Việt Nam mới chỉ tham gia được 21% trong chuỗi giá trị toàn cầu

Hạn chế của chuỗi giá trị nội địa

Xuất khẩu, một trong những trụ cột tăng trưởng quan trọng của nền kinh tế, bằng  khoảng 87% GDP trong năm 2024, nhưng 73% tổng kim ngạch xuất khẩu này hiện do khu vực doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) nắm giữ, khu vực doanh nghiệp nội địa đóng góp 27% trong tổng xuất khẩu.

Sự yếu thế của khu vực sản xuất trong nước, mức độ phụ thuộc khối FDI ngày càng lớn đồng nghĩa rủi ro tăng cao khi các doanh nghiệp FDI điều chỉnh chiến lược sản xuất, kinh doanh.

Chia sẻ tại Hội thảo Tăng cường liên kết thị trường, ổn định chuỗi cung ứng và cải thiện năng lực cạnh tranh diễn ra vào cuối tuần qua, PGS-TS. Bùi Quang Tuấn, Phó chủ tịch Hội khoa học kinh tế Việt Nam chỉ ra rằng, năm 2024, xuất khẩu của Việt Nam đạt 405,5 tỷ USD (tương đương 87% GDP), nhưng tỷ trọng giá trị gia tăng (GTGT) trong xuất khẩu của Việt Nam còn thấp, nhất là trong các ngành công nghiệp trọng yếu như điện tử, dệt may.

Thống kê sơ bộ cho thấy, có tới 64,7% doanh nghiệp Việt chưa có sự chuẩn bị khi bước vào chuỗi giá trị toàn cầu chỉ khoảng 2,5% doanh nghiệp Việt có khả năng tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu, tỷ lệ doanh nghiệp Việt Nam thực sự làm chủ công nghệ lõi chiếm chưa đến 0,3%, khoảng 74% doanh nghiệp cho biết bị tác động bởi các yêu cầu kiểm tra chuỗi cung ứng…

VCCI dẫn Báo cáo triển vọng phát triển châu Á của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) cho hay, Việt Nam mới chỉ tham gia được 21% trong chuỗi giá trị toàn cầu, thấp hơn rất nhiều so với các nước trong khu vực (thấp hơn so với 30% của Thái Lan, 46% của Malaysia), tỷ trọng GTGT trong lĩnh vực chế biến chế tạo của khu vực đầu tư nước ngoài trong tổng xuất khẩu của Việt Nam hiện chiếm khoảng 48,8%. Trong khi đó, hàm lượng GTGT nội địa trong xuất khẩu vẫn còn rất khiêm tốn, chỉ chiếm 12,7%.

Sản xuất và xuất khẩu của Việt Nam phụ thuộc nhiều vào nguyên vật liệu nhập khẩu. Ngành dệt may phụ thuộc đến 50%, còn da giày là 45%, sản xuất nhựa lên tới 80%. Điện tử đóng góp xuất khẩu lớn nhất với 126,5 tỷ USD năm qua nhưng 99% đến từ khu vực FDI, đầu vào của ngành điện tử cũng phụ thuộc nhập khẩu từ Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc…

Doanh nghiệp trong nước chủ yếu vẫn chỉ làm các khâu có GTGT thấp như gia công, lắp ráp. Ít  tham gia vào các khâu có giá trị cao hơn như R&D (nghiên cứu và phát triển), thiết kế, marketing,... Ngược lại, các doanh nghiệp FDI có xu hướng xây dựng chuỗi cung ứng riêng biệt, khép kín, ít tạo ra tác động lan tỏa, tỷ lệ doanh nghiệp FDI sử dụng nhà cung cấp trong nước chỉ chiếm khoảng 10-20%. Cùng với đó, vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế trong việc xây dựng chuỗi giá trị xanh, giảm phát thải, tiết kiệm năng lượng, áp dụng kinh tế tuần hoàn cũng như còn hạn chế trong thực hiện Trách nhiệm Mở rộng của nhà sản xuất (EPR).

Khâu xử lý rác thải nhựa hiện vẫn yếu. Việt Nam đã tạo ra khoảng 3,7 triệu tấn rác thải nhựa vào năm 2018 với tốc độ tăng trưởng hàng năm ước tính là 6,2%. Dự báo khối lượng này có thể tăng lên 5,64 triệu tấn vào năm 2025, lượng rò rỉ nhựa vào các nguồn nước dự kiến sẽ tăng 106% và đạt 7,6 triệu tấn vào năm 2030.

Củng cố và ổn định chuỗi cung ứng

Trước sự gia tăng bảo hộ thương mại, tình trạng bất ổn, căng thẳng địa - chính trị leo thang ở một số khu vực, sự điều chỉnh chính sách thương mại, sự nổi lên của các ngành công nghiệp mới, tình hình biến đổi khí hậu… tác động mạnh mẽ tới chuỗi cung ứng toàn cầu đang đặt chuỗi cung ứng tại Việt Nam phải thay đổi, sắp xếp lại, thích ứng với tình hình mới.

“Ổn định chuỗi cung ứng là yếu tố nền tảng để đảm bảo sự phát triển bền vững. Một chuỗi cung ứng được kết nối chặt chẽ, minh bạch và thích ứng tốt với biến động sẽ giúp doanh nghiệp duy trì sản xuất liên tục, đáp ứng kịp thời nhu cầu của cả thị trường trong nước và quốc tế”, ông Bùi Quang Hưng, Phó cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công thương) nhấn mạnh. Lúc này, tăng tốc liên kết thị trường và chuỗi cung ứng ổn định chính là “chìa khóa” để nâng cao năng lực cạnh tranh, mở rộng thị trường và đưa hàng hóa Việt Nam vươn xa.

Ông Hưng cho rằng, lợi thế của Việt Nam là sở hữu thị trường trong nước với hơn 100 triệu dân đang là động lực quan trọng cho tăng trưởng. Mấu chốt là tăng kết nối giữa sản xuất, phân phối và tiêu dùng trong nước để khai thác tiềm năng thị trường nội địa, tăng sức chống chịu của hệ thống cung ứng nội địa trước các biến động từ bên ngoài.

Tổng quy mô thương mại toàn cầu trong năm ngoái đạt 33.000 tỷ USD, tăng khoảng 3,7% so với 2023. Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) dự báo thương mại toàn cầu năm 2025 tăng 0,9%, dù tăng chậm lại nhưng thương mại toàn cầu vẫn là động lực chính cho tăng trưởng kinh tế của kinh tế thế giới.

Khoảng 70% thương mại quốc tế là thương mại trong chuỗi giá trị toàn cầu. Việt Nam, nền kinh tế hướng ra xuất khẩu cần tập trung để đón lõng các cơ hội tăng trưởng từ thương mại quốc tế, với sự hỗ trợ từ 17 FTA đã ký kết. Đó là tăng đầu tư để xây dựng chuỗi giá trị bền vững, phát triển mạnh công nghiệp hỗ trợ để tăng tỷ trọng nội địa hoá cao hơn, giảm chi phí logistics, chuyển đổi số và thúc đẩy tuân thủ xanh, tăng cường liên kết khu vực trong nước và FDI, giảm chi phí logistic... từ đó cải thiện và củng cố chuỗi cung ứng.