“Cứ điểm” sản xuất điện tử

Hơn một thập kỷ qua, ngành điện - điện tử (E&E) đã trở thành một trong những động lực tăng trưởng mạnh mẽ nhất của kinh tế Việt Nam. Đây là lĩnh vực thu hút dòng vốn đầu tư nước ngoài chất lượng cao từ các tập đoàn đa quốc gia, từ đó kéo theo sự phát triển của các doanh nghiệp Việt trong chuỗi cung ứng.

Nhờ thu hút dòng vốn ngoại nhiều chục tỷ USD, năng lực sản xuất, cung ứng cho xuất khẩu không ngừng tăng cao qua mỗi năm. Đơn cử, Samsung hiện là nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn nhất ở Việt Nam. Sau nhiều năm đầu tư vào Việt Nam, Samsung đã phát triển được hơn 300 nhà cung cấp là doanh nghiệp nội địa.

Thành quả của thu hút FDI vào ngành điện, điện tử, đóng góp lớn cho xuất khẩu cũng được ông Cho Sang Jae, Giám đốc Cơ quan Xúc tiến thương mại và Đầu tư Hàn Quốc tại Hà Nội (Kotra Hà Nội) khẳng định, Việt Nam đã đạt được tăng trưởng đáng kể trong ngành điện tử, dần vượt ra khỏi một cứ điểm sản xuất chỉ dựa trên lắp ráp đơn giản.

Nếu năm 2015, xuất khẩu điện tử đạt gần 46 tỷ USD, thì đến năm 2024, kim ngạch xuất khẩu của ngành đã lên 126,5 tỷ USD, 11 tháng năm 2025 đạt gần 150 tỷ USD, chiếm khoảng 1/3 tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước, gấp hơn 3 lần năm 2015. Việt Nam hiện đứng trong nhóm top 10 quốc gia xuất khẩu điện tử lớn nhất thế giới, đồng thời là “mắt xích sản xuất chiến lược” của nhiều tập đoàn đa quốc gia tại khu vực.

Bên cạnh điểm sáng tăng trưởng mạnh mẽ, ngành điện - điện tử Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều điểm nghẽn như: Chuỗi cung ứng phân mảnh, thiếu thông tin toàn diện về từng khâu từ linh kiện, bán thành phẩm, lắp ráp đến logistics, kiểm định, R&D.

Xuất khẩu gần 150 tỷ USD 11 tháng năm nay, song chi nhập khẩu nhóm hàng điện tử, máy tính, linh kiện cũng tăng kỷ lục 39,2% so cùng kỳ 2024, với 136 tỷ USD. Cùng với đó, doanh nghiệp Việt Nam vẫn chủ yếu tham gia vào các khâu có giá trị gia tăng thấp. Tỷ lệ nội địa hóa còn khiêm tốn, nhiều vật tư và linh kiện quan trọng vẫn phải nhập khẩu.

Khoảng cách thông tin giữa doanh nghiệp trong nước và khối FDI còn yếu khiến việc kết nối, tìm kiếm đối tác trở nên khó khăn, trong khi các cơ quan quản lý và tổ chức xúc tiến đầu tư lại thiếu công cụ dữ liệu để nhận diện chính xác những “mắt xích còn thiếu” trong chuỗi giá trị.

Kỳ vọng từ Bản đồ chuỗi giá trị

Từ những điểm nghẽn này, sau quá trình phân tích chuyên sâu ngành E&E Việt Nam, Bản đồ Chuỗi giá trị ngành điện - điện tử (E&E) Việt Nam vừa được Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công thương) và Cơ quan Xúc tiến thương mại - đầu tư Hàn Quốc (Kotra) chính thức ra mắt, đi kèm với Bản đồ là “Danh bạ doanh nghiệp liên kết” để giúp các nhà đầu tư, doanh nghiệp dễ dàng tìm kiếm, kết nối.

Ông Cho Sang Jae, Giám đốc Văn phòng Kotra Hà Nội chia sẻ, Việt Nam đã và đang xây dựng một hệ sinh thái sản xuất ngày càng hiện đại hóa trên toàn bộ lĩnh vực E&E, từ máy tính, đồ gia dụng, thiết bị công nghiệp, linh kiện ô tô, thiết bị năng lượng tái tạo, thiết bị y tế cho đến đèn chiếu sáng...

Giai đoạn vừa qua, nhiều tập đoàn lớn trên thế giới đã độc lập hoặc cùng với các đối tác chiến lược tiến vào Việt Nam, xây dựng nền tảng vững chắc cho ngành E&E. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) và doanh nghiệp có quy mô trung bình ở nước ngoài ngần ngại đưa ra quyết định đầu tư vào Việt Nam do thiếu thông tin thị trường và chuỗi cung ứng tại địa phương.

Vì thế, Bản đồ chuỗi giá trị được ra mắt, giúp minh bạch hóa toàn bộ bức tranh chuỗi cung ứng của ngành sản xuất, xuất khẩu hàng trăm tỷ USD mỗi năm của Việt Nam, giúp trả lời rõ thêm các câu hỏi tới các nhà đầu tư liên quan tới việc, doanh nghiệp sản xuất linh kiện gì, ở phân khúc nào, năng lực ra sao, cung cấp một bức tranh đầy đủ nhất về ngành sản xuất tại Việt Nam”.

Bản đồ cũng cho phép nhận diện chính xác các mắt xích còn thiếu của chuỗi giá trị; các phân khúc cần ưu tiên thu hút đầu tư; những lĩnh vực doanh nghiệp Việt Nam có thể tham gia mạnh mẽ hơn... Theo Kotra, đây không chỉ là một cơ sở dữ liệu đơn thuần, mà là hạ tầng thông tin chiến lược phục vụ xúc tiến thương mại, thu hút đầu tư, phát triển công nghiệp và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Với các cơ quan quản lý, đây là cơ sở quan trọng để xác định rõ cần thu hút những doanh nghiệp nào nhằm hoàn thiện chuỗi cung ứng và nâng cao năng lực cạnh tranh toàn cầu của ngành điện, điện tử Việt Nam.

Về dài hạn, các chuyên gia cho rằng, Việt Nam cần đảm bảo dòng vốn FDI được chuyển hóa thành chuyển giao công nghệ và phát triển doanh nghiệp nội địa để tránh rơi vào “bẫy” lắp ráp. Có chiến lược thành lập các trung tâm nghiên cứu chung, khuyến khích hợp tác giữa các tập đoàn đa quốc gia và doanh nghiệp nội địa, chính sách ưu đãi cho tỷ lệ nội địa hóa sẽ giúp gắn kết đổi mới sáng tạo trong nước, phát triển nguồn nhân lực kỹ thuật chất lượng thông qua xây dựng mối liên kết chặt chẽ giữa nhà trường và doanh nghiệp…