Trong căn phòng họp nhỏ của Trung tâm Hỗ trợ Thanh niên khởi nghiệp (BSSC) năm 2010, một người phụ nữ trẻ đứng trước bảng trắng, tay vẽ những vòng tròn và mũi tên nối liền. Khi đó, “start-up” còn là từ xa lạ với hầu hết người Việt, nhưng trong mắt người phụ nữ tên Trương Lý Hoàng Phi, nó đã là một tương lai có thật - nơi những người trẻ dám khởi sự sẽ tìm thấy “đường băng” để cất cánh.

Mười lăm năm sau, Trương Lý Hoàng Phi vẫn ở vị trí ấy - vị trí của người mở đường, nhưng quy mô hành trình đã khác: từ một vườn ươm khởi nghiệp đầu tiên của Việt Nam đến mạng lưới hợp tác xuyên lục địa, từ dự án triệu USD cùng Vingroup đến Diễn đàn hàng đầu về Đổi mới sáng tạo tại châu Á (InnoEx). Tất cả đều chung một sợi chỉ đỏ, đó là kiến tạo một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo bền vững, để start-up Việt có thể vươn tầm thế giới.

“Đi trong căn phòng tối”

Sinh ra và lớn lên ở TP.HCM, tốt nghiệp Học viện Hành chính quốc gia, nhiều người nghĩ con đường sự nghiệp của Trương Lý Hoàng Phi sẽ gắn liền với ngành hành chính công. Nhưng bà đã rẽ sang một lối khác, bắt đầu với ngân hàng, rồi sang viễn thông, giữ vị trí cao nhất là Trưởng phòng Kinh doanh & Tiếp thị tại một trung tâm điện thoại.

Con đường ấy tưởng như đã định hình, cho đến một ngày bà nghe tin Thành đoàn TP.HCM muốn thành lập một đơn vị chuyên về khởi nghiệp cho thanh niên. Lời kêu gọi tìm kiếm những người trẻ tâm huyết đã chạm đến Phi.

“Lúc đó, khởi nghiệp ở Việt Nam còn mới mẻ, đầy thử thách. Nếu tự mở doanh nghiệp, tôi sẽ chỉ thỏa một ước mơ cá nhân. Nhưng với BSSC, tôi có thể tạo ra giá trị cho cả cộng đồng khởi nghiệp. Tôi chọn lợi ích cộng đồng để thử sức mình”, Trương Lý Hoàng Phi nhớ lại.

Ngày 6/1/2011, BSSC chính thức ra đời. Nhưng niềm hân hoan không kéo dài lâu, bởi khi bắt tay điều hành, bà nhận ra thực tế khác xa bản kế hoạch trên giấy.

“Giống như bước vào một căn phòng tối không biết công tắc đèn ở đâu. Tôi chỉ có hai lựa chọn: đối mặt hoặc buông xuôi. Nhưng buông xuôi là thất bại, là bỏ rơi đứa con tinh thần. Thế nên tôi chọn đối mặt”, bà Trương Lý Hoàng Phi kể.

Và kết quả, dưới sự dẫn dắt của Trương Lý Hoàng Phi, BSSC đã thẩm định và tư vấn cho hơn 4.000 doanh nghiệp nhỏ và mô hình khởi nghiệp sáng tạo, hỗ trợ hơn 800 dự án ở nhiều ngành nghề thông qua tài chính, cơ sở vật chất, tư vấn và xúc tiến thương mại.

Bước ngoặt đến vào năm 2018, khi bà bắt tay Vingroup xây dựng VinTech City – một dự án quy tụ các nhà khoa học Việt toàn cầu. Chỉ trong hai năm, Quỹ VinTech đã rót hơn 10 triệu USD tài trợ R&D và thương mại hóa sản phẩm công nghệ cao - một con số hiếm hoi ở thời điểm đó.

