Xóa bỏ “tư duy doanh thu” trong đánh giá tự chủ

Tại Hội thảo góp ý dự thảo Luật Viên chức (sửa đổi) do Hiệp hội Khoa học hành chính Việt Nam tổ chức, nhiều ý kiến đã đề xuất những giải pháp đổi mới mạnh mẽ trong quản trị khu vực sự nghiệp công lập, hướng tới nền hành chính phục vụ, linh hoạt và minh bạch hơn.

TS. Trần Anh Tuấn, Chủ tịch Hiệp hội Khoa học hành chính Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ nhận định, sau 15 năm thực hiện, Luật Viên chức và các văn bản liên quan đã bộc lộ nhiều hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu của giai đoạn phát triển mới. Bộ máy quản lý sự nghiệp công hiện vẫn còn cứng nhắc, phân tán và thiếu cơ chế khuyến khích sáng tạo.

Ông nhấn mạnh, việc sửa đổi toàn diện Luật Viên chức là cần thiết để khơi thông điểm nghẽn về cơ chế tự chủ, tuyển dụng, sử dụng và quản lý viên chức, đồng thời thu hút nhân tài và gắn kết khu vực công - tư trong cung ứng dịch vụ công.

“Cần thay đổi tư duy quản lý đối với khu vực sự nghiệp công lập theo hướng lấy vị trí việc làm để quản lý, lấy kết quả đầu ra để quản trị, chuyển từ quản lý sang quản trị. Việc của đơn vị để đơn vị tự quyết, cấp trên chỉ hướng dẫn, kiểm tra và đánh giá kết quả”, ông Tuấn nói.

Hội thảo góp ý dự thảo Luật Viên chức (sửa đổi).

Theo ông, cần mạnh dạn xóa bỏ cách giao quyền tự chủ căn cứ vào nguồn thu sự nghiệp, vì điều này tạo ra sự bất bình đẳng giữa các lĩnh vực. Thay vào đó, Nhà nước nên giao quyền tự chủ hoàn toàn, gắn với kết quả và chất lượng dịch vụ công.

“Đơn vị sự nghiệp công lập cần được thực sự trao quyền tự quyết về tổ chức bộ máy, nhân lực, tài chính; còn cơ quan chủ quản chỉ quản lý theo sản phẩm và đầu ra”, TS. Trần Anh Tuấn nhấn mạnh.

Ông cũng đề nghị thể chế hóa quy định của Đảng tại Văn bản 71, trong đó quy định không tổ chức Hội đồng trường hoặc Hội đồng quản lý đối với đơn vị sự nghiệp công lập. Đồng thời, cần áp dụng nguyên tắc “một luật sửa nhiều luật” để đồng bộ hóa giữa Luật Viên chức và các luật chuyên ngành, xóa bỏ lợi ích cục bộ trong việc quy định tổ chức và nhân lực.

Từ góc độ tổ chức, ông Tuấn cho rằng, nên phân loại lại đơn vị sự nghiệp công lập theo chức năng: nhóm phục vụ quản lý nhà nước, nhóm cung cấp dịch vụ công và nhóm kết hợp cả hai. Cách phân loại này giúp xác định rõ phạm vi tự chủ, tránh tình trạng “nửa hành chính, nửa thị trường” kéo dài nhiều năm qua.

TS. Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội cho rằng, sửa đổi Luật Viên chức không chỉ là vấn đề kỹ thuật lập pháp, mà là một cuộc cải cách cấu trúc lớn, nhằm tái lập thế cân bằng giữa Nhà nước, thị trường và xã hội trong cung ứng dịch vụ công.

Theo ông, khu vực sự nghiệp công lập đang vận hành trong trạng thái lưỡng tính, nửa hành chính, nửa thị trường. Nhà nước vẫn bao cấp sâu, thị trường vận hành chưa đầy đủ, còn xã hội thì tham gia hạn chế.

