Ngay trước thềm Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam 2025 (VPSF 2025) - phiên đối thoại cấp bộ, Báo điện tử Đầu tư đã có cuộc trò chuyện với doanh nhân Lưu Thị Thanh Mẫu, CEO Công ty cổ phần Đầu tư và Xây dựng Phúc Khang, Phó chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam, để lắng nghe những tâm tư, nguyện vọng mà cộng đồng doanh nghiệp đang gửi gắm qua VPSF 2025.

bà Lưu Thị Thanh Mẫu, CEO Công ty cổ phần Đầu tư và Xây dựng Phúc Khang, Phó chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam

Sau khoảng hai tháng diễn ra các phiên đối thoại cấp địa phương chuẩn bị cho các phiên đối thoại cấp bộ và phiên đối thoại cấp cao của VPSF 2025, sẽ diễn ra trong 2 ngày 15 và 16/9 tới đây, bà đánh giá thế nào về mối quan tâm của doanh nghiệp đối với các vấn đề liên quan đến thể chế, chính sách?

Doanh nghiệp đang rất quan tâm đến thể chế. Trước hết là nhu cầu về sự minh bạch pháp luật, tính ổn định và nhất quán trong áp dụng quy định.

Thứ hai, doanh nghiệp bày tỏ lo ngại về chi phí tuân thủ cao, không chỉ tiền bạc, mà còn thời gian, nhân lực, đặc biệt trong các thủ tục cấp phép, kiểm tra, thanh tra. Các quy định thay đổi nhiều, đôi khi mâu thuẫn hoặc chồng chéo, khiến việc thực thi khó khăn hơn.

Thứ ba, nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) nói rằng, họ đang lo bị bỏ lỡ khi thiết kế chính sách. Những cơ chế thường phù hợp hơn với doanh nghiệp lớn, có nguồn lực để đáp ứng các tiêu chuẩn cao, còn SME thấy rằng nếu không có điều chỉnh phù hợp, họ dễ bị gánh nặng.

Nhìn chung, doanh nghiệp đang từ chỗ “muốn thay đổi” chuyển sang “muốn tham gia kiến tạo”, tức là không chỉ chờ Chính phủ làm, mà sẵn sàng đề xuất, phản biện, thử nghiệm cùng.

Bà có thể chia sẻ một tổng quan chung về các kiến nghị của doanh nghiệp?

Có thể tóm gọn các vướng mắc chính như sau.

Thứ nhất, pháp lý và quy định không rõ ràng, thay đổi thường xuyên. Doanh nghiệp lo ngại sự khác biệt giữa các địa phương về áp dụng luật, thông tư, dẫn đến rủi ro khi mở rộng kinh doanh hoặc đầu tư liên vùng.

Thứ hai, thủ tục hành chính rườm rà, chi phí tuân thủ cao. Như đã nói, chi phí “ẩn”, ví dụ, thời gian chờ, nhân lực để xử lý giấy tờ, việc kiểm tra, giám sát, thanh tra bị xem là gánh nặng.

Thứ ba, khó tiếp cận vốn, đặc biệt vốn dài hạn cho đầu tư đổi mới sáng tạo và công trình, sản phẩm xanh. Các tiêu chí đánh giá rủi ro quá khắt khe, thiếu các chính sách bảo vệ rủi ro cho doanh nghiệp đầu tư dài hạn hoặc thử nghiệm.

Thứ tư, thiếu cơ chế hỗ trợ thử nghiệm (sandbox), thử nghiệm chính sách ở địa phương để thấy tác động thực tế trước khi mở rộng.

Thứ năm, chưa có hệ thống phản ánh, giám sát xử lý kiến nghị doanh nghiệp hiệu quả. Doanh nghiệp nhiều lúc không rõ kiến nghị gửi đi thế nào, ai chịu trách nhiệm giải quyết, thời hạn ra sao.

Như bà đã chia sẻ, doanh nghiệp nhỏ có những lo ngại bị bỏ lỡ khi thiết kế chính sách. Cụ thể thế nào?

Doanh nghiệp lớn thường có nguồn lực, bộ máy pháp chế nội bộ, tiếp cận chuyên gia luật, có khả năng chịu áp lực tuân thủ hơn. Vì vậy, các doanh nghiệp này mong muốn chính sách rõ ràng ở cấp cao hơn để có thể mở rộng đầu tư quy mô lớn, liên kết quốc tế, áp chuẩn quốc tế (ví dụ công trình xanh, ESG).

