Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), trong đợt bùng phát dịch bệnh đầu mùa khỉ gần đây, từ ca bệnh đầu tiên phát hiện tại Anh ngày 13/5/2022, tính đến 25/5/2022, thế giới đã ghi nhận hơn 158 trường hợp mắc bệnh, 117 trường hợp nghi ngờ tại 19 quốc gia và chưa ghi nhận trường hợp tử vong. 

Khi 19 quốc gia đang đối mặt với sự bùng phát của bệnh đậu mùa khỉ, các quan chức y tế trên thế giới đã gấp rút đánh giá nguồn dự trữ vắc-xin và phương pháp điều trị có thể cần thiết để ngăn chặn sự lây lan.

Các ca bệnh được phát hiện đều không có tiền sử đi về từ vùng có dịch và các quốc gia ghi nhận ca bệnh chưa từng lưu hành dịch bệnh đậu mùa khỉ trước đây. 

Các trường hợp mắc bệnh được xác định là bị nhiễm virus đậu mùa khỉ nhánh Tây Phi và có đặc điểm giống virus đậu mùa khỉ lây truyền từ Nigeria sang một số quốc gia năm 2018, 2019. WHO dự báo dịch bệnh đậu mùa khỉ sẽ tiếp tục gia tăng số trường hợp mắc trong thời gian tới.

Bệnh đậu mùa khỉ được phát hiện lần đầu tiên trên khỉ vào năm 1958, trường hợp mắc bệnh đầu tiên trên người được ghi nhận vào năm 1970 tại Công gô. 

Bệnh có thể lây từ người sang người khi tiếp xúc gần gũi, lây qua vết thương, dịch cơ thể, giọt bắn và qua tiếp xúc với các vật dụng, đồ dùng bị nhiễm mầm bệnh. 

Bệnh thường diễn biến nặng ở trẻ em, phụ nữ có thai hoặc người bị suy giảm miễn dịch. Thời gian ủ bệnh từ 5 đến 21 ngày (thường từ 6 đến 13 ngày). Bệnh đậu mùa khỉ có các biểu hiện triệu chứng tương tự như bệnh đậu mùa, tuy nhiên hay gặp tổn thương da toàn thân và có hạch to.

Theo Tổ chức Y tế thế giới, định nghĩa các ca bệnh mắc đậu mùa khỉ cụ thể như sau: Trường hợp nghi ngờ là người ở mọi lứa tuổi, đang sinh sống tại quốc gia không lưu hành bệnh đậu mùa khỉ, bị phát ban cấp tính không rõ nguyên nhân và có một hoặc nhiều dấu hiệu, triệu chứng sau kể từ ngày 15/3/2022: Đau đầu, sốt (> 38,5oC), nổi hạch (sưng hạch bạch huyết), đau cơ, đau lưng, suy nhược.

Trường hợp có thể là trường hợp nghi ngờ và có một hoặc nhiều yếu tố dịch tễ như tiếp xúc trực tiếp với người mắc; tiếp xúc vật lý trực tiếp với da hoặc tổn thương da, bao gồm cả quan hệ tình dục; 

Hoặc tiếp xúc với các vật dụng bị ô nhiễm như quần áo, giường hoặc đồ dùng của ca bệnh có thể hoặc xác định mắc bệnh đậu mùa khỉ trong 21 ngày trước khi bắt đầu có triệu chứng; 

Có tiền sử đi du lịch đến các quốc gia có lưu hành bệnh đậu mùa khỉ trong vòng 21 ngày trước khi khởi phát triệu chứng; có nhiều bạn tình trong 21 ngày trước khi xuất hiện triệu chứng; 

Có kết quả xét nghiệm huyết thanh dương tính với virus orthopoxvirus (trong trường hợp chưa tiêm phòng bệnh đậu mùa hoặc chưa tiếp xúc với các chủng virus orthopoxvirus đã biết khác); có các triệu chứng nêu trên đến mức phải nhập viện.

Trường hợp xác định mắc đậu mùa khỉ là trường hợp nghi ngờ hoặc có thế và có kết quả xét nghiệm Realtime PCR dương tính với virus đậu mùa khỉ.

Trường hợp loại trừ là trường hợp nghi ngờ hoặc có thế nhưng có kết quả xét nghiệm Realtime PCR âm tính với virus đậu mùa khỉ. Theo khuyến cáo của WHO, các trường hợp bị nghi ngờ mắc bệnh đậu mùa khỉ đều phải được điều tra và nếu được chẩn đoán xác định phải cách ly cho đến khi các tổn thương trên da của người mắc khô, bong vảy và lành hẳn.

