“Sửa đổi Luật Đầu tư lần này là cơ hội để loại bỏ toàn bộ những điều kiện kinh doanh không cần thiết”, ông Nguyễn Văn Phúc, nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội nhấn mạnh.

Ông Nguyễn Văn Phúc, nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội

Là một trong những người thẩm tra Luật Đầu tư năm 2014 và đóng góp nhiều ý kiến vào Luật Đầu tư năm 2020, ông đánh giá thế nào về một trong những luật quan trọng nhất liên quan trực tiếp đến môi trường đầu tư, kinh doanh?

Kể từ khi ra đời năm 2005 đến nay, Luật Đầu tư đã hai lần được sửa đổi toàn diện vào các năm 2014, 2020 và nhiều lần được sửa đổi, bổ sung. Sau mỗi lần được sửa đổi hoặc bổ sung, quyền tự do kinh doanh của người dân, doanh nghiệp được mở rộng, tạo lập môi trường thông thoáng, khuyến khích tổ chức, cá nhân tham gia vào thị trường, thu hút nhà đầu tư nước ngoài thể hiện qua rất nhiều quy định, đặc biệt là giảm bớt ngành nghề cấm đầu tư, kinh doanh và đầu tư, kinh doanh có điều kiện.

Hiến pháp năm 2013 khẳng định, mọi người có quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm.

Luật Đầu tư năm 2020 đã hoàn thiện các quy định về ngành nghề kinh doanh có điều kiện và điều kiện kinh doanh, theo tinh thần Hiến pháp năm 2013, trên cơ sở cắt giảm hàng loạt ngành nghề không cần thiết, bất hợp lý, nhằm tiếp tục bảo đảm thực hiện đầy đủ, nhất quán quyền tự do kinh doanh của người dân, doanh nghiệp.

Luật Đầu tư hiện hành đã cải thiện môi trường kinh doanh theo hướng ngày càng thuận lợi, minh bạch và bình đẳng giữa các nhà đầu tư, doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế, khắc phục những bất cập, chồng chéo giữa các luật liên quan đến đầu tư, kinh doanh, bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật.

Từ 267 ngành nghề kinh doanh có điều kiện quy định tại Luật Đầu tư năm 2014, sau khi loại bỏ, đồng thời bổ sung một số ngành nghề cho phù hợp với tình hình thực tế, hiện còn 237 ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Nhờ đó, môi trường kinh doanh đã thuận lợi hơn, tạo điều kiện cho doanh nghiệp tham gia thị trường cũng như đầu tư sản xuất, kinh doanh trong nhiều lĩnh vực.

Theo ông, số lượng 237 ngành nghề kinh doanh có điều kiện hiện nay là nhiều hay ít?

Chưa cần nói là nhiều hay ít, mà việc rà soát lại Danh mục Ngành nghề kinh doanh có điều kiện là việc làm thường xuyên, bởi có những ngành nghề trước đây cần điều kiện kinh doanh nhưng giờ thì không cần thiết thì phải loại ra khỏi Danh mục và ngược lại. Luật Đầu tư năm 2020 cũng quy định, căn cứ điều kiện kinh tế - xã hội và yêu cầu quản lý nhà nước trong từng thời kỳ, Chính phủ rà soát các ngành nghề cấm đầu tư, kinh doanh và kinh doanh có điều kiện, trình Quốc hội sửa đổi, bổ sung. Nhưng trên thực tế, các bộ, ngành không chủ động định kỳ rà soát, đề xuất bãi bỏ hoặc sửa đổi điều kiện đầu tư, kinh doanh, mà chỉ thực hiện khi có yêu cầu, chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng.

Luật Đầu tư năm 2020 quy định, ngành nghề kinh doanh có điều kiện phải đáp ứng điều kiện cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng; các cơ quan nhà nước không được tùy tiện cấm, hạn chế quyền tự do kinh doanh. Báo cáo tổng kết Luật Đầu tư năm 2020 của Bộ Tài chính đã chỉ ra, trên thực tế, các tiêu chí kể trên trong nhiều trường hợp đã bị lạm dụng. Có thực tế là, từ ngành nghề kinh doanh có điều kiện trong Danh mục, cơ quan quản lý nhà nước đã đặt ra nhiều điều kiện như là “giấy phép con” gây phiền hà, tăng chi phí cho doanh nghiệp, làm nản lòng nhà đầu tư.

Từ những phân tích trên, có thể hiểu rằng số lượng ngành nghề kinh doanh có điều kiện hiện nay vẫn còn khá lớn, thưa ông?

