Lộ trình có từ sớm, từ xa  

Quyết định số 49/2011/QĐ-TTg về việc quy định lộ trình áp dụng tiêu chuẩn khí thải đối với xe ô tô, xe mô tô hai bánh sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu mới đã yêu cầu các loại xe ô tô sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu mới áp dụng tiêu chuẩn khí thải mức 5 từ ngày 1/1/2022.

Như vậy lộ trình đạt khí thải mức 5 đã được đặt ra từ trước hơn 10 năm để làm định hướng cho nhiều bên liên quan.

Cột bơm dầu diesel DO 0,001S-V dùng cho xe có động cơ diesel EURO5 tại Cửa hàng xăng dầu Petrolimex số 1 trên đường Trần Quang Khải. Đây là một trong số ít các cây xăng tại Hà Nội có bán xăng và dầu diesel đạt chuẩn EURO5.

Tuy nhiên, trước tác động của dịch bệnh nên việc cung ứng nhiên liệu mức 5 (tương đương với EURO5 - dành cho xe đáp ứng tiêu chuẩn khí thải mức 5) không thể theo đúng lộ trình sản xuất và cung ứng nhiên liệu như đã dự kiến.

Để tháo gỡ vướng mắc do sự thiếu đồng bộ về nhiên liệu với tiêu chuẩn khí thải của xe ô tô, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Văn bản số 371/TTg-CN ngày 26/3/2021 cho phép “các kiểu loại ô tô đã được cấp giấy chứng nhận chất lượng an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường trước ngày 1/1/2022 được tiếp tục sản xuất, lắp ráp đến hết thời hạn của Giấy chứng nhận theo quy định tại Nghị định số 116/2017/NĐ-CP của Chính phủ”.

Còn “các loại xe ô tô sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu mới phải áp dụng khí thải mức 5 từ ngày 1/1/2022 theo quy định tại Quyết định số 49/2011/QĐ-TTg ngày 1 tháng 9 năm 2011 của Thủ tướng Chính phủ”.

“Nhiều quốc gia đã ban hành chính sách khuyến khích và áp dụng tiêu chuẩn khí thải nghiêm ngặt như Mỹ là EPA Tier 4, châu Âu là Euro 5, Euro 6 hay Trung Quốc là Euro 5. Việc Việt Nam có những lộ trình tương tự được công bố hay các hãng xe đã mang vào những sản phẩm có động cơ Euro5 mà không cần chờ tới ngày lộ trình có hiệu lực cho thấy khát khao giảm phát thải, bảo vệ môi trường của nhiều bên liên quan”, ông Ruchik Shah, Tổng giám đốc Ford Việt Nam nhận xét.

Dẫu vậy, có “xe sạch” nhưng tìm xăng dầu “sạch” để đổ lại không hề dễ.  

Khan hiếm nhiên liệu chuẩn Euro5

Để chuẩn bị trước cho mốc thời gian 1/1/2022 khi có nhiều mẫu xe đạt tiêu thụ khí thải mức 5 được bán trên thị trường, trong năm 2021, Hiệp hội các nhà sản xuất Ô tô Việt Nam (VAMA) đã nhiều lần gửi tới Vụ Thị trường trong nước (Bộ Công thương) các dữ liệu về sản lượng ô tô bán ra thị trường trong các năm tiếp theo cũng như nhu cầu sử dụng nhiên liệu tương ứng.

Theo đó, dự báo sản lượng ô tô bán ra thị trường từ năm 2022-2025 dao động quanh mức từ 500.000 - 700.000 chiếc/năm. Với mức độ mỗi xe ô tô sử dụng 120 lít nhiên liệu/tháng, tương đương 1.440 lít/năm và tương quan xe sử dụng xăng và dầu diesel là 70:30, VAMA đã đề xuất khối lượng nhiên liệu đạt khí thải mức 5 trong giai đoạn 2022-2025 tăng dần từ 1,4 lên 4 triệu m3, tùy theo năm cụ thể.

Trên đường Thuỵ Khê dài hơn 3 km có rất nhiều khu cư dân cao cấp và là một con đường huyết mạch quanh hồ Tây. Trên con đường này hiện có 3 cây xăng của 3 đơn vị khác nhau kinh doanh. Tuy nhiên không có cây xăng nào bán dầu DO 0,001S-V dùng cho động cơ diesel EURO5. Ảnh chụp tại cây xăng Nam Triệu ngày 14/6/2024.

Đồng thời, VAMA cũng kiến nghị việc phân bố các địa điểm bán nhiên liệu đạt khí thải mức 5 hợp lý để thúc đẩy nhu cầu của thị trường cũng như tạo điều kiện thuận lợi cho người tiêu dùng. Cụ thể là khoảng 15 - 20 km/điểm bán ở khu vực ngoại thành và khoảng 3 - 5 km/điểm bán tại nội thành.

Cây xăng của Petrolimex trên đường Thuỵ Khê chỉ bán duy nhất một loại xăng RON95-III. Ảnh chụp ngày 14/6/2024

Tuy nhiên, theo thống kê của Petrolimex, cả nước hiện có khoảng 1.200 trạm có bán dầu DO 0,001S-V trên tổng số 17.000 trạm bán xăng/dầu, chiếm tỷ lệ rất nhỏ, khoảng 7%. Điều này đang gây khó khăn và bức xúc cho những người đang sử dụng xe có động cơ đạt khí thải mức 5, đặc biệt là ở các vùng xa trung tâm.