Để phòng chống đậu mùa khỉ, Bộ Y tế đề nghị các sở y tế tăng cường giám sát phát hiện các trường hợp nghi ngờ ngay tại cửa khẩu, nhất là các trường hợp đi về từ các quốc gia đang lưu hành dịch bệnh đậu mùa khỉ (Benin, Cameroon, Cộng hòa Trung Phi, Cộng hòa dân chủ Công gô, Gabon, Ghana, Bờ Biển Ngà, Liberia, Nigeria, Sierra Leone và am Sudan).

Các cơ sở y tế tăng cường giám sát phát hiện trường hợp nghi ngờ, trường hợp có thể mắc bệnh đậu mùa khỉ (theo định nghĩa của Tổ chức Y tế thế giới). 

Khi phát hiện, báo cáo ngay Sở Y tế để phối hợp với các Viện Vệ sinh dịch tễ, Pasteur để chẩn đoán xác định ca bệnh. Đồng thời tổ chức truyền thông, nâng cao nhận thức cho người dân về tình hình bệnh đậu mùa khỉ và các biện pháp phòng chống tạm thời;

Tránh tiếp xúc gần gũi với người mắc bệnh đậu mùa, tránh tiếp xúc trực tiếp với vết thương, dịch cơ thể, giọt bắn và các vật dụng, đồ dùng bị nhiễm mầm bệnh.

Thường xuyên rửa tay sạch bằng xà phòng và các dung dịch sát khuẩn thông thường; che miệng khi ho, hắt hơi; người có các triệu chứng của trường hợp nghi ngờ, cần chủ động liên hệ với cơ sở y tế để được theo dõi, tư vấn kịp thời; 

Người có các triệu chứng của trường hợp nghi ngờ cần chủ động tự cách ly và tránh quan hệ tình dục; người xác định mắc bệnh phải được cách ly y tế đến khi điều trị khỏi bệnh.

Người đến các quốc gia có lưu hành dịch bệnh đậu mùa khỉ cần tránh tiếp xúc với động vật có vú bị bệnh như: động vật gặm nhấm, thú có túi, động vật linh trưởng (chết hoặc sống) có thể chứa virus đậu mùa khỉ, không nên ăn hoặc tiếp xúc với động vật hoang dã, không ăn thịt động vật chưa nấu chín kỹ hoặc ăn các sản phẩm của động vật bị nhiễm bệnh.

Với các Viện Vệ sinh dịch tễ, Pasteur Bộ Y tế đề nghị cần chỉ đạo, hướng dẫn, hỗ trợ địa phương theo dõi, giám sát, xử lý các trường hợp mắc bệnh đậu mùa khỉ.

Chủ động phối hợp với Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Hoa Kỳ (US CDC), và các tổ chức quốc tế khác để cập nhật thông tin về giám sát, điều tra ca bệnh, kỹ thuật chẩn đoán và đề xuất hỗ trợ các sinh phẩm phục vụ giám sát, chẩn đoán xác định bệnh đậu mùa khỉ.

Khi 19 quốc gia đang đối mặt với sự bùng phát của bệnh đậu mùa khỉ, các quan chức y tế trên thế giới đã gấp rút đánh giá nguồn dự trữ vắc-xin và phương pháp điều trị có thể cần thiết để ngăn chặn sự lây lan.

Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC) thông tin, kho dự trữ khẩn cấp của Mỹ có hai loại vắc-xin có thể được sử dụng để ngăn ngừa bệnh đậu mùa khỉ.

Kho dự trữ chứa hơn 100 triệu liều vắc-xin đậu mùa. Nhưng loại vắc-xin đó có tác dụng phụ và không nên tiêm cho một số bệnh nhân nhất định, bao gồm những người bị suy giảm miễn dịch.

Tổng thống Mỹ Joe Biden cảnh báo nên quan tâm tới căn bệnh này nhưng cho biết, Mỹ có đủ liều vắc-xin để bảo vệ người dân. Tuy nhiên, trong mọi trường hợp, khó có các chiến dịch tiêm chủng hàng loạt ở bất kỳ quốc gia nào, kể cả Mỹ. Thay vào đó, các quan chức có thể khuyến nghị tiêm vắc-xin cho những người tiếp xúc gần với bệnh nhân.

