Gạo chất lượng cao đang chiếm 60 - 70% tổng lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam. Ảnh: Đức Thanh

Vì sao giá gạo xuất khẩu giảm gần 19%?

Giá gạo xuất khẩu bình quân 5 tháng đầu năm nay chỉ đạt 516,4 USD/tấn, giảm 18,7% so với cùng kỳ năm trước. Mức sụt giảm về giá tương đối lớn khiến lượng ngoại tệ thu về giảm gần 9% so với cùng kỳ năm trước, dù sản lượng xuất bán tăng 12,2%.

Cụ thể, 5 tháng qua, Việt Nam xuất khẩu 4,5 triệu tấn gạo, trị giá 2,34 tỷ USD. Philippines tiếp tục là thị trường tiêu thụ gạo lớn nhất của Việt Nam, chiếm 41,4% tổng lượng gạo xuất khẩu. Bờ Biển Ngà và Trung Quốc là 2 thị trường lớn tiếp theo, với 11,9% và 10,3%.

Sau khi đạt kỷ lục xuất khẩu 9 triệu tấn gạo (trị giá gần 5,8 tỷ USD) trong năm 2024, ngành gạo đối mặt với đà suy giảm của giá xuất khẩu, do ảnh hưởng từ chính sách thương mại gạo của Ấn Độ. Nước này cho phép xuất khẩu trở lại sau hơn 1 năm tạm dừng, khiến nguồn cung trên thị trường quốc tế gia tăng, tạo áp lực cạnh tranh cho các nước xuất khẩu khác.

Trong khi đó, nhu cầu nhập khẩu từ các thị trường lớn như Philippines và Indonesia có dấu hiệu giảm sút, do đã tích lũy đủ lượng dự trữ trong năm 2024, chờ giá giảm mới tái nhập khẩu.

Từ cuối năm ngoái, nhiều nhà quản lý và doanh nghiệp đã dự báo, giá gạo xuất khẩu của nước ta sẽ khó giữ đà tăng. “Giá gạo giảm theo xu hướng của thế giới, trong bối cảnh kho gạo của thế giới là Ấn Độ đang xả hàng, sau khi dỡ bỏ lệnh cấm xuất khẩu gạo cũng như bỏ thuế xuất khẩu. Sản lượng gạo trên thế giới dồi dào sẽ tác động đến giá gạo thế giới, trong đó có cả các nước như Thái Lan, Pakistan, chứ không riêng Việt Nam”, đại diện Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) phân tích.

Theo các chuyên gia, hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam đang đối mặt với 2 vấn đề lớn là giá gạo xuất khẩu giảm mạnh và sự cạnh tranh gay gắt từ các quốc gia xuất khẩu gạo khác. Những thách thức này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc nâng cao chất lượng sản phẩm và xây dựng thương hiệu cho gạo Việt bằng những loại gạo cấp cao, giá trị cao.

Chuyển hướng sản xuất

Ngành hàng lúa gạo của Việt Nam đang trên hành trình chuyển hướng. Có thể thấy rõ điều này qua cơ cấu sản phẩm gạo xuất khẩu. Gạo chất lượng cao đang chiếm tới 60 - 70% tổng lượng gạo xuất khẩu; gạo cao cấp có tên thương hiệu chiếm khoảng 15%; còn lại là gạo thường. Nhờ đó, phân khúc gạo cao cấp của Việt Nam ít bị cạnh tranh trực tiếp bởi các nước xuất khẩu khác.

Tin vui nối tiếp, ngày 5/6 vừa qua, 500 tấn gạo Japonica mang nhãn hiệu “Gạo Việt xanh phát thải thấp” lần đầu tiên xuất khẩu đến thị trường Nhật Bản. Lô gạo được xuất bởi Công ty cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Trung An (Công ty Trung An), với sự hợp tác của Tập đoàn Murase (Nhật Bản).

Gạo đặc sản, chất lượng cao, nên giá cũng tương xứng. 500 tấn gạo phát thải thấp được xuất sang Nhật Bản có giá 820 USD/tấn tại kho của Trung An tại Cần Thơ, còn tính theo giá FOB (giá hàng hóa giao qua mạn tàu) tại cảng TP.HCM là 850 USD/tấn, tính theo giá CIF (đã bao gồm cước vận tải, phí bảo hiểm tính đến cảng hoặc cửa khẩu của nước nhập khẩu) là hơn 1.000 USD/tấn.

Đại diện Công ty Trung An chia sẻ, so với các thị trường khác (giá xuất khẩu chỉ khoảng 650 - 700 USD/tấn), đây là mức giá tốt giúp nông dân và doanh nghiệp có động lực để tiếp tục theo đuổi phương thức canh tác lúa chất lượng cao, giảm phát thải.

Gạo đạt chứng nhận phát thải thấp được Nhật Bản định giá hơn 1.000 USD/tấn, ngang với dòng gạo cao cấp nhất của Thái Lan hiện nay và cao gấp đôi so với giá gạo thơm đang được doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu.

Việc doanh nghiệp thực hiện các tiêu chí giảm phát thải khí nhà kính sẽ giúp tăng giá trị của hạt gạo Việt Nam, từ đó “rộng cửa” xuất khẩu vào các thị trường “khó tính”.

Ông Lê Thanh Tùng, Tổng thư ký Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam (Vietrisa) cho biết, Việt Nam đã chủ động xoay chuyển, đầu tư mạnh vào các dòng gạo cao cấp, để thích ứng với bối cảnh mới, phù hợp với đòi hỏi từ nhiều thị trường có tiêu chuẩn nhập khẩu cao.

Nhật Bản là thị trường rất khó tính, đặt ra nhiều tiêu chuẩn cao đối với nông sản nhập khẩu, trong đó có mặt hàng gạo. Tháng 6/2022, Tập đoàn Tân Long lần đầu tiên xuất khẩu thành công dòng gạo ST25 AAN sang Nhật Bản, với chuyến hàng thử nghiệm 5 container. Sau đó, Tân Long tiếp tục giới thiệu và chính thức bán sản phẩm gạo Japonica AAN tại thị trường này.

Ông Trương Sỹ Bá, Chủ tịch Tập đoàn Tân Long cho biết, doanh nghiệp đã xuất khẩu gạo mang thương hiệu AAn sang Nhật Bản trong nhiều năm qua, năm ngoái đạt hơn 5.000 tấn và dự kiến năm nay đạt 30.000 tấn. Xuất khẩu gạo sang Nhật Bản rất khó, vì nước này đặt ra nhiều tiêu chí khắt khe, nhưng thu về hiệu quả kinh tế cao.

Theo số liệu của Vietrisa, mỗi năm, Nhật Bản nhập khẩu khoảng 700.000 tấn gạo, chủ yếu từ Mỹ và Thái Lan. Tình trạng thiếu gạo ở Nhật Bản hiện nay là cơ hội cho gạo Việt Nam tiến sâu hơn vào thị trường cao cấp này.

Ngoài Nhật Bản, gạo Việt còn nhiều dư địa chinh phục các thị trường khó tính khác, như Hàn Quốc, EU… Các thị trường này đều đã ký kết hiệp định tự do đa phương hoặc song phương với Việt Nam, tạo cơ hội để doanh nghiệp tận dụng ưu đãi về thuế.