Cây xăng khác trên đường Thuỵ Khê cũng không có bán xăng dầu đạt chuẩn khí thải EURO5 để dùng cho xe có trang bị động cơ đạt chuẩn khí thải mức 5. Ảnh chụp ngày 14/6/2024

Đáng nói là tình trạng khan hiếm xăng dầu sạch này sẽ không nhanh được cải thiện. Nguyên do Nhà máy lọc dầu Dung Quất (công suất thiết kế 6,5 triệu tấn dầu thô/năm) và Liên hợp Lọc hoá dầu Nghi Sơn (công suất thiết kế 10 triệu tấn dầu thô/năm) đang cung cấp khoảng 70% nhu cầu xăng dầu của Việt Nam hiện chưa sản xuất được các loại xăng dầu đạt tiêu chuẩn EURO5.

Dù hai nhà máy lọc dầu này đều đã có kế hoạch nâng cấp và mở rộng từ khá lâu (như Dung Quất là từ năm 2014), nhằm sản xuất ra xăng dầu có phẩm cấp cao như EURO5, nhưng tới nay vẫn chưa trở thành hiện thực.

Hiện Nhà máy Lọc dầu Dung Quất đang chuẩn bị đấu thầu thiết kế kỹ thuật và thực hiện thu xếp vốn. Nếu mọi việc thuận lợi thì năm 2028 sẽ có các sản phẩm xăng dầu phẩm cấp cao hơn.

Nhà máy lọc dầu Dung Quất đã khánh thành vào năm 2009 và có kế hoạch nâng cấp, mở rộng từ năm 2014 nhưng hiện tại vẫn đang triển khai các bước chuẩn bị dự án đầu tư.

Tại Liên hợp Lọc hoá dầu Nghi Sơn, việc mở rộng và nâng cấp chất lượng xăng dầu cũng đang được xúc tiến với mục tiêu cỡ năm 2028 sẽ có sản phẩm đạt EURO5.

Bởi vậy, nếu muốn có xăng dầu đạt tiêu chuẩn EURO5 để cung cấp ra thị trường hiện nay thì chỉ có đường nhập khẩu. Tuy nhiên, “nếu nhập khẩu xăng dầu đạt Euro5 về bán thì xăng dầu trong nước sản xuất ra chưa đạt EURO5 sẽ phải làm sao”, là câu hỏi được nhiều người nghĩ tới nhưng lại chưa có lời giải dứt điểm hiện tại.

Cạnh đó, chủ một hệ thống cây xăng chưa kinh doanh xăng dầu EURO5 cũng cho hay, dù đã có xe trang bị động cơ đạt mức khí thải mức 5 lưu hành trên thị trường nhưng thực tế lượng xe này chưa nhiều nên chưa mặn mà đầu tư thêm hay chuyển đổi các bể chứa xăng dầu hiện nay sang bán loại đạt EURO5.

“Cùng một công bán, người kinh doanh sẽ chọn kinh doanh loại xăng dầu đang phổ biến hơn để bán, nhất là trong lúc kinh tế có những nốt trầm như hiện nay”, chủ hệ thống cây xăng nói trên nhận xét.

Hãng xe tìm lối thoát

Hiện nay, nhiên liệu diesel phổ biến trên thị trường có 2 loại là diesel DO 0,05S-II dùng cho động cơ diesel EURO2 và diesel DO 0,001S-V dùng cho động cơ diesel EURO5. Bởi vậy, nhiều hãng đã đưa ra khuyến cáo về việc có thể từ chối bảo hành nếu người dùng đổ dầu không như khuyến cáo, gây hư hỏng các chi tiết liên quan đến động cơ.

Đơn cử một số đại lý của Toyota, Isuzu đã yêu cầu khách hàng mua xe (Toyota Fortuner Legender, Isuzu Mu-X…) ký cam kết sử dụng đúng chủng loại diesel (0,001) thì mới đảm bảo quyền lợi bảo hành.

Các hãng xe đang phải chủ động cảnh báo người tiêu dùng đổ đúng chủng loại nhiên liệu.

Các thương hiệu khác như Ford, Mitsubishi tuy không yêu cầu khách hàng ký cam kết nhưng khuyến cáo khách hàng nên sử dụng đúng chủng loại nhiên liệu.

“Với quan điểm đồng hành cùng người tiêu dùng, Ford Việt Nam đang triển khai hàng loạt hoạt động mang tính đồng bộ từ nhà máy cho đến các đại lý nhằm nâng cao hiểu biết của khách hàng; chia sẻ thông tin về EURO5 trên các nền tảng website/mạng xã hội chính thức, đặt banner/standee trực tiếp tại đại lý  đi kèm các trao đổi trực tiếp; tư vấn và khuyến cáo sử dụng nhiên liệu đạt chuẩn, dán tem cảnh báo nhiên liệu bên trong/ngoài nắp thùng nhiên liệu cũng như đưa các quy định rõ ràng vào sổ bảo hành của xe mới bán ra”, ông Ruchik Shah, Tổng giám đốc Ford Việt Nam cho hay.

Vị CEO này cũng nhận xét, các quốc gia xung quanh như Thái Lan, Ấn Độ, Trung Quốc hay Australia không gặp vấn đề thiếu hụt nguồn cung nhiên liệu EURO5 như Việt Nam vì có sự đồng bộ từ Chính phủ tới các cơ quan hữu quan, các cơ sở bán xăng dầu từ giai đoạn hoạch định chiến lược đến triển khai và đánh giá hiệu quả triển khai. 

“Để hiện thực hóa vấn đề sử dụng nhiên liệu đạt chuẩn EURO5 tại Việt Nam cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Chính phủ, các bộ, ban, ngành hữu quan. Nếu chậm trễ sẽ khiến ngành giao thông không đóng góp được nhiều cho mục tiêu Net Zero mà Việt Nam đã cam kết tại Hội nghị COP26”, ông Ruchik Shah nói.