Vai trò tiếp theo của bà gắn với IBP (Investment & Business Partners) – công ty tư vấn đổi mới và đầu tư cho doanh nghiệp Việt,  từ chiến lược, thực thi đến đo lường. Dưới sự dẫn dắt của bà,

IBP trở thành đối tác chiến lược của Hòa Bình Construction, Qualcomm (Mỹ), SK Group (Hàn Quốc), vận hành các trung tâm đổi mới sáng tạo và quỹ đầu tư đổi mới. Không ít doanh nghiệp đổi mới và start-up trong danh mục của IBP đã tăng trưởng gấp 10 lần về định giá chỉ sau 3 năm, ngay cả trong giai đoạn đại dịch. Từ nền tảng này, bà sáng lập InnoEx – Diễn đàn quốc tế thường niên, nơi hệ sinh thái đổi mới Việt kết nối trực tiếp với Đông Nam Á và thế giới.

Trương Lý Hoàng Phi ngồi vào vị trí nhà đầu tư "cá mập" tại "Shark Tank Việt Nam" mùa 1. Hào quang của “Shark Phi” có được là kết quả của những tháng ngày gánh trên vai áp lực khổng lồ và những đêm trắng. “Có những đêm tôi thức trắng, sáng hôm sau vội ra sân bay đi họp, rồi lại quay về. Có lúc tôi không dám nhìn mặt nhân viên vì chưa biết quyết định của mình là đúng hay sai”, Trương Lý Hoàng Phi trải lòng.

Với bà, làm lãnh đạo nữ trong môi trường kinh doanh khắc nghiệt không chỉ là áp lực công việc, mà còn là bài toán cảm xúc. “Tôi từng ôm nhân viên mà khóc. Mình biết không nên thể hiện sự yếu đuối, nhưng có những lúc không thể kiềm chế”, bà nói.

Trương Lý Hoàng Phi hiểu rõ rằng, con đường nào cũng có khó khăn và nhiều lúc muốn bỏ cuộc. Nhưng điều quan trọng là thái độ đối mặt. Bạn không thể thay đổi được hướng gió, nhưng bạn có thể điều khiển được cánh buồm.

Đó là bài học bà muốn gửi đến các start-up, đặc biệt là những phụ nữ đang dấn thân vào kinh doanh. Từ lựa chọn lợi ích cộng đồng hơn một thập kỷ trước, Trương Lý Hoàng Phi đã trở thành đại diện của tinh thần kiến tạo hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam. Một người phụ nữ vừa bản lĩnh, vừa giàu lòng trắc ẩn, luôn tìm cách mở lối cho những ý tưởng mới được chạm đến ánh sáng.

Khát vọng và thực tế

Với Hoàng Phi, innovation (sự đổi mới) là cầu nối giữa các thế hệ. Nó giúp start-up đi xa hơn, doanh nghiệp lớn vận hành tốt hơn và xã hội tiến bộ hơn. “Tôi không chạy theo cái mới, mà tạo điều kiện để đổi mới tạo ra giá trị thật”, bà chia sẻ.

Sau bước đi dài cả thập kỷ, Trương Lý Hoàng Phi nhận ra, điểm khác biệt lớn nhất của người trẻ hôm nay là góc nhìn toàn cầu, tri thức và mạng lưới quốc tế. Họ nghĩ lớn hơn, vượt khỏi biên giới, có nhiều công cụ, dữ liệu và kết nối rộng mở hơn, trưởng thành hơn, học hỏi nhanh hơn. Tuy nhiên, họ cũng dễ bị cuốn vào thước đo ngắn hạn, chịu áp lực về tốc độ và cạnh tranh. Khát vọng khẳng định mình vẫn mạnh mẽ, nhưng được đặt trong một “cuộc chơi” phức tạp và khốc liệt hơn.

Tại sao nhiều start-up Việt hăng hái bước vào cuộc chơi đổi mới, nhưng lại nhanh chóng rời sân? Hoàng Phi cho rằng, một phần vì họ nhầm lẫn giữa sự khác biệt và giá trị, giữa công nghệ hào nhoáng và giải pháp thực tế. Đổi mới, nếu tách rời tính khả thi và khả năng vận hành, sẽ chỉ là phép thử tốn kém. Thực tế cho thấy, những mô hình bền vững nhất thường bắt đầu từ câu hỏi giản dị: vấn đề này có thật sự quan trọng và đáng để mình dồn toàn bộ nguồn lực hay không?

