Có thể nói, đấu thầu qua mạng đã trở thành xu hướng chung của các quốc gia trên thế giới. Các nước phát triển như Mỹ, Nhật Bản, hay các nước châu Âu đã đưa đấu thầu qua mạng vào ứng dụng từ rất sớm. Theo một báo cáo của Liên hợp quốc năm 2011: "Một số nước tiên tiến đã bắt đầu triển khai đấu thầu qua mạng từ 20 năm trước, trước khi internet và web trở thành kênh truyền thông chính yếu để trao đổi và truyền bá thông tin".

Canada đã bắt đầu phát triển hệ thống đấu thầu qua mạng cách đây từ hơn 20 năm trước khi chính phủ cắt giảm ngân sách. Cũng theo báo cáo của Liên Hợp Quốc, chính sách này đã giúp Canada tiết kiệm được hơn 6 triệu đô la mỗi năm.

Tại châu Á, báo cáo của Liên Hợp Quốc năm 2011 cũng cho thấy Hàn Quốc được đánh giá là một trong những quốc gia châu Á áp dụng thành công đấu thầu qua mạng. Từ cuối những năm 1990, chính phủ Hàn Quốc đã chi hàng triệu đô la nhằm cải tiến hệ thống đấu thầu qua mạng - KONEPS để có được một hệ thống tích hợp toàn diện như hiện nay.

Theo ước tính trong báo cáo của Liên Hợp Quốc, KONEPS hiện hỗ trợ hơn 41.000 cơ quan nhà nước, 191.000 nhà cung cấp với hơn 50 tỷ đô la trong hoạt động mua sắm hàng năm. Hệ thống này cũng đã giúp chính phủ và các doanh nghiệp tham gia tiết kiệm được khoảng 6 tỷ USD.

Ngoài ra, một quốc gia có điều kiện phát triển kinh tế tương đồng Việt Nam như Bangladesh cũng đã chuyển sang phát triển đấu thầu qua mạng và đạt được những bước tiến nhất định.

Các hướng dẫn về đấu thầu qua mạng được chính phủ Bangladesh phê duyệt từ năm 2006. Đến năm 2011, hệ thống mạng đấu thầu quốc gia của nước này bắt đầu được đưa vào sử dụng.

Theo đánh giá của ông Alexander Fox, Chuyên gia Đấu thầu Cao cấp của Ngân hàng Phát triển châu Á, sau khi vượt qua những khó khăn ban đầu khi mới đưa vào ứng dụng, hệ thống đấu thầu qua mạng đã và đang đem lại nhiều lợi ích rõ rệt cho Bangladesh. Có thể nêu một số lợi ích tiêu biểu như: số lượng nhà thầu tham gia đã tăng lên đáng kể. Nếu trước đây, với đấu thầu truyền thống, trung bình mỗi gói thầu chỉ có 2-3 nhà thầu tham gia, thì con số này đạt 9-10 nhà thầu khi thực hiện đấu thầu qua mạng. Không những thế, thời gian đấu thầu, tính từ lúc mời thầu đến khi ký hợp đồng cũng giảm rõ rệt, cụ thể, có những gói thầu đấu thầu qua mạng, thời gian đấu thầu chỉ mất 40 ngày.

Cũng theo chuyên gia này, đấu thầu qua mạng còn giúp nâng cao trách nhiệm giải trình của chủ đầu tư và nhà thầu. Các bước trong quy trình đấu thầu đều được thực hiện online và lưu lại trên hệ thống, vì vậy tất cả các bên khi tham gia đấu thầu qua mạng đều nghiêm túc và cẩn trọng hơn. Ngoài ra, việc lập hồ sơ dự thầu cũng trở nên đơn giản và nhất quán khi các tài liệu như hồ sơ năng lực được lưu trữ trên hệ thống, doanh nghiệp chỉ cần cập nhật (nếu cần) và lựa chọn sử dụng khi tham gia đấu thầu.

Ông Nguyễn Đăng Trương, Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho rằng: "Xây dựng hệ sinh thái cho đấu thầu qua mạng dựa trên 3 trụ cột: Thứ nhất là môi trường, khuôn khổ pháp lý, tạo ra “cuộc chơi”; Thứ hai là xây dựng công cụ để “chơi”; Thứ ba là mọi người trong môi trường đó nhận thức đầy đủ về cuộc chơi, công cụ chơi".

