PGS-TS. Lê Xuân Bá, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM)

Quốc hội đã thông qua Nghị quyết 244/2025/QH15 về Kế hoạch Phát triển kinh tế - xã hội năm 2026 đặt mục tiêu tăng trưởng GDP tối thiểu 10%. Một trong những điều kiện quan trọng để đạt mục tiêu này là gì?

Đó là tăng năng suất lao động. Năm tới, Quốc hội đặt mục tiêu năng suất lao động phải tăng tối thiểu 8,5%. Đây là nhiệm vụ rất nặng nề, bởi trong cả giai đoạn 2021-2025, chúng ta đặt mục tiêu tăng năng suất lao động bình quân trên 6,5%/năm, nhưng thực tế chỉ đạt được 5,3%/năm.

Năng suất lao động là then chốt của then chốt để tăng trưởng kinh tế, đặc biệt là tăng trưởng cao đồng thời phải bền vững. Chỉ khi năng suất lao động cao, thì tỷ trọng đóng góp của năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) trong GDP mới cao. TFP là phần tăng trưởng GDP nằm ngoài vốn và lao động, phụ thuộc vào khoa học, công nghệ, quản trị, chất lượng lao động, thể chế - chính sách, hiệu quả phân bổ nguồn lực.

Để bảo đảm tăng trưởng kinh tế trên 10%, Dự thảo Báo cáo Chính trị đã đặt ra mục tiêu đóng góp của TFP vào tăng trưởng kinh tế giai đoạn tới phải trên 55%, cùng với tốc độ tăng năng suất lao động khoảng 8,5%/năm.

Tăng trưởng kinh tế nhanh, theo ông, liệu có tác động tới nhiều mục tiêu khác, đặc biệt là cam kết Net Zero vào năm 2050, bảo vệ môi trường, chống biến đổi khí hậu?

Hai mục tiêu này không hề mâu thuẫn mà bổ trợ nhau, bởi kinh tế không thể tăng trưởng nếu môi trường thiên nhiên bị phá hủy, tài nguyên không tái tạo bị sử dụng kém hiệu quả, thậm chí lãng phí. GDP tăng cao, nhưng chi phí bỏ ra để xử lý môi trường, chống biến đổi khí hậu; bảo vệ sức khỏe cộng đồng; giải quyết của hậu quả ô nhiễm môi trường, bão tố, lũ lụt cũng tăng không kém, thì tăng trưởng không có ý nghĩa gì.

Vì vậy, Dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội Đảng XIV mới xác lập mô hình tăng trưởng mới, cơ cấu lại nền kinh tế, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, lấy khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số làm động lực chính; chuyển đổi mạnh mẽ cơ cấu kinh tế sang kinh tế số, kinh tế xanh; tăng cường kết nối giữa các khu vực kinh tế; nâng cao năng suất lao động và sức cạnh tranh của nền kinh tế.

Muốn tăng trưởng kinh tế nhanh, bền vững, không còn cách gì khác là tăng năng suất lao động dựa vào tăng đóng góp của TFP. TFP bao gồm nhiều thành tố như khoa học - công nghệ, chất lượng nguồn nhân lực, quản trị, thể chế -chính sách... Những yếu tố này không thể làm ngay được trong vòng vài ba năm, mà phải mất 5-10 năm, thậm chí lâu hơn, nhưng không thể không bắt tay ngay vào thực hiện. Chính vì thế, Đảng đã ban hành 4 nghị quyết được gọi là “bộ tứ chiến lược”: Nghị quyết 57-NQ/TW, Nghị quyết 59-NQ/TW, Nghị quyết 66-NQ/TW và Nghị quyết 68-NQ/TW.

Chủ trương, đường lối đã có, theo ông, cần bắt đầu từ đâu?

Bắt đầu từ thay đổi thể chế theo yêu cầu của Nghị quyết 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. Rất mừng là trước, trong và sau khi “bộ tứ chiến lược” được ban hành, hàng loạt thể chế từ luật pháp, các văn bản quy phạm pháp luật đã được ban hành, thay thế, sửa đổi bổ sung cho phù hợp với bối cảnh mới.

Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chương trình Hành động quốc gia về tăng năng suất lao động, đặt mục tiêu đến năm 2030, năng suất lao động trở thành một động lực quan trọng cho tăng trưởng nhanh, bền vững, nhấn mạnh đến việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực; phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là các trụ cột chính… 

Chúng ta cũng đã có Chiến lược quốc gia về Tăng trưởng xanh đến năm 2030, tầm nhìn 2050, coi tăng trưởng xanh là một phương thức quan trọng để thực hiện phát triển bền vững, đóng góp trực tiếp vào giảm phát thải khí nhà kính để hướng tới nền kinh tế trung hòa carbon trong dài hạn.

Tăng trưởng kinh tế nhanh là nhiệm vụ cho giai đoạn tới, còn tăng trưởng xanh là mệnh lệnh góp phần thúc đẩy cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao năng lực cạnh tranh và khả năng chống chịu trước các cú sốc từ bên ngoài, hiện thực hóa Chiến lược Phát triển kinh tế - xã hội 2021 - 2030.

Ông có nghĩ là, Việt Nam đã bắt tay vào chuyển đổi nền kinh tế theo hướng tập trung tăng năng suất lao động, gia tăng hàm lượng chất xám trong sản xuất, thay vì quá phụ thuộc vào vốn, lao động?

Ngoài “bộ tứ chiến lược”, còn có văn bản đặc biệt quan trọng nữa là Nghị quyết 71-NQ/TW về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. Bởi muốn tăng được năng suất lao động, chuyển đổi số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, áp dụng công nghệ cao, AI, Big Data..., phải có lao động chất lượng cao, lao động phải qua đào tạo.

Nghị quyết 71-NQ/TW sẽ tạo đột phá về nguồn lực, động lực và không gian mới cho phát triển giáo dục và đào tạo, nâng cao chất lượng; coi giáo dục nghề nghiệp giữ vai trò then chốt trong phát triển lực lượng lao động kỹ năng cao; giáo dục đại học là nòng cốt phát triển nhân lực trình độ cao, nhân tài, thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.