Việc thực thi chính sách ưu đãi người có công tại các địa phương, đặc biệt tại khu vực miền núi vẫn còn nhiều bất cập do thay đổi mô hình tổ chức bộ máy, sự khác biệt về hồ sơ lịch sử và các quy định pháp lý phân tán. 

Báo cáo của Sở Nội vụ Lạng Sơn gửi Bộ Nội vụ cuối tháng 9/2025 nêu rõ hàng loạt vướng mắc phát sinh trong quá trình triển khai nhiệm vụ, trong đó nhiều điểm liên quan trực tiếp đến quyền lợi của gia đình liệt sĩ và thân nhân người có công. 

Trên cơ sở tổng hợp kiến nghị, Bộ Nội vụ đã trả lời chính thức, đưa ra những hướng dẫn để địa phương có căn cứ thống nhất trong tổ chức thực hiện.

Về vấn đề công tác quản lý nhà bia ghi tên liệt sĩ sau khi Lạng Sơn chuyển sang mô hình chính quyền địa phương hai cấp, nhiều xã nay phải quản lý từ hai đến bảy nhà bia, thậm chí có nơi vừa có nghĩa trang liệt sĩ vừa có nhà bia độc lập. Các công trình phần lớn đã xuống cấp, quy mô nhỏ, hạn chế về mỹ quan và chưa bảo đảm không gian tri ân trang nghiêm. Mỗi dịp lễ, Tết, việc tổ chức dâng hương tưởng niệm gặp nhiều khó khăn do thiếu nguồn lực duy tu, bảo dưỡng. 

Địa phương đã xin ý kiến Cục Người có công nhưng chưa nhận được phản hồi kịp thời, khiến việc triển khai bị lúng túng.

Vấn đề lớn thứ hai liên quan đến việc áp dụng Pháp lệnh Ưu đãi người có công, lĩnh vực phát sinh nhiều hồ sơ nhạy cảm, cần hướng dẫn cụ thể để tránh mâu thuẫn và chậm trễ. Lạng Sơn cho biết nhiều quy định hiện hành yêu cầu thân nhân phải có văn bản đồng thuận, nhưng chưa có mẫu thống nhất. 

Điều này khiến mỗi xã, huyện sử dụng một loại văn bản khác nhau, gây khó cho người dân khi lập hồ sơ xin hưởng chế độ tuất liệt sĩ hoặc chế độ đối với vợ, chồng liệt sĩ đi bước nữa. Địa phương đề nghị Bộ Nội vụ ban hành mẫu chung để thống nhất toàn quốc.

Tương tự, chính sách thờ cúng liệt sĩ cũng đang phát sinh bất cập. Quy định hiện hành nêu rõ, nếu không xác định được người ủy quyền thờ cúng, Sở Lao động - Thương binh và Xã hội (nay là Sở Nội vụ tại Lạng Sơn) có thể ra quyết định hỗ trợ cho UBND cấp xã nơi liệt sĩ cư trú trước khi tham gia cách mạng. 

Tuy nhiên, thực tế nhiều liệt sĩ có hồ sơ gốc ở một tỉnh nhưng địa chỉ tham gia hoạt động lại ghi nơi khác; thậm chí đơn vị cấp giấy chứng nhận hy sinh đã giải thể. Việc xác định nơi cư trú để chi trả hỗ trợ thờ cúng vì thế trở nên phức tạp, kéo theo rủi ro sai sót trong kiểm tra, thanh quyết toán.

Ngoài ra, địa phương cũng đề nghị điều chỉnh quy định về cấp phương tiện trợ giúp, dụng cụ chỉnh hình do có sự lệch pha giữa hai điều khoản về đối tượng thụ hưởng. Nhiều thân nhân liệt sĩ đang hưởng trợ cấp hằng tháng nhưng không nằm trong nhóm được cấp xe lăn và phương tiện hỗ trợ, gây thiệt thòi không đáng có.

Về thủ tục cấp Bằng “Tổ quốc ghi công”, quy định hiện hành khiến hồ sơ dù đã đủ các giấy tờ cơ bản nhưng vẫn phải bổ sung thêm giấy tờ quy định tại các mục mở rộng, dẫn tới quá trình xét duyệt kéo dài. Địa phương kiến nghị bỏ yêu cầu này để tạo điều kiện thuận lợi cho thân nhân.

Về chính sách hỗ trợ nhà ở đối với người có công, hiện nhiều gia đình từng được hỗ trợ nhà ở theo Quyết định 22/2013/QĐ-TTg nhưng do thiên tai, hỏa hoạn, công trình nay đã xuống cấp nghiêm trọng. Tuy nhiên, quy định hiện hành không cho phép hỗ trợ lần hai. Địa phương đề nghị Bộ nghiên cứu cơ chế linh hoạt cho các trường hợp đặc biệt.