Việc cắt giảm Danh mục Ngành nghề kinh doanh có điều kiện chưa thực chất; việc “cắt giảm” đôi khi được thực hiện dưới hình thức gộp tên ngành nghề hoặc sử dụng tên ngành nghề có phạm vi điều chỉnh rộng để rút gọn về hình thức số lượng. Bên cạnh đó, một số điều kiện đầu tư, kinh doanh đặt ra yêu cầu quá mức cần thiết để phục vụ yêu cầu quản lý nhà nước, tạo ra rào cản gia nhập thị trường, hạn chế cạnh tranh như yêu cầu phải sở hữu phương tiện, máy móc, thiết bị; quy định thời hạn giấy phép kinh doanh quá ngắn; yêu cầu nhân viên quản lý hoặc vận hành của doanh nghiệp phải được đào tạo, tập huấn do cơ quan nhà nước tổ chức và thu tiền. Chưa kể, nhiều điều kiện đầu tư, kinh doanh được quy định chung chung, không rõ ràng, thiếu cụ thể, khó xác định, như: “phải phù hợp”, “phải đủ”, “phải có đủ sức khỏe”, “phải có trình độ”…

Rà soát lại 237 ngành nghề kinh doanh có điều kiện hiện hành, tôi thấy nhiều lĩnh vực áp đặt điều kiện kinh doanh rất vô lý. Đơn cử “kinh doanh dịch vụ kế toán” không biết đưa vào Danh mục để làm gì, vì từ trước tới nay dịch vụ kế toán không gây ra bất kỳ rủi ro gì đến lợi ích công cộng, an ninh, quốc phòng, sức khỏe cộng đồng... Hay như “kinh doanh dịch vụ làm thủ tục hải quan”, “kinh doanh dịch vụ làm thủ tục về thuế” cũng tương tự.

Có thể nói, việc duy trì Danh mục quá nhiều ngành nghề kinh doanh có điều kiện đang tạo ra rào cản pháp lý, làm tăng chi phí tuân thủ, giảm hiệu quả đầu tư trong nước và năng lực cạnh tranh quốc tế.

Kỳ họp Quốc hội cuối cùng của nhiệm kỳ Khóa XV sẽ sửa đổi toàn diện Luật Đầu tư. Ông có nghĩ đây là cơ hội thanh lọc Danh mục Ngành nghề kinh doanh có điều kiện?

Vấn đề là tùy bối cảnh, điều kiện và mục tiêu phát triển mà diễn giải các nội hàm quốc phòng, an ninh, trật tự an toàn xã hội... theo quy định của Hiến pháp để cụ thể hóa Danh mục ngành nghề cấm kinh doanh và kinh doanh có điều kiện để bổ sung, cắt giảm, nhưng số lượng ngành nghề phải được thu hẹp.

Sửa đổi Luật Đầu tư lần này không phải là cơ hội, mà là nhiệm vụ đặc biệt quan trọng buộc phải thực hiện. Bởi Nghị quyết 66-NQ/TW (ngày 30/4/2025) đã chỉ đạo xây dựng môi trường pháp lý thuận lợi, thông thoáng, minh bạch, an toàn, chi phí tuân thủ thấp; triệt để cắt giảm, đơn giản hóa điều kiện đầu tư, kinh doanh, hành nghề, thủ tục hành chính bất hợp lý. Năm 2025, cơ bản hoàn thành việc tháo gỡ những “điểm nghẽn” do quy định pháp luật.

Chương trình cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính năm 2025 và 2026 được ban hành tại Nghị quyết 66/NQ-CP (ngày 26/3/2025) đặt nhiệm vụ, năm 2025 phải cắt giảm, đơn giản hóa ngay thủ tục hành chính liên quan đến hoạt động sản xuất, kinh doanh, bảo đảm bãi bỏ ít nhất 30% điều kiện đầu tư, kinh doanh không cần thiết; giảm ít nhất 30% thời gian giải quyết của các thủ tục hành chính, 30% chi phí tuân thủ thủ tục hành chính.

Ông có đề xuất gì về việc hoàn thiện quy định ngành nghề đầu tư, kinh doanh có điều kiện?

Theo Kết luận 119-KL/TW (ngày 20/1/2025) về định hướng đổi mới, hoàn thiện quy trình xây dựng pháp luật thì luật điều chỉnh các nội dung về kiến tạo phát triển chỉ quy định những vấn đề khung, những vấn đề có tính nguyên tắc thuộc thẩm quyền của Quốc hội, còn những vấn đề thực tiễn thường xuyên biến động thì giao Chính phủ, bộ, ngành, địa phương quy định để bảo đảm linh hoạt, phù hợp với thực tiễn. Vì vậy, theo tôi, Luật Đầu tư chỉ quy định nguyên tắc xác định ngành nghề đầu tư, kinh doanh có điều kiện (vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng) còn giao Chính phủ quy định Danh mục ngành nghề đầu tư, kinh doanh có điều kiện.

Rà soát, đề xuất bãi bỏ những ngành nghề không cần thiết, không hợp lý, gây cản trở hoạt động sản xuất, kinh doanh theo hướng chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, bãi bỏ các ngành, nghề và/hoặc điều kiện đầu tư, kinh doanh có thể quản lý bằng tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật.

Để tránh tình trạng Danh mục Ngành nghề kinh doanh có điều kiện theo Luật Đầu tư thì ít, nhưng thực tế lại nhiều, phải có quy định các luật chuyên ngành không được quy định về ngành nghề đầu tư, kinh doanh có điều kiện để đảm bảo thực hiện thống nhất quy định về hạn chế quyền kinh doanh của nhà đầu tư.