Đã bắt hàng nghìn thùng thuốc giả

UBND TP.HCM vừa có báo cáo về tình hình thực hiện chính sách, pháp luật về phòng, chống thuốc giả, thực phẩm giả trên địa bàn, trong đó đáng báo động là vấn nạn làm thuốc giả.

Theo cơ quan chức năng, trong giai đoạn từ tháng 1/2024 tới nay, liên quan thuốc giả, Công an TP.HCM đã khởi tố 6 vụ với 37 đối tượng.

Trong đó, điển hình là vụ việc Công an Thành phố phối hợp các đơn vị tiến hành kiểm tra, phát hiện đường dây “Sản xuất buôn bán thuốc chữa bệnh giả” do Ngô Kim Diệu, Nguyễn Thị Ngọc Hương cùng đồng bọn thực hiện.

Những người này sử dụng pháp nhân Công ty TNHH Kingpharm (tại quận Bình Tân cũ) và Công ty TNHH MTV Kiến Lâm (quận 8 cũ) có chức năng sản xuất thực phẩm chức năng để tổ chức sản xuất, buôn bán thuốc đông y giả các loại. Băng nhóm trên còn sử dụng kho hàng tại 2 địa chỉ chỉ khác nhau làm nơi chứa nguyên liệu, thành phẩm.

Từ năm 2018 đến năm 2024, các đối tượng đã tiến hành sản xuất 71 mặt hàng thuốc khác nhau để đưa ra thị trường tiêu thụ, thu lợi bất chính ước tính 34 tỷ đồng. Thuốc giả thành phẩm được Diệu, Hương đem đi tiêu thụ chủ yếu tại các tỉnh miền Tây Nam Bộ thông qua các chành xe vận chuyển hàng hóa tuyến miền Tây - TP.HCM.  

Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an TP.HCM đã bắt tạm giam 22 đối tượng về tội “Sản xuất và buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh”, thu giữ 1.164 thùng thuốc thành phẩm và nguyên liệu các loại; 63 bao nguyên liệu dạng bột (loại 25 kg/bao) dùng để sản xuất viên nén thuốc giả cùng nhiều máy móc sản xuất liên quan.

Công an TP.HCM triệt phá đường dây “sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh” quy mô lớn do hai vợ chồng Ngô Kim Diệu - Nguyễn Thị Ngọc Hương cầm đầu.

Hoặc nữa, hiện co quan công an đang thụ lý, điều tra vụ 2 vụ việc: Nhà thuốc Việt Hải kinh doanh thuốc dạng phối hợp có chứa dược chất gây nghiện giả (thuốc Neocodion giả); Công ty TNHH Y tế Toàn Phúc kinh doanh thuốc gây nghiện, thuốc hướng thần không rõ nguồn gốc xuất xứ (gồm các thuốc Morphin, Lexomil).

Liên quan đến vụ việc mặt hàng thuốc viên nén bao phim Cefuroxim 500m, thuốc Cefixim 200mg do Công ty cổ phần Dược phẩm Trung ương Vidipha sản xuất, Sở Y tế đã phối hợp với nhiều đơn vị chức năng  tổ chức nhiều Đoàn kiểm tra, giám sát các cơ sở trên địa bàn có dấu hiệu kinh doanh các mặt hàng nghi ngờ giả rồi chuyển công an TP.HCM nhiều tang vật phát hiện tại nhà thuốc Trung tâm, nhà thuốc Thiện Phúc, nhà thuốc Thanh Vũ, nhà thuốc Thu Minh, nhà thuốc Kim Lan, nhà thuốc Phạm Hữu Chí...

Chiêu thức làm giả biến tướng tinh vi

Mặc dù ngành Y tế và các lực lượng chức năng đã triển khai nhiều biện pháp kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm, song thực tế hàng giả, hàng kém chất lượng vẫn tồn tại và thậm chí có chiều hướng tiếp diễn với thủ đoạn ngày càng tinh vi hơn.

Cụ thể, theo cơ quan chức năng, trước đây, thuốc giả lưu thông trên thị trường đa số là sản phẩm làm giả bao bì, tem nhãn mạo danh sản phẩm thật; tập trung vào những loại mặt hàng có sức tiêu thụ lớn, các thương hiệu lớn trên thị trường với các công dụng phổ biến như trị cảm, sốt, trị đau nhức và các mặt hàng biệt dược.

