Những lực cản khó hóa giải nhanh

Các chuyên gia của Deloitte nhận định, năm 2025 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng của hoạt động mua bán và sáp nhập (M&A) tại Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam khi thị trường không còn vận hành theo quán tính chu kỳ trước, mà đang tái cấu trúc theo những đường biên mới, nơi thách thức mang tính hệ thống và cơ hội đột phá cùng tồn tại và tạo nên trạng thái “bình thường mới” của giao dịch.

Các rào cản lớn nhất của thị trường, như chênh lệch kỳ vọng định giá, chu kỳ thoái vốn kéo dài và tâm lý giữ quyền kiểm soát hầu như chưa giảm nhiệt. Điều này đặc biệt rõ tại những ngành được định giá cao và có tính chiến lược, như hạ tầng kỹ thuật số, năng lượng tái tạo và viễn thông…

Mức độ phức tạp của tích hợp sau sáp nhập tiếp tục tăng, nhất là khi nhiều thương vụ liên quan tới nền tảng công nghệ, dữ liệu và hệ thống vận hành xuyên biên giới. Rủi ro không còn chỉ nằm ở định giá hay thẩm định, mà chuyển sang năng lực hợp nhất dữ liệu, đồng bộ văn hóa và giữ chân nhân sự chủ chốt. Đây là lý do khiến nhiều thương vụ tiềm năng bị kéo dài hoặc phải tái đàm phán.

Nhưng cũng chính lúc này, cơ hội đang bộc lộ rõ ràng hơn. Bất chấp các lực cản dai dẳng, dòng vốn vào Đông Nam Á không suy yếu. Trái lại, khu vực đang chứng minh sức hấp dẫn đặc biệt nhờ ba yếu tố: Khung chính sách và pháp lý linh hoạt, giúp xử lý nhanh các yêu cầu phức tạp của giao dịch xuyên biên giới. Thị trường nội địa tăng trưởng chắc chắn, nhất là Việt Nam, Indonesia, Philippines. Cuối cùng là quá trình hợp nhất thị trường đã tới giai đoạn chín muồi, kéo theo sự xuất hiện của các tài sản tốt ở mức định giá hợp lý hơn.

Công nghệ, năng lượng tái tạo, viễn thông, y tế và chăm sóc sức khỏe tiếp tục là điểm sáng tự nhiên của dòng vốn M&A. Trung tâm dữ liệu, hạ tầng AI, fintech và logistics số nằm trong nhóm ngành được quan tâm mạnh nhất.

Quỹ đầu tư tư nhân (PE) vẫn là “nhạc trưởng” của thị trường. Theo Grant Thornton Việt Nam, mặc dù tổng giá trị giao dịch trong tháng 10 (52 thương vụ với tổng giá trị công bố và ước tính đạt khoảng 720,45 triệu USD) gần tương đương với tháng 9 (32 thương vụ với tổng giá trị ước tính khoảng 762 triệu USD), số lượng và cấu trúc các thương vụ lại cho thấy tín hiệu phục hồi rõ ràng hơn của thị trường M&A. Các giao dịch hoàn tất trong tháng chủ yếu là M&A chiến lược do nhà đầu tư nước ngoài dẫn dắt bao gồm OCI Holdings mua 65% cổ phần của Elite Solar Power Wafer hay Tập đoàn Sumitomo (Nhật Bản) đã hoàn tất thương vụ mua lại 49% cổ phần của CTCP Tư vấn và Phát triển Điện Cửu Long, thay vì các thương vụ cho mục đích tái cấu trúc của các tập đoàn nội địa.

Đồng thời, dòng vốn từ các quỹ đầu tư PE cũng bắt đầu quay trở lại sau giai đoạn thận trọng kéo dài, với việc tháng 10 ghi nhận nhiều thương vụ “đầu tiên” của các quỹ nước ngoài tại Việt Nam như Ares Asia Private Equity đầu tư vào MEDLATEC hay EMIA rót vốn vào MyStorage, một tín hiệu tích cực cho niềm tin đầu tư trung và dài hạn.

