Mới đây, một số doanh nghiệp chế biến điều tại Việt Nam đã “đồng thanh” kêu cứu khi giá điều thô tăng cao, nhiều nhà cung ứng nguyên liệu từ nước ngoài không thực hiện đúng hợp đồng đã ký trước đó. Các doanh nghiệp trong nước phải đối mặt với nguy cơ đứt gãy chuỗi cung cứng.

Đơn cử, Công ty Cổ phần Hoàng Sơn 1 là một trong những doanh nghiệp xuất khẩu nhân điều lớn nhất Việt Nam. Mỗi năm, ngoài lượng điều thô thu mua trong nước, Hoàng Sơn 1 phải nhập khẩu một lượng điều thô khá lớn để chế biến nhân điều xuất khẩu. 

Năm 2023, Hoàng Sơn 1 đã nhập khẩu 90.000 tấn điều thô từ Campuchia, 58 nghìn tấn từ khu vực Tây Phi… 

Đầu năm 2024, Hoàng Sơn 1 đã ký hợp đồng nhập khẩu 53.000 tấn điều thô từ Tây Phi (chủ yếu là từ Bờ Biển Ngà). Nhưng hiện nay, công ty có thể chỉ nhận được khoảng 25.000 tấn đúng giá. Khoảng nguyên liệu còn lại thì công ty sẽ nhận được với điều kiện phải chấp nhận thanh toán với giá cao hơn nhiều so với giá lúc ký hợp đồng. 

Việt Nam đang giữ vị thế là nước xuất khẩu nhân điều lớn nhất thế giới.

Lý giải về điều này, ông Tạ Quang Huyên, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Hoàng Sơn 1 cho biết, theo dự báo của Hội đồng Hạt và Quả khô Quốc tế (INC), sản lượng điều thô khu vực Tây Phi giảm khoảng 7% trong năm nay. Một nhóm các nhà xuất khẩu điều thô của Bờ Biển Ngà đã tận dụng cơ hội này đẩy giá điều thô tăng chóng mặt. Chỉ trong vòng một tháng, giá điều thô tăng tới 400 USD/tấn, là mức biến động mà ông Huyên chưa từng thấy trong mấy chục năm tham gia ngành điều.

Để ứng phó với tình hình trên, ông Huyên cho biết sẽ cùng với Hiệp hội Điều Việt Nam (Vinacas) lập danh sách các đối tác không uy tín để cùng nhau tẩy chay. Những đối tác cố tình không thực hiện hợp đồng sẽ bị kiện ra toà và thực hiện theo phán quyết của toà án.

Cũng trong hoàn cảnh tương tự, ông Cao Thúc Uy, Giám đốc điều hành Công ty TNHH Cao Phát cho biết thêm, trong 20 năm kinh doanh điều chưa bao giờ giá điều thô tăng 400 USD/tấn chỉ trong 1 tháng nên không trở tay kịp.

"Thường chúng tôi ký hợp đồng xuất khẩu trước 6-12 tháng và chưa bao giờ gặp cảnh thiếu nguyên liệu như hiện nay. Giá xuất khẩu tăng không tương ứng với giá nguyên liệu đầu vào khiến chúng tôi rất đau đầu để giữ chữ tín”, ông Uy nói.

Ông Cao Thúc Uy, Giám đốc Điều hành Công ty TNHH Cao Phát (Bà Rịa – Vũng Tàu) cũng xác nhận, năm nay, do khô hạn kéo dài, cây điều ở Tây Phi không chỉ giảm về sản lượng mà giảm cả chất lượng. Trong khi đó, một số nước Tây Phi có sự thay đổi lớn về chính sách xuất khẩu điều thô. Chẳng hạn, Benin ban hành cấm xuất khẩu điều thô, Bờ Biển Ngà thì tạm dừng xuất khẩu…

Lợi dụng tình hình này, một số nhà thương mại điều thô quốc tế đang làm khó các doanh nghiệp Việt Nam, như yêu cầu phải thanh toán với giá cao hơn nhiều so với giá ký hợp đồng, đẩy giá điều thô lên quá cao… Trong khi đó, các doanh nghiệp điều Việt Nam sau khi ký được hợp đồng mua điều thô là phải ký ngay hợp đồng bán nhân điều với mức giá phù hợp với giá điều thô đã ký. 

Vì vậy, với việc giá điều thô tăng chóng mặt trong thời gian qua, đang gây khó khăn rất lớn cho các doanh nghiệp điều Việt Nam. Riêng việc giá điều thô đột ngột tăng cao trong khi chất lượng giảm, đã gây ra tổn thất không nhỏ cho các doanh nghiệp điều Việt Nam.

Theo phản ánh của các doanh nghiệp, các đối tác nước ngoài có nhiều “chiêu” để “hành” các doanh nghiệp trong nước. Có thể kể đến như việc giao hàng nhưng không giao bộ chứng từ để được nhận hàng. Thậm chí, một số nhà xuất khẩu khác thì lẳng lặng “bẻ kèo”, đem điều thô đã ký hợp đồng với doanh nghiệp này, bán cho doanh nghiệp khác với mức giá cao hơn nhiều…

Theo ông Nguyễn Minh Họa, Phó Chủ tịch Hiệp hội Điều Việt Nam (Vinacas), nếu tình trạng này kéo dài sẽ dẫn tới nguy cơ đứt gãy chuỗi cung hạt điều toàn cầu khi Việt Nam đang giữ vị thế là nước xuất khẩu nhân điều lớn nhất thế giới, chiếm gần 80% lượng nhân điều xuất khẩu. Khi ấy, không chỉ ngành điều Việt Nam mà các nhà phân phối, bán lẻ hạt điều cũng bị ảnh hưởng.

Trước tình hình đó, Vinacas đã gửi công văn đến Hiệp hội các Nhà xuất khẩu điều Bờ Biển Ngà, đề nghị Hiệp hội này hỗ trợ nhắc nhở các nhà xuất khẩu thực hiện đúng hợp đồng bán điều thô.

Bên cạnh đó, Vinacas sẽ có văn bản kiến nghị lên Chính phủ, các bộ ngành liên quan để tháo gỡ khó khăn cho ngành điều, trong đó có tác động các nước châu Phi gỡ bỏ lệnh cấm xuất khẩu điều thô. Với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Vinacas kiến nghị quan tâm phát triển vùng nguyên liệu điều, phát triển bộ giống điều chất lượng, năng suất cao. Điều này sẽ giúp các nhà chế biến điều bớt phụ thuộc nguồn nhập khẩu, để không bị chèn ép.