Trong khi đó, doanh nghiệp nhỏ và vừa lại thường chịu ảnh hưởng trực tiếp của thể chế địa phương, nếu bộ máy hành chính địa phương kém, chi phí tuân thủ cao hơn.

Hơn thế, các doanh nghiệp nhỏ thường khó đủ các điều kiện tiếp cận vốn dài hạn theo quy định. Họ cũng đang lo ngại ít được quan tâm đề cập đến trong việc xây dựng bộ chỉ số đo lường hoặc thử nghiệm chính sách... Vì vậy, các doanh nghiệp quy mô nhỏ rất trông đợi vào các chính sách hỗ trợ cụ thể hơn, như hỗ trợ về chuyên môn, về tiêu chuẩn, về chi phí.

Chúng tôi đồng tình với các đề xuất này, vì chính sách tốt phải có tính phân tầng, vừa đủ khả thi, vừa phù hợp với năng lực, quy mô, lĩnh vực của từng loại doanh nghiệp.

Các kiến nghị gửi tới Phiên đối thoại cấp bộ, ngành của VPSF 2025  được tổng hợp từ các phiên đối thoại địa phương, tham khảo ý kiến giới chuyên gia và cả thực tiễn hoạt động của doanh nghiệp.

Bà là Trưởng nhóm Phiên số 1 với chủ đề Thể chế kiến tạo - doanh nghiệp vươn mình của Phiên đối thoại cấp bộ. Bà có thể chia sẻ trước một số nội dung của phiên làm việc này? Các doanh nghiệp sẽ kiến nghị những vấn đề chính yếu gì?

Các kiến nghị của Phiên 1 được tổng hợp từ các phiên đối thoại địa phương, tham khảo ý kiến giới chuyên gia và cả thực tiễn hoạt động của doanh nghiệp.

Thứ nhất, cần xây dựng cổng góp ý pháp luật minh bạch và cơ chế phản hồi có trách nhiệm. Mỗi dự thảo luật, nghị định cần được công bố đầy đủ, có thời gian góp ý công khai, doanh nghiệp và chuyên gia có thể phản biện chi phí - lợi ích và các cơ quan chủ trì phải có phản hồi rõ ràng, thời hạn cụ thể.

Thứ hai, thử nghiệm chính sách (sandbox) cho các lĩnh vực trọng điểm như công trình xanh, xây dựng bền vững, năng lượng tái tạo, số hóa, logistics, y tế - giáo dục. Điều này giúp giảm rủi ro cho doanh nghiệp, quản lý dễ hơn khi chính sách mới được thử nghiệm trong phạm vi nhỏ trước khi nhân rộng.

Thứ ba, đơn giản hóa và số hóa thủ tục hành chính, đặc biệt là cấp phép xây dựng, môi trường, chứng chỉ xanh, đăng ký doanh nghiệp phụ trợ. Thời gian xử lý được rút ngắn, chi phí minh bạch.

Thứ tư, mở rộng chỉ số đo lường hiệu quả cấp tỉnh/địa phương về thể chế thực thi. Ví dụ mở rộng PCI, hoặc phát triển thêm chỉ số “Time - Cost - Risk - Trust” tại địa phương để đánh giá xem các địa phương thực sự thực thi chính sách, không chỉ ban hành. Các chỉ số này cần công bố định kỳ, có phần thưởng, trách nhiệm được đặt ra rõ ràng.

Thứ năm, cần có cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa trong tiếp cận vốn, tiêu chuẩn, sở hữu trí tuệ, công nghệ xanh, thông qua tạo quỹ hỗ trợ pháp lý - tiêu chuẩn - sở hữu trí tuệ, co-investment fund, ưu đãi thuế R&D hoặc hỗ trợ khấu trừ, hoàn thuế nhanh cho các doanh nghiệp đáp ứng tiêu chí đổi mới sáng tạo hoặc xây dựng xanh.

Chúng tôi chọn các nội dung này, vì đây đều là những điểm nghẽn mà doanh nghiệp ở 34 tỉnh, thành phố phản ánh nhiều nhất, nếu không xử lý được các vấn đề này, dù có luật mới hay nghị định mới thì hiệu quả rất hạn chế. Thêm nữa, các chủ đề này có tính lan tỏa cao, khi xử lý được cho SME, cho địa phương, cho ngành thì sẽ ảnh hưởng tích cực lên toàn bộ thị trường, giúp tăng năng lực cạnh tranh quốc gia.

