sức mạnh mềm” định hình tư tưởng, hun đúc niềm tin, khơi dậy bản lĩnh trong từng con người Việt Nam.

Trong những năm tháng chiến tranh gian khổ, khi vũ khí, tiềm lực kinh tế còn hạn chế, thì sức mạnh văn hóa đã trở thành “thành lũy tinh thần” bất khả xâm phạm. Chính tình yêu nước nồng nàn, lòng trung hiếu, tinh thần đoàn kết “kề vai sát cánh” đã giúp nhân dân ta biến cái không thể thành có thể. Văn hóa đã làm nên sức mạnh của “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không”, của “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước mà lòng phơi phới dậy tương lai”. Đó là minh chứng hùng hồn rằng: văn hóa, hơn cả vật chất, chính là vũ khí để dân tộc Việt Nam trường tồn.

Trong công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế, văn hóa lại một lần nữa chứng minh vai trò của mình. Khi cánh cửa kinh tế mở ra, nguy cơ “hòa tan” trong toàn cầu hóa hiện hữu, thì văn hóa trở thành nền tảng bảo đảm cho dân tộc ta vừa hội nhập sâu rộng, vừa giữ vững bản sắc riêng biệt. Văn hóa đã trở thành “bản lĩnh mềm” để Việt Nam tự tin đối thoại, hợp tác và khẳng định vị thế trong cộng đồng quốc tế. Bản sắc văn hóa không làm chúng ta khép kín, trái lại, nó giúp đất nước mở rộng cánh cửa, nhưng với dáng đứng hiên ngang và bản sắc đậm đà.

Văn hóa, vì thế, không còn chỉ là “cái đẹp để thưởng thức” mà đã trở thành nguồn lực phát triển. Nguồn lực ấy nằm trong nếp nghĩ, trong lối sống, trong trí tuệ, trong sáng tạo của con người Việt Nam. Nguồn lực ấy tạo nên sức mạnh để chúng ta vượt qua khủng hoảng, để nền kinh tế có thêm sức bật, để xã hội có thêm động lực đoàn kết. Văn hóa, một khi được khơi dậy đúng mức, sẽ không chỉ làm giàu tâm hồn mà còn kiến tạo nên sự giàu mạnh của đất nước.

Những tư tưởng, quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về văn hóa trở thành kim chỉ nam cho Đảng, Nhà nước và nhân dân ta xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc

Nguồn cội của bản lĩnh và khát vọng

Nếu phải tìm một mẫu số chung trong hành trình dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam, thì đó chính là những giá trị văn hóa cốt lõi đã hun đúc nên bản lĩnh Việt Nam. Những giá trị ấy không phải tự nhiên có, mà được kết tinh qua hàng nghìn năm lịch sử, qua mỗi cuộc kháng chiến, qua từng biến động lớn của đất nước. Và chính nhờ những giá trị đó, dân tộc ta đã vượt lên mọi gian nan để khẳng định sự trường tồn.

Trước hết, lòng yêu nước nồng nàn là ngọn lửa bất diệt trong mỗi trái tim người Việt. Từ lời thề sông Hát của Hai Bà Trưng, khí phách “Sát Thát” của Trần Hưng Đạo, đến “Nam quốc sơn hà” - bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của dân tộc, tình yêu Tổ quốc đã trở thành sợi chỉ đỏ dẫn lối, giúp nhân dân ta làm nên những chiến công hiển hách. Đến thế kỷ XX, ngọn lửa ấy được Chủ tịch Hồ Chí Minh khơi dậy và dẫn dắt, kết tinh trong bản Tuyên ngôn Độc lập ngày 2/9/1945, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Cùng với lòng yêu nước, truyền thống đoàn kết, nhân ái là giá trị văn hóa không thể thiếu. Trong những năm kháng chiến, người dân miền Bắc “thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người” chi viện cho miền Nam; cả dân tộc cùng chia sẻ gian khó, gắn bó keo sơn như anh em một nhà. Trong đời sống thường nhật, từ những phong trào “lá lành đùm lá rách” đến “ngày vì người nghèo”, hay gần đây là những cây ATM gạo, siêu thị 0 đồng trong đại dịch COVID-19, tinh thần nhân ái vẫn luôn bền chặt, làm nên sức mạnh cộng đồng độc đáo của người Việt Nam.