Trên một đánh giá tổng quan, Việt Nam có thể nói đã hội đủ cả ba yếu tố trên.

1. Hành lang pháp lý rộng mở cho đấu thầu qua mạng

Đấu thầu qua mạng có được sự ủng hộ lớn từ phía nhà nước khi có hàng loạt các chính sách được đặt ra để ủng hộ hình thức đấu thầu này.

Đấu thầu qua mạng được định nghĩa tại Điều 30 trong Luật đấu thầu được Quốc hội thông qua ngày 29/11/2005. Đây là cơ sở pháp lý đầu tiên cho việc phát triển đấu thầu qua mạng tại nước ta.

Tiếp đến là Quyết định số 1402/QĐ-TTg ngày 13/7/2016 do Thủ tướng phê duyệt về "Kế hoạch tổng thể và lộ trình áp dụng đấu thầu qua mạng giai đoạn 2016 - 2025". Quyết định này đề ra mục tiêu phát triển 100% hoạt động mua sắm thường xuyên phải đấu thầu qua mạng đến 2025.

Bên cạnh đó, Thông tư số 04/2017/TT-BKHĐT do Bộ Kế hoạch và Đầu tư ban hành có hiệu lực từ 01/03/2018 giúp mở rộng phạm vi đấu thầu qua mạng bao gồm cả các gói thầu cung cấp dịch vụ tư vấn, phi tư vấn, mua sắm hàng hóa, xây lắp có giá trị cao. Ngoài ra, Thông tư cũng đưa ra hướng dẫn cụ thể về mẫu hồ sơ, tài liệu thể tham gia đấu thầu.

Như vậy, về mặt pháp lý, chúng ta đã có đủ cơ sở để bước vào cuộc chơi.

Các gói thầu đều được đăng tải công khai nên các nhà thầu đều có cơ hội bình đẳng để tham gia.

Chỉ tính riêng 7 tháng đầu năm, VNEPS đã mở ra môi trường kinh doanh rộng mở với gần 50.000 gói thầu đấu thầu rộng rãi, chào hàng cạnh tranh, trong đó có 8.900 gói thầu áp dụng đấu thầu qua mạng, tổng giá trị lên đến 19.000 tỷ đồng.

Thuận tiện

So với đấu thầu truyền thống, đấu thầu qua mạng đơn giản hơn về mặt thủ tục. Chỉ cần là thành viên của hệ thống và một chiếc máy tính được kết nối internet, nhà thầu có thể ngồi ở văn phòng tham gia đấu thầu dự án ở bất cứ đâu.

Ngoài ra, VNEPS không chỉ chạy tốt trên phiên bản web, mà đã có ứng dụng điện tử trên nền tảng IOS, Android và Window. Hồ sơ mời thầu, dự thầu với nhiều biểu mẫu đã được số hóa có khả năng liên kết thông tin với nhau, nên mọi quy trình, từ mua hồ sơ, nộp hồ sơ, theo dõi kết quả… đều được thực hiện hoàn toàn qua mạng chỉ sau vài cú nhấp chuột.

Công khai, minh bạch và cạnh tranh bình đẳng

Đấu thầu qua mạng giúp gia tăng tính minh bạch và hạn chế tiêu cực trong đấu thầu.

Các thông tin đấu thầu như kế hoạch lựa chọn nhà thầu, thông báo mời thầu, hồ sơ mời thầu, biên bản mở thầu và kết quả trúng thầu đều được đăng công khai và dễ dàng tiếp cận trên hệ thống. Toàn bộ giao dịch giữa nhà thầu và bên mời thầu được thực hiện thông qua hệ thống, không có sự tiếp xúc trực tiếp trong quá trình đấu thầu.

Đặc biệt, khi đấu thầu qua mạng, thông tin và số lượng nhà thầu tham gia đấu thầu chỉ được biết đến khi mở thầu, giúp loại bỏ tình trạng thông thầu, tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng giữa các nhà thầu.

3. Con người - Sự chuyển dịch đầy khả quan sang đấu thầu qua mạng

Thống kê của Cục Quản lý đấu thầu cho thấy, tính đến 31/12/2017, số lượng bên mời thầu đăng ký tham gia hệ thống là 17.637, số lượng nhà thầu là 62.018; số lượng kế hoạch lựa chọn nhà thầu và thông báo mời thầu đăng tải trong năm 2017 lần lượt là 68.973 và 93.000 thông báo.