Tuy nhiên, tình hình sản xuất và kinh doanh thuốc giả hiện nay diễn ra hết sức phức tạp với nhiều phương thức, thủ đoạn tinh vi.  Một số cơ sở sản xuất thuốc giả tự tạo mẫu sản phẩm không được cấp giấy đăng ký lưu hành, tự đặt tên cơ sở sản xuất, in số đăng ký giả, sử dụng mã vạch, mã QR giả, tem chứng nhận sản phẩm giả để đánh lừa người tiêu dùng và cả các cơ sở bán lẻ thuốc.

Quá trình sản xuất thuốc giả bố trí cùng lúc tại nhiều địa điểm, sử dụng mạng xã hội để mua, bán nhằm che dấu địa điểm. Khu vực sản xuất thường đặt tại các khu vực nhà không số, ít người qua lại hoặc núp bóng dưới hoạt động sản xuất của các công ty bình phong để tránh sự chú ý của người dân và cơ quan chức năng sau đó trà trộn với hàng thật, bán tại các cửa hàng tại khu vực trung tâm kinh doanh thuốc.

Một đối tượng và máy móc làm giả thuốc bị bắt.

Thuốc giả có mẫu mã bao bì giống như hàng thật, rất khó phát hiện, cơ sở sản xuất không đạt chuẩn, không cố định, lẩn tránh cơ quan chức năng kiểm tra, thực hiện quảng cáo và giao dịch thông qua mạng xã hội hoặc giao hàng tận nhà. Các đối tượng dùng nhiều thủ đoạn tinh vi nhằm che dấu hành vi vi phạm, lợi dụng website, trang thương mại điện tử, mạng xã hội như facebook, zalo để rao bán, quảng cáo, khuyến mãi nhiều mặt hàng giả mạo, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ, hàng kém chất lượng, lợi dụng hoạt động giao hàng từ các công ty giao hàng bằng ứng dụng giao hàng nên khó kiểm soát, xác định địa điểm kinh doanh, kho hàng để kiểm tra, xử lý

Trong khi đó, nhu cầu khám chữa bệnh và sử dụng thuốc luôn ở mức rất cao. Tuy nhiên, nhận thức của một bộ phận người dân về tác hại của việc tự ý mua thuốc điều trị và nguy cơ gây hại cho sức khỏe khi sử dụng thuốc không đảm bảo chất lượng, nguồn gốc xuất xứ, thuốc giả còn hạn chế. Người dân thường có thói quen tự mua thuốc để điều trị triệu chứng, mua thuốc qua mạng xã hội, mua theo lời giới thiệu không kiểm chứng.

Bên cạnh đó, người dân có kỳ vọng sai lệch về thuốc có tác dụng nhanh, hiệu quả tức thời cũng làm gia tăng nhu cầu đối với các loại thuốc không đạt chuẩn, thuốc nhập lậu, đặc biệt là nhóm thực phẩm chức năng, thuốc giảm cân, thuốc tăng cường sinh lý… Đối với các sản phẩm này, người tiêu dùng ngày càng có xu hướng tìm mua theo quảng cáo qua mạng xã hội, sàn thương mại điện tử.

Gian nan phòng chống

Theo UBND TP.HCM, thuốc được quảng cáo cho công chúng trên các phương tiện theo quy định của pháp luật về quảng cáo. Cơ sở thực hiện quảng cáo phải được Bộ Y tế xác nhận nội dung quảng cáo trước khi quảng cáo thuốc.

Trong thực tế quản lý, việc kiểm soát quảng cáo thuốc, đặc biệt trên các nền tảng số vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Các đối tượng thường sử dụng tài khoản ẩn danh, thay đổi địa chỉ liên tục, sử dụng hình thức livestream bán hàng hoặc thuê người nổi tiếng để quảng cáo.

TP.HCM là nơi tập trung nhiều cơ sở khám bệnh, chữa bệnh có quy mô lớn với nhiều chuyên khoa đầu ngành, là tuyến điều trị cuối của khu vực phía Nam, trong đó có 10 bệnh viện đa khoa, 22 bệnh viện chuyên khoa, 12 bệnh viện Bộ, ngành, 19 bệnh viện quận, huyện, 22 trung tâm y tế, 310 trạm y tế, 72 bệnh viện tư nhân, 8.044 phòng khám tư nhân và 39 trạm cấp cứu vệ tinh. Bên cạnh đó, Thành phố còn là đầu mối phân phối thuốc cho tất cả các khu vực trên cả nước với 42 nhà máy sản xuất thuốc; 1.531 cơ sở bán buôn thuốc, nguyên liệu làm thuốc; 8.454 cơ sở bán lẻ thuốc; 647 cơ sở chuyên bán lẻ dược liệu, thuốc cổ truyền, thuốc dược liệu.