Và chính từ câu hỏi ấy, nhiều bài học về tư duy đổi mới sáng tạo, từ lỗ hổng phổ biến của start-up Việt, đến những nguyên tắc khởi nghiệp và tái khởi nghiệp trong kỷ nguyên số bắt đầu được hé lộ. Theo đó, ba phẩm chất cần có ở lãnh đạo doanh nghiệp  trong kỷ nguyên số, gồm tư duy hệ thống để nhìn thấy toàn cảnh, từ thị trường, đối thủ, đến chuỗi giá trị; khả năng tự học và thích nghi nhanh, vì môi trường kinh doanh thay đổi liên tục, kiến thức hôm nay có thể lỗi thời ngày mai. Và cuối cùng là, sự kiên định với giá trị cốt lõi để không bị cuốn trôi bởi những “cơn sóng” xu hướng và sức ép ngắn hạn.

“Đổi mới nên bắt đầu từ con người. Cụ thể là cách đội ngũ lãnh đạo hiểu lại chính mình và giá trị doanh nghiệp đang tạo ra. Khi đã có góc nhìn đủ rộng về chuỗi giá trị và biến động thị trường, doanh nghiệp mới biết nên đổi mới ở đâu và vì điều gì. Mọi đổi mới bền vững đều bắt nguồn từ nội lực, từ sự thành thật nhìn lại và sẵn sàng học lại”, Hoàng Phi chia sẻ.

Một minh chứng cho đổi mới thầm lặng, nhưng hiệu quả gây ấn tượng nhất với Trương Lý Hoàng Phi là Magix – một start-up công nghệ bền bỉ. Người sáng lập đã sống 3 năm trong kho hàng để phát triển giải pháp đóng gói thông minh, giúp xử lý hàng ngàn đơn hàng mỗi ngày cho các doanh nghiệp thương mại điện tử và vận chuyển lớn tại Việt Nam. Câu chuyện của Magix cho thấy, đổi mới không cần hào nhoáng, đôi khi lại nằm ở giải pháp âm thầm, nhưng mang lại giá trị vận hành thực sự.

Chuyện đổi mới đang được nhắc nhiều tại các doanh nghiệp truyền thống khi đối mặt với hàng tá vấn đề cố hữu, đặc biệt trong câu chuyện gặp khó trong chuyển đổi số. Mà theo bà, nguyên nhân phổ biến là họ coi chuyển đổi số như một dự án ngắn hạn, thay vì một hành trình dài. Chuyển đổi số không chỉ là áp dụng công nghệ mới, mà là học lại, đo lường lại và vận hành lại chính mình. Công nghệ, dù tiên tiến đến đâu, cũng khó tạo tác động nếu tư duy lãnh đạo, phương thức quản trị và cách đo lường hiệu quả không thay đổi.

Bà tin rằng, Nhà nước có thể nhìn nhận người trẻ và doanh nghiệp tư nhân trong tiến trình đổi mới như đối tác đồng kiến tạo tương lai, cùng nhau định hình và thúc đẩy sự phát triển.

“Hãy chọn một điều bạn thật sự tin là cần thiết và dấn thân nghiêm túc. Giá trị thực cần thời gian để chứng minh, nhưng khi đã có, nó sẽ mang lại vị thế vững chắc, khó bị thay thế”, một lời khuyên của Trương Lý Hoàng Phi dành cho Gen Z.

Thời điểm này, Trương Lý Hoàng Phi tiếp tục gieo hạt cho hệ sinh thái “không biên giới”. IBP và InnoEx được bà xây dựng như hai cầu nối song hành: một cho chiến lược thực thi và đo lường, một cho kết nối cộng đồng đổi mới không rào cản. Việt Nam, theo bà, có thể trở thành “phòng thí nghiệm” cho giải pháp đặc thù Đông Nam Á bằng cách đầu tư bài bản vào tri thức, công nghệ, đồng thời chuyển đổi tư duy từ "quản lý" sang "kiến tạo", xây dựng một khung pháp lý hỗ trợ và văn hóa chấp nhận rủi ro.

Với hơn 15 năm dấn thân, Trương Lý Hoàng Phi không chỉ kiến tạo “đường băng” cho start-up Việt, mà còn thắp ngọn lửa đổi mới để nhiều thế hệ doanh nghiệp và doanh nhân trẻ tiếp tục bay xa.