Từ REE và SAM đến hàng tỷ USD giao dịch

Ngày 28/7/2000, bảng điện tử của Trung tâm Giao dịch chứng khoán TP.HCM (nay là Sở Giao dịch chứng khoán TP.HCM - HoSE) chính thức sáng đèn và trở thành nơi ghi dấu những lệnh mua bán đầu tiên của thị trường chứng khoán Việt Nam. Lượng cung dè dặt vì kỳ vọng nhiều hơn ở tương lai, phiên giao dịch khép lại với 1.000 cổ phiếu REE và 3.200 cổ phiếu SAM được chuyển nhượng.

Sau một phần tư thế kỷ kể từ phiên giao dịch lịch sử với giá trị giao dịch hơn 70 triệu đồng, thị trường chứng khoán những ngày tháng 7/2025 đang ghi nhận dòng tiền giao dịch bình quân mỗi phiên xấp xỉ 33.000 tỷ đồng, số lượng cổ phiếu “sang tay” có phiên vượt xa 1,5 tỷ đơn vị.

Theo cập nhật mới nhất vào ngày 30/6/2025, số tài khoản chứng khoán đã tăng lên gần 10,27 triệu tài khoản, vượt cột mốc 10% dân số. Riêng tháng 6/2025, số tài khoản mở mới leo lên cao nhất kể từ tháng 8/2024, xấp xỉ 200.000 tài khoản. Trong khi đó, đến cuối năm 2000, con số này chưa chạm đến mốc 5.000 tài khoản.

Từ nền móng sơ khai của “chợ” giao dịch chứng khoán tập trung, thị trường chứng khoán Việt Nam, với vai trò kênh dẫn vốn trung - dài hạn, đã trở thành nơi hội tụ của cả dòng vốn trong nước lẫn quốc tế. Với dòng vốn ngoại, mục tiêu nâng hạng đã thúc đẩy nhiều thay đổi về pháp lý và hạ tầng.

Theo đó, về pháp lý, để đáp ứng các tiêu chí mà các tổ chức xếp hạng như FTSE Russell, MSCI đề ra, Thông tư 68/2024/TT-BTC là bước tháo gỡ ban đầu, cho phép nhà đầu tư tổ chức nước ngoài tạm thời không cần ký quỹ trước khi đặt lệnh. Song song với đó là cơ chế kiểm tra số dư giữa ngân hàng lưu ký nước ngoài và công ty chứng khoán trong nước, việc đơn giản hóa cấp mã số giao dịch trực tuyến, tài khoản tiền gián tiếp...

Về hạ tầng, hệ thống công nghệ KRX chính thức đi vào vận hành từ tháng 5/2025, sẵn sàng hỗ trợ các nghiệp vụ mới. Theo ông Nguyễn Sơn, Chủ tịch Hội đồng Thành viên Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC), cơ chế đối tác bù trừ trung tâm (CCP) đang được chuẩn bị từng bước hướng đến mốc hoàn thành vào quý I/2027, qua đó cho phép nhà đầu tư không cần hoặc chỉ cần ký quỹ một phần trước khi giao dịch.

Không chỉ là câu chuyện của tương lai, thời gian này, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước gần như hàng tuần đều tiếp đón các quỹ đầu tư, tổ chức tài chính nước ngoài đến tìm hiểu và khảo sát thị trường. Chia sẻ tại tọa đàm do Báo Tài chính - Đầu tư tổ chức mới đây, Phó chủ tịch Ủy ban, ông Bùi Hoàng Hải tiết lộ, chưa năm nào cơ quan quản lý ghi nhận sự quan tâm lớn từ các nhà đầu tư tổ chức quốc tế như hiện nay.

Từ góc nhìn của các quỹ, ông Nguyễn Phan Dũng, Phó tổng giám đốc Công ty Quản lý Quỹ SSIAM cũng cho biết, nhiều nhà đầu tư lớn đang trong trạng thái “chờ sẵn”, chỉ đợi khi Việt Nam được nâng hạng để giải ngân theo cơ chế phân bổ vốn định sẵn. Với dòng vốn nội, dư địa cũng còn rất lớn.

Cùng quan điểm, nhìn từ kinh nghiệm quốc tế, bà Đặng Nguyệt Minh, Giám đốc Khối Nghiên cứu Dragon Capital chỉ ra rằng, Việt Nam đang bước vào “làn sóng thứ hai” trong phát triển thị trường vốn. Nếu làn sóng thứ nhất xuất hiện khi thu nhập bình quân đầu người đạt từ 2.000 đến 5.000 USD, thì làn sóng thứ hai với GDP/người từ 5.000 đến 10.000 USD là giai đoạn mà tỷ lệ nhà đầu tư cá nhân có thể tăng gấp đôi, vượt 15% dân số. Thông thường, đây cũng sẽ là làn sóng trùng với thời điểm thị trường phát triển mạnh.

Hiện nhà đầu tư cá nhân vẫn chiếm tỷ trọng rất lớn, cả về số tài khoản cũng như giá trị giao dịch. Tuy nhiên, các chính sách hỗ trợ, nhất là đề án phát triển và đào tạo nhà đầu tư đang được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước hoàn thiện, sẽ là chất xúc tác quan trọng. Theo đại diện từ Ủy ban, Dự thảo Đề án tái cấu trúc nhà đầu tư, bao gồm nội dung phát triển nhà đầu tư tổ chức, gần như hoàn thành và chuẩn bị trình Bộ Tài chính ban hành sớm, có thể ngay trong tháng này.