“Chính sự thiếu cân bằng này khiến các đơn vị công lập lúng túng giữa hai cực. Nếu vận hành theo cơ chế hành chính thì kém năng động, còn nếu thả nổi theo thị trường lại dễ thương mại hóa dịch vụ công”, ông Dũng nhận định.

Từ thực tế đó, ông Dũng đề xuất 4 nguyên tắc nền tảng khi xây dựng chính sách phát triển khu vực sự nghiệp công lập.

Thứ nhất, tự chủ có kiểm soát, tức các đơn vị được trao quyền chủ động về tổ chức, nhân sự và tài chính, nhưng phải chịu giám sát nghiêm ngặt về kết quả đầu ra và trách nhiệm giải trình.

Thứ hai, bảo đảm công bằng trong tiếp cận dịch vụ công, để mọi người dân đều được thụ hưởng ở mức tối thiểu, không phân biệt điều kiện kinh tế - xã hội.

Thứ ba, đa dạng hóa chủ thể cung ứng, khuyến khích khu vực tư nhân, doanh nghiệp phi lợi nhuận và tổ chức xã hội cùng tham gia trong khuôn khổ minh bạch, cạnh tranh lành mạnh.

Thứ tư, minh bạch và trách nhiệm giải trình, buộc các đơn vị sự nghiệp công lập phải công khai hiệu quả sử dụng nguồn lực và kết quả hoạt động để người dân và xã hội cùng giám sát.

Theo TS. Dũng, Nhà nước cần chuyển từ hỗ trợ đầu vào sang mua kết quả đầu ra, đồng thời phân nhóm rõ ràng giữa các loại hình đơn vị sự nghiệp: Nhóm thiết yếu do Nhà nước bảo đảm hoàn toàn; Nhóm tự chủ từng phần thông qua hợp đồng dịch vụ công; Nhóm tự chủ hoàn toàn, có thể tiến tới cổ phần hóa hoặc chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp công ích.

“Cần công khai kết quả hoạt động, tài chính và mức độ hài lòng của người dân để tăng cường giám sát xã hội và minh bạch hóa khu vực công”, ông Dũng nhấn mạnh.

Ở góc độ pháp lý, TS. Nguyễn Phước Thọ, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Văn phòng Chính phủ), tập trung góp ý về quy định luân chuyển và sử dụng nhân lực trong dự thảo Luật Viên chức. Ông cho rằng, việc phát triển đội ngũ viên chức cần được nhìn nhận hai chiều, tức là luân chuyển từ khu vực công sang tư và ngược lại, thay vì chỉ chú trọng chiều “tư vào công” như hiện nay.

“Cần cho phép viên chức tạm thời làm việc hoặc hợp tác chuyên môn với khu vực tư, doanh nghiệp xã hội hoặc tổ chức phi lợi nhuận, đồng thời vẫn duy trì vị thế nghề nghiệp trong khu vực công”, TS. Thọ đề xuất.

Theo ông, cơ chế mở này sẽ giúp khu vực công hấp thụ được năng lực, tư duy quản trị và cách làm mới của khu vực tư, tránh sự trì trệ và khép kín trong nội bộ bộ máy. Đồng thời xác định rõ ràng ranh giới giữa công chức và viên chức trong đơn vị sự nghiệp công lập, nhằm bảo đảm minh bạch, thống nhất và tránh chồng chéo trong thực thi pháp luật.

Các chuyên gia thống nhất rằng, Luật Viên chức (sửa đổi) phải trở thành công cụ thể chế hóa một nền hành chính phục vụ, nơi đơn vị sự nghiệp được trao quyền tự chủ thực chất, người dân được phục vụ tốt hơn, và nguồn lực công được sử dụng hiệu quả hơn.

Cốt lõi của cải cách lần này là chuyển từ quản lý hành chính sang quản trị theo kết quả để khu vực công lập hoạt động theo logic hiệu quả, cạnh tranh và minh bạch, tương thích với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.