Một phẩm chất nữa là ý chí kiên cường, bản lĩnh vượt khó. Đó là tinh thần “Không có gì quý hơn độc lập, tự do” trong chiến tranh; là ý chí đổi mới và hội nhập trong thời bình, bất chấp bao hoài nghi và thách thức. Chính sự kiên định ấy đã đưa đất nước từ chỗ bị bao vây, cấm vận trở thành nền kinh tế năng động hàng đầu khu vực, một điểm đến hấp dẫn của các nhà đầu tư quốc tế.

Không thể không nhắc đến tính cần cù, sáng tạo - nét văn hóa được thể hiện trong từng làng nghề truyền thống, trong từng tấm lụa, nồi đồng, bức tranh dân gian. Sự cần cù sáng tạo ấy cũng được thổi vào công cuộc xây dựng đất nước hôm nay, khi Việt Nam trở thành trung tâm sản xuất nhiều mặt hàng công nghiệp, công nghệ cao, đồng thời vẫn giữ được những tinh hoa thủ công truyền thống.

Những phẩm chất, giá trị ấy đã trở thành “DNA văn hóa” của người Việt - thứ di sản vô hình mà bất kỳ ai cũng mang trong mình, từ thế hệ này sang thế hệ khác. Chính nhờ vậy, dù ở trong nước hay nơi đất khách, mỗi người Việt vẫn có thể tự hào về bản sắc riêng, vẫn gắn bó với quê hương và góp phần làm nên sức mạnh mềm của dân tộc.

Văn hóa sẽ là hành trang, là nguồn lực bền vững để Việt Nam tự tin bước ra thế giới

Tấm hộ chiếu” để Việt Nam khẳng định dấu ấn toàn cầu

Trong thế giới phẳng ngày nay, sức mạnh của một quốc gia không chỉ đo bằng quy mô kinh tế hay tiềm lực quân sự, mà còn được định hình bởi “sức mạnh mềm” - chính là văn hóa. Văn hóa trở thành “tấm hộ chiếu đặc biệt” để mỗi quốc gia khẳng định vị thế, gây dựng niềm tin và lan tỏa hình ảnh ra toàn cầu. Việt Nam, với bề dày truyền thống ngàn năm văn hiến, đang từng bước khẳng định mình trên hành trình ấy.

Những năm qua, hàng loạt di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của Việt Nam được UNESCO công nhận: từ Nhã nhạc cung đình Huế, Dân ca quan họ, Ca trù, Tín ngưỡng thờ Mẫu, đến Quần thể danh thắng Tràng An, Vịnh Hạ Long, Quần thể di tích Cố đô Huế… Mỗi di sản ấy chính là một “cánh cửa” để thế giới hiểu hơn về đất nước, con người Việt Nam. Không phải ngẫu nhiên mà mỗi năm, hàng chục triệu du khách quốc tế tìm đến Việt Nam - họ đến không chỉ để chiêm ngưỡng cảnh quan, mà còn để trải nghiệm một nền văn hóa giàu bản sắc và đầy sức sống.

Hơn tám thập kỷ qua, văn hóa đã là nguồn lực, là sức mạnh nội sinh vô giá, giúp Việt Nam viết nên những trang sử vàng và để lại dấu ấn trong tiến trình phát triển chung của nhân loại. Hôm nay, giữa những biến động toàn cầu và tác động sâu rộng của công nghệ, yêu cầu chấn hưng văn hóa lại vang lên tha thiết, như một lời kêu gọi xây dựng nền tảng tinh thần vững chắc, kiến tạo một nền văn hóa hiện đại mà vẫn đậm đà bản sắc, để đất nước vững bước tiến vào tương lai.

Ẩm thực Việt Nam cũng trở thành một “đại sứ văn hóa” đầy sức hút. Những món ăn bình dị như phở, nem, bánh mì, cà phê… đã vươn ra khắp thế giới, trở thành biểu tượng nhận diện Việt Nam trong lòng bạn bè quốc tế. Một bát phở nóng hổi ở Hà Nội hay New York đều mang theo câu chuyện về sự khéo léo, tinh tế và nhân văn của văn hóa Việt Nam.