Vấn đề miễn, giảm tiền sử dụng đất cho người có công cũng được người dân rất quan tâm, Nghị định 31 lại chưa quy định cụ thể thủ tục, hồ sơ, khiến địa phương lúng túng khi áp dụng. Lạng Sơn đề nghị các bộ liên quan sớm ban hành thủ tục hành chính thống nhất trên toàn quốc.

Việc di chuyển hài cốt liệt sĩ trong nội tỉnh cũng đang thiếu cơ chế hướng dẫn rõ ràng. Quy định hiện hành chỉ nêu rõ trình tự với các trường hợp di chuyển liên tỉnh; còn di chuyển trong cùng huyện hoặc cùng tỉnh lại chưa có quy trình cụ thể, dẫn đến mỗi nơi làm một kiểu, tiềm ẩn nguy cơ phát sinh khiếu nại.

Vướng mắc cuối cùng liên quan đến kinh phí mua thẻ bảo hiểm y tế cho người có công. Hiện hai văn bản pháp luật có quy định khác nhau về đơn vị chịu trách nhiệm chuyển kinh phí và lập danh sách thụ hưởng, dẫn tới lúng túng trong theo dõi, tăng giảm và chi trả.

Trả lời các kiến nghị trên, Bộ Nội vụ khẳng định quan điểm xuyên suốt: thủ tục hành chính phải thống nhất, minh bạch nhưng không cứng nhắc. Về đề xuất ban hành mẫu văn bản đồng thuận cho thân nhân liệt sĩ, Bộ cho rằng pháp luật không bắt buộc phải dùng mẫu thống nhất, chỉ yêu cầu nội dung phù hợp quy định. 

Do đó, cá nhân có thể lập văn bản theo nội dung cần thiết mà không phải chờ mẫu chung. Việc này nhằm tránh phát sinh thêm thủ tục hành chính không cần thiết.

Đối với kiến nghị liên quan chế độ thờ cúng và phương tiện trợ giúp, Bộ cho biết Cục Người có công đang nghiên cứu sửa đổi trong quá trình xây dựng văn bản thay thế Nghị định 131. Điều này mở ra khả năng sớm điều chỉnh các điểm bất cập mà địa phương phản ánh.

Về thủ tục cấp Bằng “Tổ quốc ghi công”, Bộ Nội vụ nhấn mạnh giấy tờ quy định tại mục căn cứ chính vẫn là điều kiện bắt buộc nhằm bảo đảm người hy sinh đã được hưởng chế độ ưu đãi trước đây. 

Tuy nhiên, nếu hồ sơ có thêm các căn cứ bổ sung, cơ quan giải quyết có thể giảm bớt một số bước như niêm yết công khai tại địa phương hoặc lấy ý kiến cộng đồng, giúp rút ngắn thời gian xử lý. Bộ cho biết không có cơ sở để bỏ yêu cầu này như đề nghị của Lạng Sơn, bởi việc chứng minh thân nhân đã hưởng chế độ ưu đãi là yếu tố nền tảng.

Trước kiến nghị hỗ trợ nhà ở lần hai, Bộ Nội vụ cho rằng chính sách ưu đãi phải bảo đảm sự công bằng, tương xứng với điều kiện kinh tế - xã hội và mức độ đóng góp của từng đối tượng. Việc hỗ trợ lặp lại chưa phù hợp bối cảnh hiện nay. Với các trường hợp đặc biệt, địa phương có thể huy động nguồn lực xã hội hóa qua Quỹ Đền ơn đáp nghĩa, bảo đảm an sinh cho hộ gia đình khó khăn.

Liên quan thủ tục miễn, giảm tiền sử dụng đất, Bộ Nội vụ khẳng định trách nhiệm hướng dẫn thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cơ quan quản lý lĩnh vực đất đai và chính sách ưu đãi đất cho người có công. Vì vậy, Sở Nội vụ cần chuyển kiến nghị đúng thẩm quyền để được xem xét.

Đối với đề xuất thống nhất quy trình di chuyển hài cốt liệt sĩ trong nội tỉnh, Bộ Nội vụ ghi nhận phản ánh và cho rằng việc áp dụng quy trình của trường hợp liên tỉnh cần phù hợp thực tế. Bộ sẽ tiếp tục nghiên cứu để có hướng dẫn thống nhất, tránh tình trạng mỗi địa phương làm một cách.

Về vấn đề bảo hiểm y tế, Bộ nêu rõ sự khác biệt giữa Nghị định 188 và Thông tư 44 là nguyên nhân dẫn tới lúng túng hiện nay. Bộ đang phối hợp với các cơ quan liên quan để rà soát và điều chỉnh, bảo đảm không gián đoạn việc cấp thẻ cho người có công và thân nhân.