Nâng tầm bản lĩnh doanh nghiệp Việt

Từ hai cổ phiếu đầu tiên là REE và SAM, đến nay, thị trường cổ phiếu có 718 cổ phiếu và chứng chỉ quỹ niêm yết và 888 cổ phiếu đăng ký giao dịch trên UPCoM. Nhìn ngược lại 25 năm trước, để có phiên giao dịch đầu tiên, việc tìm kiếm doanh nghiệp tiên phong niêm yết  là một hành trình đầy thách thức, bởi có những e ngại của không ít người đứng đầu doanh nghiệp khi phải công khai các số liệu kinh doanh cho “thiên hạ soi mói”.

Chia sẻ về lý do xung phong niêm yết đầu tiên, Chủ tịch HĐQT Nguyễn Thị Mai Thanh từng cho biết, REECorp coi kênh huy động vốn qua phát hành cổ phiếu trên thị trường chứng khoán và phát hành trái phiếu doanh nghiệp là hai kênh vô cùng quan trọng và hữu ích cho doanh nghiệp phục vụ phát triển Công ty trong trung và dài hạn. Thời gian đã chứng minh nữ tướng REECorp không đặt niềm tin sai chỗ. Với gần chục lần phát hành cổ phiếu, Công ty đã huy động được hàng ngàn tỷ đồng để đầu tư mở rộng và tiếp tục phát triển.

Tại sàn chứng khoán hiện nay, số doanh nghiệp tỷ đô đã xấp xỉ 60 tổ chức. Mỗi ngành nghề đều có các doanh nghiệp đứng đầu ngành, là đại diện cho nền kinh tế, đang niêm yết hoặc đăng ký giao dịch.

Nhìn rộng hơn ở bức tranh lớn, theo chia sẻ của bà Trần Anh Đào, Phó tổng giám đốc phụ trách Ban Điều hành HoSE, nguồn vốn của các doanh nghiệp tăng thêm từ tích lũy và huy động bên ngoài thông qua thị trường chứng khoán bình quân đã tăng gấp 3-4 lần.

Cập nhật về những chuyển động gần đây, bà Đào cho biết, cơ quan quản lý đang thúc đẩy rút ngắn quy trình từ bán cổ phần lần đầu ra công chúng (IPO) đến niêm yết, trong đó có việc hợp nhất hai quy trình trước đây vốn tách biệt. Dự kiến, với Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 155/2020/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Chứng khoán, sau khi phát hành, doanh nghiệp sẽ chỉ mất một khoảng thời gian ngắn để lên sàn giao dịch. Khi cổ phiếu có thanh khoản tốt, thu hút nhà đầu tư trên thị trường, thì sẽ có lộ trình để rút ngắn quy trình này.

Nguồn vốn không phải điều duy nhất thị trường chứng khoán mang lại cho các doanh nghiệp. Đây còn là nơi “tôi rèn” cho các công ty niêm yết đáp ứng các yêu cầu về quản trị, minh bạch thông tin, có trách nhiệm và nghĩa vụ với các bên liên quan, gián tiếp đào tạo những nhà quản lý với các quy định về công bố thông tin, cơ cấu hội đồng quản trị, trách nhiệm của cổ đông lớn, ban lãnh đạo, những quy định về xung đột lợi ích, giao dịch với bên liên quan…

Bộ nguyên tắc quản trị công ty theo thông lệ tốt nhất đầu tiên của Việt Nam ban hành năm 2019, hay sáng kiến xây dựng bộ chỉ số đo lường tiêu chí quản trị công ty đều khuyến khích các doanh nghiệp “nâng tầm” bản lĩnh doanh nghiệp Việt để đáp ứng những chuẩn mực cao hơn.

Trở thành “hàng hóa” tốt, phần thưởng khó đo đếm là uy tín. Đây cũng là thứ tài sản mềm giúp các nhà đầu tư sẵn sàng trả giá cao, nâng tầm định giá doanh nghiệp. Tại sàn chứng khoán hiện nay, số lượng doanh nghiệp tỷ đô đã xấp xỉ 60 tổ chức. Mỗi ngành nghề đều có những doanh nghiệp đứng đầu ngành, là đại diện cho cả nền kinh tế, đang niêm yết hoặc đăng ký giao dịch.

“Ngoài các tiêu chí cứng như thời gian hoạt động, cơ cấu cổ đông, quản trị và minh bạch, HoSE cùng Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đang đẩy mạnh nâng chuẩn chất lượng doanh nghiệp, hướng đến một mặt bằng có thể so sánh với các thị trường trong khu vực, từ đó hút dòng vốn quốc tế hiệu quả hơn”, đại diện HoSE cũng nhấn mạnh.

Nói về dấu ấn 25 năm của thị trường, đại diện HoSE cho rằng, sự phát triển của thị trường chứng khoán gắn với sự phát triển của nền kinh tế, với sự kiện trọng đại của đất nước, với những thay đổi chính sách. Ở chặng đường sắp tới, có những nền tảng để mong chờ các bước tiến lớn phía trước khi thị trường chứng khoán Việt Nam được nâng hạng lên thị trường mới nổi, cùng những chính sách rõ và thống nhất để tạo đà phát triển cho doanh nghiệp tư nhân.