Mặc dù có khoảng 2.300 tỷ USD vốn sẵn sàng đầu tư, song các quỹ đang điều chỉnh chiến lược theo hướng kỷ luật hơn, tập trung vào doanh nghiệp có dư địa tạo giá trị thay vì tăng trưởng nóng.

Kỷ luật M&A quyết định lợi thế dài hạn

Dữ liệu mới công bố gần đây của Deloitte cũng cho thấy các doanh nghiệp chủ động theo dõi và hiện thực hóa giá trị cộng hưởng sau M&A đạt hiệu quả vượt trội, tiết kiệm chi phí gấp 1,3 - 2 lần mục tiêu công bố và tạo giá trị cao hơn 23% so với nhóm còn lại. Trong khi đó, các giao dịch bán lại cho nhà đầu tư cùng ngành và giao dịch thứ cấp tăng mạnh đang dần thay thế vai trò của IPO - kênh vốn kém hấp dẫn trong bối cảnh thị trường chứng khoán toàn cầu thận trọng.

Jiak See NG, Lãnh đạo Dịch vụ Tư vấn Chiến lược, Rủi ro và Giao dịch của Deloitte châu Á - Thái Bình Dương nhận định, các CEO định nghĩa lại thị trường ngày hôm nay là những người đủ táo bạo để sử dụng M&A theo chiến lược kiến tạo đột phá như một chất xúc tác cho sự đổi mới. Họ kết hợp kỹ năng lãnh đạo xuất sắc, tầm nhìn rõ ràng và triển khai có kỷ luật, theo kịp tốc độ thị trường.

“Bằng cách xây dựng các mối quan hệ đối tác mạnh mẽ trong một hệ sinh thái đang phát triển thông qua các quỹ đầu tư tư nhân, các trung tâm dữ liệu siêu quy mô, startup và các công ty cùng ngành… Những công ty kiến tạo đột phá này không chỉ nắm bắt giá trị ngắn hạn mà đang xây dựng giá trị lâu dài, có mục tiêu và định hình lại các ngành nghề thông qua chuyển đổi mô hình kinh doanh dựa trên công nghệ, thúc đẩy văn hóa kết hợp giữa nhân tài và công nghệ”, Jiak See NG chia sẻ.

Khảo sát CEO APEC của Deloitte phản ánh rõ tâm lý hai chiều. Cụ thể, 75% CEO lạc quan về triển vọng công ty, 66% lạc quan về kinh tế APEC và chỉ 46% tin tưởng nền kinh tế toàn cầu.

Khoảng cách kỳ vọng này lý giải vì sao các nhà lãnh đạo trong khu vực có xu hướng vừa tiến vừa phòng thủ, đẩy mạnh đổi mới và đầu tư chọn lọc, nhưng đồng thời đa dạng hóa chuỗi cung ứng và trì hoãn các quyết định lớn khi rủi ro địa chính trị gia tăng.

Công nghệ được xem là đòn bẩy tăng trưởng số một, và trong ba năm tới, ưu tiên chiến lược sẽ chuyển từ tối ưu vận hành sang đổi mới sản phẩm và mở rộng thị trường khu vực. Yếu tố bền vững cũng tăng nhanh về độ ưu tiên, trở thành trụ cột của chiến lược vốn ở 69% doanh nghiệp được khảo sát.

Thị trường M&A Đông Nam Á năm 2025 vừa phức tạp hơn, vừa nhiều cơ hội hơn. Sự trỗi dậy của các tài sản số, chuỗi cung ứng mới và các yêu cầu về phát triển bền vững đang buộc doanh nghiệp chuyển từ tư duy giao dịch sang tư duy chiến lược dài hạn.

Trong bối cảnh ấy, các doanh nghiệp thành công sẽ là những bên có kỷ luật trong định giá, chủ động trong tích hợp, vững chiến lược trong bối cảnh bất định và biết tận dụng M&A như một công cụ kiến tạo giá trị, chứ không chỉ là cánh cửa mở rộng quy mô.

Đông Nam Á với sức bật nội tại và sự linh hoạt chính sách đang ở vị thế hiếm thấy để dẫn sóng M&A trong thập kỷ tới. Điều còn lại là năng lực của doanh nghiệp trong việc biến những cơ hội định hình thị trường thành lợi thế cạnh tranh dài hạn.