Còn theo Trung tâm đấu thầu qua mạng quốc gia, chỉ trong 7 tháng đầu năm 2018 đã có gần 8.900 gói thầu được áp dụng đấu thầu qua mạng, tăng gấp đôi so với cùng kỳ năm ngoái, và dự kiến, đến hết năm 2018 sẽ có khoảng 15.000 gói thầu thực hiện đấu thầu qua mạng.

Tuy vẫn tồn tại một số rào cản nhận thức và những con số trên vẫn chưa đạt được kỳ vọng đặt ra, nhưng chúng ta có thể lạc quan vì đang có một sự chuyển dịch tích cực theo hướng tăng dần từ hình thức đấu thầu truyền thống sang đấu thầu qua mạng

Mới đây, ngày 8/8/2018, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã tổ chức thành công Diễn đàn Đấu thầu qua mạng năm 2018.

Lần đầu tiên được tổ chức tại Việt Nam, bên cạnh sự tham gia của đại diện các cơ quan nhà nước, như Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Cục Quản lý đấu thầu, Trung tâm Đấu thầu qua mạng Quốc gia, Diễn đàn còn thu hút đông đảo các doanh nghiệp, chủ đầu tư, hiệp hội doanh nghiệp, các chuyên gia trong lĩnh vực đấu thầu, công nghệ, kinh doanh...

Đặc biệt, Diễn đàn có sự góp mặt của hai chuyên gia đến từ Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) và Ngân hàng Thế giới (WB) - hai đơn vị tài trợ chính cho Diễn đàn lần này.

Tại đây, các đại biểu và khách mời cùng chuyên gia thảo luận về quá trình phát triển đấu thầu qua mạng những năm qua (phần 1), từ đó, thảo luận tiếp về công tác Xây dựng hệ sinh thái cho đấu thầu qua mạng, hướng tới hoàn thành mục tiêu đấu thầu qua mạng vào năm 2025 (phần 2).

Phát biểu tại Diễn đàn, Ông Vũ Đại Thắng, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư nhận định, bên cạnh nhiều lợi ích do đấu thầu qua mạng đem lại như "Các quy trình được điện tử hóa, tài liệu được mẫu hóa, công tác đấu thầu trở nên đơn giản, nhanh chóng, chính xác và thuận tiện hơn... Các nhà thầu có được môi trường cạnh tranh hoàn toàn bình đẳng, minh bạch. Đây là công cụ hiệu quả giúp loại bỏ các tiêu cực, tham nhũng, đồng thời tiết giảm mạnh mẽ chi phí, tiết kiệm ngân sách Nhà nước, mang lại lợi ích toàn diện cho doanh nghiệp và toàn xã hội". Đấu thầu qua mạng vẫn còn nhiều thách thức. Mục tiêu sắp tới là tiếp tục hoàn thiện hệ thống, nâng cao nhận thức của các doanh nghiệp để có thể đạt được mục tiêu đề ra.

Từ góc độ chuyên gia, ông Alexander Fox, Chuyên gia Đấu thầu Cao cấp, Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) chia sẻ: “ADB đặc biệt khuyến khích Việt Nam hiện đại hóa hệ thống đấu thầu điện tử quốc gia, đồng thời cùng với Ngân hàng Thế giới (WB) sẽ hỗ trợ mạnh mẽ Chính phủ thực hiện các cải tiến và thúc đẩy việc thực hiện đấu thầu qua mạng thông qua Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia của Việt Nam. Sau khi thử nghiệm thành công một số gói thầu trong dự án của hai ngân hàng trên hệ thống VNEPS, chúng tôi – ADB và WB – sẽ nhân rộng việc thực hiện đấu thầu qua mạng cho các gói thầu mua sắm hàng hóa và xây lắp thực hiện đấu thầu cạnh tranh rộng rãi trong nước trong các dự án có sử dụng nguồn vốn của ADB và WB.”

Với những kết quả và hoạt động kể trên, chúng ta hoàn toàn có thể lạc quan sẽ đạt được các chỉ tiêu về áp dụng đấu thầu qua mạng vào năm 2025 theo Quyết định số 1402/QĐ-TTg ngày 13/7/2016 của Thủ tướng Chính phủ.

---