Cá nhân bà kỳ vọng gì từ phiên đối thoại cấp bộ sắp tới? Và kết quả các ý kiến, kiến nghị từ doanh nghiệp sẽ được theo dõi, giám sát như thế nào sau Diễn đàn?

Tôi hy vọng phiên đối thoại cấp bộ sẽ giúp làm rõ cam kết cụ thể từ các bộ ngành liên quan, nghĩa là không chỉ nói về định hướng, mà đưa ra lộ trình, KPI, nguồn lực, trách nhiệm rõ ràng. Ví dụ, Bộ X sẽ báo cáo khi nào sẽ rút ngắn thời gian cấp phép đến mức nào, giảm chi phí tuân thủ ra sao, cũng như có quy định rõ ràng về việc xử lý các kiến nghị của doanh nghiệp sau khi nhận được phản hồi.

Tôi cũng mong có sự kết nối giữa trung ương và địa phương, vì nhiều vướng mắc thể chế hiện nay nằm ở việc thi hành tại địa phương, nơi có sự khác biệt rất lớn. Nếu các bộ có quy định hướng dẫn cụ thể cho địa phương, hoặc có nhóm chuyên trách hỗ trợ, thì việc thực thi sẽ tốt hơn.

Ngoài ra, tôi hy vọng Diễn đàn sẽ đóng vai trò không chỉ là diễn đàn phản biện, mà thực sự là nơi thúc đẩy cơ chế đồng kiến tạo chính sách, nơi doanh nghiệp, chuyên gia, chính phủ cùng tham gia soạn thảo, thử nghiệm, giám sát.

Về việc theo dõi sau diễn đàn, tôi đề xuất thành lập một Ban giám sát thực thi kiến nghị VPSF có thể do Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam phối hợp với các bộ ngành và địa phương. Ban này sẽ thường xuyên báo cáo tiến độ thực hiện các kiến nghị gửi trong Sách Trắng và Tuyên bố chung. Ngoài ra, cần minh bạch hóa các báo cáo thực hiện, công khai tiến độ tại các địa phương, các bộ ngành, qua các kênh truyền thông, bản tin… của Hội Doanh nhân trẻ và các tổ chức liên quan.

Theo bà, điều gì là cần thiết để tạo sự chuyển biến thực sự trong thể chế, sao cho “đồng hành” với doanh nghiệp không chỉ là khẩu hiệu, mà thực sự là hành động?

Để thực sự có chuyển biến lâu dài, tôi cho rằng có những yếu tố sau là thiết yếu.

Một là, lộ trình dài hạn và kế hoạch hành động rõ ràng, không chỉ 1 năm, mà ít nhất 3-5 năm cho những mục tiêu chính sách nào cần đạt, với cột mốc rõ ràng, có cam kết nguồn lực.

Hai là, tăng cường năng lực thể chế tại địa phương. Cán bộ thực thi, cơ quan hành chính địa phương cần được đào tạo, hướng dẫn, được trao quyền để thực hiện chính sách mới, tránh tình trạng có luật nhưng địa phương không biết hoặc không có năng lực thực thi.

Ba là, thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong hành chính công, sử dụng công nghệ số, dữ liệu để giám sát, đo lường hiệu quả chính sách một cách liên tục.

Bốn là, tạo cơ chế xử lý kiến nghị và trách nhiệm giải trình rõ ràng: ai phải chịu trách nhiệm nếu kiến nghị không được thực hiện, hoặc thực hiện chậm; có chế tài nếu vi phạm cam kết.

Năm là, văn hóa chính sách dựa trên dữ liệu và thử nghiệm nhỏ trước khi nhân rộng. Điều bày sẽ giúp giảm rủi ro, tránh chính sách ban hành “trên giấy” mà thực thi khó, đặc biệt trong các lĩnh vực mới như công trình xanh, công nghệ sạch, ESG.

Tôi tin rằng, nếu thực hiện tốt những điều đó, VPSF 2025 sẽ là mốc quan trọng, khẳng định vai trò của doanh nghiệp tư nhân không chỉ là người thực thi mà là đối tác kiến tạo trong phát triển quốc gia.