Chiến dịch tiêm chủng đại trà không được khuyến khích vì vắc-xin đậu mùa loại cũ có các tác dụng phụ hiếm gặp nhưng nghiêm trọng, chẳng hạn như viêm cơ tim.

Loại vắc-xin đó cũng có nguy cơ gây rủi ro cho những người bị ức chế miễn dịch, bao gồm cả bệnh nhân HIV, người bị bệnh chàm. Ngoài vắc-xin để phòng bệnh, Mỹ đã mua hơn 2 triệu liều thuốc kháng virus để điều trị.

Với câu hỏi Việt Nam có nên tiêm vắc-xin đậu mùa khỉ, theo ông Nguyễn Huy Nga, nguyên cục trưởng Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế, dịch đậu mùa khỉ vẫn cần có thời gian theo dõi, nghiên cứu tại Việt Nam, việc tiêm vắc-xin đậu mùa khỉ là chưa cần thiết.

Tuy nhiên, theo ông Nga người dân cũng không nên chủ quan mà cần tuân thủ các khuyến cáo, hướng dẫn phòng bệnh của Bộ Y tế. Bên cạnh đó, Bộ Y tế cần tiếp tục theo dõi, cảnh báo đến người dân về diễn biến bệnh, đưa ra các phương án dự phòng để kiểm soát dịch bệnh kịp thời.

Một số chuyên gia khác khi được hỏi cũng cho rằng, thế giới cũng không khuyến cáo tiêm mở rộng vắc-xin bệnh đậu mùa khỉ vậy nên tại Việt Nam hay một số nước Đông Nam Á cũng chưa ghi nhận ca bệnh, bởi vậy chúng ta chỉ cần thực hiện các biện pháp phòng tránh theo khuyến cáo của WHO.

Bệnh đậu mùa khỉ ở người lần đầu tiên được xác định vào năm 1970 với một bệnh nhi 9 tuổi sống tại Cộng hòa Dân chủ Congo, nơi đậu mùa đã được loại bỏ. Các trường hợp mắc đậu mùa khỉ ở nước này đã tăng lên đáng kể trong nhiều thập kỷ sau khi chiến dịch tiêm chủng đậu mùa kết thúc.

WHO cho biết thời kỳ ủ bệnh của đậu mùa khỉ thường là 5 đến 21 ngày. Quá trình nhiễm bệnh được chia làm hai giai đoạn. Đầu tiên là giai đoạn virus xâm nhập, kéo dài 5 ngày, triệu chứng đặc trưng là sốt, nhức đầu dữ dội, nổi hạch (sưng hạch bạch huyết), đau lưng đau cơ và suy nhược cơ thể (thiếu năng lượng).

Điểm khác biệt của đậu mùa khỉ so với các bệnh khác là nổi hạch. Những biểu hiện còn lại tương tự bệnh thủy đậu, sởi hoặc đậu mùa thông thường.

Giai đoạn thứ hai là phát ban trên da, thường biểu hiện trong một đến ba ngày kể từ khi bệnh nhân bị sốt. Phát ban có xu hướng tập trung nhiều ở mặt và tứ chi hơn là thân. 

Phát ban tiến triển tuần tự, từ việc rát da (chưa nổi mẩn) đến sẩn ngứa (các nốt mẩn nhô cao), sau đó là mụn nước (tổn thương dứa dịch bên trong) và mụn mủ (tổn thương chứa dịch vàng).

Đậu mùa khỉ cùng họ với đậu mùa, nhưng nhẹ hơn. Có hai chủng đậu mùa khỉ phổ biến. Đầu tiên là chủng Congo, biểu hiện nặng hơn, tỷ lệ tử vong là 10%. Chủng thứ hai tập trung ở Tây Phi, ít nghiêm trọng, thường gây tử vong cho 1% người mắc bệnh. Hiện các bệnh nhân ở Anh mắc chủng đậu mùa Tây Phi.

Giới chức Mỹ cho biết hầu hết người bệnh hồi phục hoàn toàn trong vòng hai đến 4 tuần. Virus không dễ lây truyền như Covid-19, khó tạo ra đại dịch với mức độ tương đương.

Các chuyên gia tin rằng đợt bùng phát đậu mùa hiện tại lây lan qua tiếp xúc gần, thân mật với người đã có triệu chứng phát ban. Như vậy, virus dễ kiểm soát hơn một khi đã xác định được nguồn lây.