Theo số liệu tính đến tháng 6/2025, tổng lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh ước đạt 69,4 nghìn tấn/ngày, trong đó tỷ lệ thu gom và xử lý đạt trên 91%.

PGS-TS.Nguyễn Đình Thọ (Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường).

Tuy nhiên, phương pháp xử lý chủ yếu vẫn là chôn lấp, chiếm tới 64%, gây áp lực lớn lên môi trường và nguồn tài nguyên đất, nước. Việc phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn trong quản lý chất thải rắn sinh hoạt được xem là giải pháp then chốt để tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên, giảm thiểu chất thải, đồng thời giảm tác động tiêu cực đến môi trường.

Thực trạng quản lý chất thải rắn sinh hoạt tại Việt Nam cho thấy mặc dù đã đạt tỷ lệ thu gom và xử lý cao, nhưng việc chôn lấp vẫn chiếm phần lớn trong cơ cấu xử lý chất thải.

Nhiều bãi chôn lấp đang hoạt động quá công suất thiết kế, gây ô nhiễm nghiêm trọng đến môi trường. Các nhà máy đốt rác phát điện còn hạn chế về quy mô và công nghệ, chưa thể thay thế hoàn toàn việc chôn lấp.

Đồng thời, việc thu phí rác thải dựa trên nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền” đang được điều chỉnh để nâng cao hiệu quả quản lý, nhưng còn nhiều khó khăn trong triển khai đồng bộ các giải pháp kỹ thuật, tài chính và truyền thông nhằm thay đổi hành vi của người dân.

Theo PGS-TS.Nguyễn Đình Thọ (Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường), kinh tế tuần hoàn trong quản lý chất thải rắn sinh hoạt là mô hình thúc đẩy vòng đời khép kín của sản phẩm, biến chất thải thành tài nguyên thông qua việc tái sử dụng, tái chế và thu hồi năng lượng, giảm phát sinh chất thải mới.

Hàn Quốc được xem là hình mẫu điển hình với hệ thống túi rác trả phí theo khối lượng, giúp thay đổi hành vi người dân, tăng tỷ lệ phân loại và tái chế rác thải, đồng thời giảm đáng kể lượng rác chôn lấp.

Với sự phối hợp chặt chẽ giữa pháp luật, chính quyền địa phương, cộng đồng và công nghệ hiện đại, Hàn Quốc đã xây dựng được vòng tuần hoàn tài nguyên hiệu quả, vừa bảo vệ môi trường vừa phát triển kinh tế xanh.

Dựa trên thực tiễn quản lý chất thải tại Việt Nam và bài học từ Hàn Quốc, GS.TS. Byung Min Lee, Hiệp hội Kinh tế Văn hóa Hàn Quốc, đề xuất khung tiêu chí kinh tế tuần hoàn trong quản lý chất thải rắn sinh hoạt gồm năm nhóm tiêu chí chính.

Thứ nhất, về chính sách và cơ chế kinh tế, cần hoàn thiện hệ thống pháp luật và chính sách theo hướng kinh tế tuần hoàn, áp dụng nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền” qua hệ thống thu phí theo khối lượng hoặc thể tích, đồng thời triển khai trách nhiệm mở rộng nhà sản xuất (EPR) để giảm áp lực xử lý rác cho ngân sách công.

Thứ hai, cần thúc đẩy giảm thiểu và thiết kế sản phẩm tuần hoàn thông qua ban hành tiêu chuẩn thiết kế sinh thái nhằm dễ phân loại và tái chế, khuyến khích mô hình kinh doanh tuần hoàn như tái sử dụng, sửa chữa và đặt cọc hoàn trả bao bì.

Thứ ba, về phân loại và thu gom rác thải tại nguồn, bắt buộc phân loại rác thành các nhóm cơ bản, đồng thời hiện đại hóa hạ tầng thu gom và tích hợp lực lượng thu gom phi chính thức vào hệ thống chính thức.

Thứ tư, phát triển xử lý, tái chế và thu hồi năng lượng với ưu đãi đầu tư cho ngành công nghiệp tái chế, xử lý rác hữu cơ bằng công nghệ sinh học và sử dụng công nghệ đốt rác phát điện đạt chuẩn BAT, quản lý nghiêm ngặt tro xỉ và khí thải.

Cuối cùng, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng qua hệ thống quản lý dữ liệu quốc gia về chất thải kết nối từ hộ gia đình đến nhà máy xử lý, đồng thời đẩy mạnh giáo dục môi trường trong trường học và các phong trào xã hội.

Theo PGS.Nguyễn Đình Thọ, chuyển đổi mô hình quản lý chất thải rắn sinh hoạt sang kinh tế tuần hoàn là một bước đi cần thiết giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, đồng thời mở ra cơ hội phát triển bền vững cho Việt Nam.

Khung tiêu chí đề xuất là nền tảng để xây dựng chính sách, quy hoạch và đầu tư phù hợp nhằm hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Việc triển khai đồng bộ các tiêu chí này sẽ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý chất thải, phát triển ngành công nghiệp môi trường, tạo việc làm xanh và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người dân.

“Chúng tôi kỳ vọng các nhà hoạch định chính sách, các nhà quản lý và tổ chức xã hội sẽ cùng chung tay để sớm hiện thực hóa mô hình kinh tế tuần hoàn trong quản lý chất thải rắn sinh hoạt tại Việt Nam”, ông Thọ nêu.