Mặt khác, tình hình kinh doanh trong lĩnh vực thương mại điện tử, các trang mạng xã hội như facebook, zalo hoạt động trên nền tảng di động trong tình hình hiện nay rất phức tạp, việc tạo lập tài khoản sử dụng thông tin giả để bán hàng rất khó để xác định được đối tượng vi phạm và nơi chứa trữ hàng hóa vi phạm để kiểm tra, xử lý.

Khó khăn lớn nhất là việc xác định chủ thể thực hiện hành vi vi phạm: Công ty sở hữu sản phẩm; Nhà phân phối; Người sở hữu website; Chủ tài khoản; Cá nhân người thực hiện quảng cáo sản phẩm trong các video quảng cáo. Trong công tác kiểm tra, cơ quan quản lý gặp nhiều khó khăn trong việc xử lý vi phạm hành chính liên quan đến việc quảng cáo và kinh doanh trực tuyến. Khi được mời lên làm việc về việc quảng cáo sản phẩm, các cá nhân, tổ chức đã tháo gỡ sản phẩm, chặn truy cập trang thông tin điện tử trước khi lên làm việc hoặc không hợp tác, không lên làm việc theo giấy mời. 

Và những kiến nghị từ thực tiễn

Trước sự phức tạp và khó khăn trên, UBND TP.HCM kiến nghị Bộ Y tế sớm hoàn thiện quy hoạch hệ thống kiểm nghiệm để tăng cường công tác kiểm tra chất lượng thuốc, thực phẩm.

Cụ thể là, cần số hóa việc quản lý dữ liệu cấp quốc gia về tiêu chuẩn kiểm nghiệm, số tiếp nhận phiếu công bố sản phẩm thực phẩm để các Trung tâm kiểm nghiệm có thể truy cập kịp thời nhằm thực hiện kiểm nghiệm và kiểm soát chất lượng các nhóm sản phẩm này trên thị trường nhanh chóng, kịp thời.

Hàng loạt đối tượng làm giả thuốc bị bắt.

Viện Kiểm nghiệm Thuốc Trung ương, Viện Kiểm nghiệm thuốc TP.HCM và Viện Dược liệu cần gia tăng việc nghiên cứu, thiết lập và công bố danh mục các chất chuẩn, chất đối chiếu, tạp chất chuẩn để phục vụ cho việc phân tích, kiểm nghiệm các mẫu dược liệu, thuốc cổ truyền, thuốc hóa dược đang sản xuất, nhập khẩu, lưu hành trong nước được dễ dàng.

Cần xây dựng danh mục thiết bị trang bị cho Trung tâm kiểm nghiệm cấp tỉnh để thống nhất Ban hành danh mục thiết bị và trình Bộ Y tế danh mục thiết bị cơ bản, tối thiểu cho các Trung tâm kiểm nghiệm cấp tỉnh nhằm tạo căn cứ để các trung tâm có thể thực hiện định mức mua sắm thiết bị.

Thành phố cũng kiến nghị Bộ Công Thương có quy định bắt buộc định danh người bán và xác thực thông tin người bán trên các sàn thương mại điện tử, yêu cầu các sàn này phải có quy trình định danh khách hàng một cách nghiêm ngặt. Người bán phải cung cấp đầy đủ thông tin đã được xác thực như căn cước công dân, mã số thuế cá nhân/doanh nghiệp, địa chỉ kho hàng thực tế (nếu có). Thông tin này phải được kiểm tra và hậu kiểm thường xuyên để đảm bảo công tác quản lý, theo dõi.

Kiến nghị các bộ, ngành Trung ương nghiên cứu ban hành quy định bắt buộc tất cả các sản phẩm thuốc, thực phẩm chức năng, thực phẩm bảo vệ sức khỏe khi lưu hành trên thị trường phải có tem truy xuất nguồn gốc được mã hóa (QR code), kết nối với Cổng thông tin quốc gia. Tem phải chứa thông tin về số lô, ngày sản xuất, hạn sử dụng, giấy phép lưu hành, đơn vị sản xuất/nhập khẩu giúp người tiêu dùng và cơ quan chức năng dễ dàng kiểm tra, xác thực thông tin sản phẩm một cách nhanh chóng, chính xác, hạn chế việc làm giả tem.