Không chỉ di sản truyền thống, các sản phẩm văn hóa đương đại của Việt Nam cũng đang tạo nên sức lan tỏa mạnh mẽ. Điện ảnh, âm nhạc, mỹ thuật, thời trang Việt Nam ngày càng xuất hiện nhiều hơn tại các liên hoan, sự kiện quốc tế. Những tác phẩm nghệ thuật đương đại mang đậm hồn cốt Việt Nam nhưng được thể hiện bằng ngôn ngữ hiện đại đang giúp hình ảnh đất nước trở nên gần gũi, cuốn hút với thế giới.

Văn hóa còn góp phần quan trọng trong ngoại giao, khi các sự kiện văn hóa - thể thao quốc tế do Việt Nam tổ chức đã trở thành cầu nối hữu nghị. SEA Games 31, Lễ hội Áo dài, các Festival Huế, Festival Cà phê Buôn Ma Thuột, Lễ hội đền Hùng… đều mang đến cho bạn bè quốc tế trải nghiệm sống động, qua đó lan tỏa thông điệp về một Việt Nam thân thiện, hiếu khách, sáng tạo và giàu bản sắc.

Chính nhờ “tấm hộ chiếu văn hóa” ấy, Việt Nam đã khẳng định được một vị thế mới trên bản đồ thế giới. Văn hóa không chỉ là tài sản tinh thần, mà còn trở thành lợi thế cạnh tranh, gia tăng “giá trị quốc gia” trong con mắt bạn bè quốc tế, mở ra cơ hội hợp tác, đầu tư, du lịch và phát triển bền vững.

Toàn cầu hóa và công nghệ: Thách thức và cơ hội cho văn hóa Việt

Chưa bao giờ văn hóa Việt Nam đứng trước một bước ngoặt lớn như hôm nay - khi toàn cầu hóa và cuộc cách mạng công nghệ 4.0 vừa mở ra vô vàn cơ hội, vừa đặt ra những thách thức chưa từng có. Trong dòng chảy hội nhập, biên giới văn hóa ngày càng mờ đi, khiến việc giữ gìn bản sắc dân tộc trở thành một nhiệm vụ khó khăn nhưng cấp thiết hơn bao giờ hết.

Mặt tích cực là công nghệ và toàn cầu hóa đã mang đến cho văn hóa Việt Nam những “đôi cánh” mới. Một bộ phim, một bản nhạc, một món ăn, một lễ hội truyền thống có thể chỉ trong tích tắc đã lan tỏa đến hàng triệu khán giả quốc tế nhờ Internet và các nền tảng số. Những nghệ sĩ trẻ Việt Nam, chỉ với một chiếc điện thoại thông minh và tài khoản mạng xã hội, đã có thể giới thiệu sản phẩm sáng tạo của mình ra toàn cầu, không cần qua những kênh trung gian truyền thống. Đây là cơ hội vàng để văn hóa Việt Nam tiếp cận thế giới với tốc độ nhanh chóng và chi phí thấp, qua đó khẳng định sức sống và bản lĩnh trong môi trường cạnh tranh toàn cầu.

Tuy nhiên, đi cùng với cơ hội là những thách thức không nhỏ. Các sản phẩm văn hóa ngoại nhập tràn ngập trên thị trường, từ điện ảnh, âm nhạc đến thời trang, lối sống, dễ khiến giới trẻ Việt bị cuốn theo, thậm chí sao chép, bắt chước, mà dần quên đi cội nguồn văn hóa dân tộc. Sự lấn át của văn hóa ngoại lai có nguy cơ làm phai nhạt bản sắc Việt Nam nếu chúng ta không chủ động gìn giữ và làm mới giá trị văn hóa truyền thống.

Hơn nữa, sự bùng nổ của công nghệ số, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), tạo ra những vấn đề mới mẻ: từ quyền sở hữu trí tuệ, chất lượng thông tin, cho đến đạo đức trong sáng tạo văn hóa nghệ thuật. Văn hóa, nếu không kịp thích ứng, có thể bị tụt lại hoặc bị “hòa tan” trong biển thông tin khổng lồ toàn cầu.

Song, cũng chính trong bối cảnh ấy, khát vọng chấn hưng văn hóa Việt Nam càng trở nên cấp bách và thời sự. Vấn đề không phải là khép kín để bảo vệ, mà là làm mới để hội nhập - sáng tạo những sản phẩm văn hóa hiện đại nhưng vẫn mang hồn cốt Việt Nam. Đó có thể là một bộ phim lịch sử được dựng bằng kỹ xảo hiện đại nhưng vẫn thấm đẫm tinh thần dân tộc; một lễ hội truyền thống được tái hiện bằng công nghệ thực tế ảo, giúp thế giới trải nghiệm trực tuyến; hay một sản phẩm âm nhạc mang âm hưởng dân gian nhưng được phối khí theo phong cách toàn cầu.

Văn hóa Việt Nam sẽ không mất đi nếu biết chuyển mình, đổi mới. Trái lại, nó sẽ có thêm sức sống mạnh mẽ, trở thành bản sắc để chúng ta tự tin hội nhập. Bởi trong một thế giới ngày càng đồng nhất, sự khác biệt chính là lợi thế cạnh tranh. Và khác biệt ấy của Việt Nam nằm ở chiều sâu văn hóa, ở bản lĩnh được hun đúc qua ngàn năm lịch sử.

Chấn hưng văn hóa: Nguồn lực và hành trang cho một Việt Nam rạng rỡ

Trong suốt chiều dài lịch sử, văn hóa luôn là sức mạnh mềm, là “sợi chỉ đỏ” kết nối quá khứ với hiện tại, hun đúc bản lĩnh để dân tộc ta vượt qua mọi thử thách. Ngày nay, khi đất nước bước vào kỷ nguyên hội nhập toàn cầu và chuyển đổi số, yêu cầu chấn hưng văn hóa lại trở thành mệnh lệnh của thời đại. Đó không chỉ là việc khơi dậy niềm tự hào, mà còn là kiến tạo một nền tảng tinh thần vững chắc cho sự phát triển bền vững của đất nước.

Chấn hưng văn hóa trước hết đòi hỏi thể chế, chính sách phải đặt văn hóa ngang tầm với kinh tế và chính trị, coi văn hóa là nguồn lực nội sinh và động lực phát triển. Đồng thời, cần xây dựng hành trang văn hóa cho thế hệ trẻ, để họ vừa tự hào về bản sắc dân tộc, vừa sáng tạo và hội nhập toàn cầu. Song song với đó, phải tạo môi trường cho sáng tạo văn hóa lan tỏa trong cộng đồng, khuyến khích nghệ sĩ, trí thức, doanh nhân văn hóa và mỗi người dân trở thành chủ thể của sự sáng tạo. Công nghệ số cũng cần được tận dụng như một công cụ để bảo tồn, quảng bá và nâng tầm giá trị Việt Nam, đưa di sản và sản phẩm sáng tạo của chúng ta đến với thế giới.

Quan trọng hơn cả, chấn hưng văn hóa không thể là nỗ lực đơn lẻ, mà phải là sứ mệnh chung của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân. Mỗi gia đình, mỗi cộng đồng, mỗi địa phương đều có thể trở thành hạt nhân gìn giữ và phát huy văn hóa dân tộc. Và trên trường quốc tế, văn hóa chính là “tấm hộ chiếu mềm” để Việt Nam khẳng định bản lĩnh, xây dựng niềm tin, nâng cao vị thế.

Bởi lẽ, một dân tộc chỉ thực sự mạnh khi có một nền văn hóa mạnh. Văn hóa sẽ là hành trang, là nguồn lực bền vững để Việt Nam tự tin bước ra thế giới, vững vàng sánh vai cùng nhân loại. Và chính từ sự chấn hưng văn hóa hôm nay, chúng ta sẽ kiến tạo nên một Việt Nam hùng cường, thịnh vượng, rạng rỡ trong thế kỷ XXI.