Tại Việt Nam, ESG không chỉ là một khái niệm mới mẻ mà còn đang dần trở thành yếu tố sống còn đối với các doanh nghiệp trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.

Bối cảnh quốc tế khu vực Việt Nam

Trên khắp thế giới, ESG đã chuyển từ một khái niệm tài chính hẹp sang một tiêu chuẩn kinh doanh chủ đạo. Theo Bloomberg Intelligence, tài sản ESG toàn cầu đã vượt 41 nghìn tỷ USD vào năm 2022 và dự kiến đạt 50 nghìn tỷ USD vào năm 2025, phản ánh sự gia tăng mạnh mẽ của dòng vốn hướng tới các doanh nghiệp bền vững.

Các nền kinh tế lớn như Mỹ, EU và Nhật Bản đang áp dụng các quy định nghiêm ngặt về báo cáo ESG. Chẳng hạn, Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ (SEC) yêu cầu các công ty niêm yết công bố thông tin ESG từ năm 2022, trong khi EU đã áp dụng Chỉ thị Báo cáo Phi tài chính (NFRD) cho hơn 11.000 doanh nghiệp từ năm 2014, và nâng cấp thành Chỉ thị Báo cáo Bền vững Doanh nghiệp (CSRD) vào năm 2023. Những động thái này không chỉ thúc đẩy tính minh bạch mà còn đặt áp lực lên chuỗi cung ứng toàn cầu, bao gồm cả các nước đang phát triển như Việt Nam.

Trong khu vực ASEAN, Việt Nam đang nổi lên như một điểm sáng trong chuyển đổi xanh, nhưng vẫn đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ các quốc gia như Singapore, Thái Lan và Indonesia. Singapore dẫn đầu với các chính sách tài chính xanh mạnh mẽ, khi Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) ghi nhận quốc gia này đã huy động hơn 10 tỷ USD trái phiếu xanh vào năm 2023. Thái Lan, với chiến lược "Kinh tế Sinh học - Tuần hoàn - Xanh" (BCG), đã thu hút hơn 5 tỷ USD đầu tư vào các dự án bền vững trong giai đoạn 2021-2023. Trong khi đó, Việt Nam tuy có tốc độ tăng trưởng kinh tế ấn tượng (GDP đạt 8,02% năm 2022 theo Tổng cục Thống kê), nhưng vẫn phụ thuộc lớn vào các ngành công nghiệp nặng và gia công, vốn có mức phát thải carbon cao.

Kinh tế Việt Nam vẫn phụ thuộc vào các ngành công nghiệp nặng với mức phát thải carbon cao (Ảnh: internet)

Tại Việt Nam, cam kết quốc tế đã tạo nền tảng cho sự phát triển của ESG. Tại Hội nghị COP26 năm 2021, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã tuyên bố Việt Nam sẽ đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, với mục tiêu giảm 43,5% lượng phát thải vào năm 2030. Điều này được củng cố tại COP27 năm 2022, khi Việt Nam tiếp tục khẳng định lộ trình chuyển đổi năng lượng và kinh tế xanh. Chính phủ đã ban hành Quyết định 167/QĐ-TTg (08/02/2022), xác định ESG là ba trụ cột cốt lõi trong kinh doanh bền vững, đặt áp lực lên doanh nghiệp trong việc tái cấu trúc hoạt động.

Xu hướng ESG tại Việt Nam và các động lực thúc đẩy

Tại Việt Nam, ESG đang chuyển từ nhận thức sang hành động cụ thể, dù vẫn còn khoảng cách giữa kỳ vọng và thực tế. Theo khảo sát của KPMG Việt Nam năm 2023, 66% doanh nghiệp lớn đã triển khai chương trình ESG, nhưng chỉ 24% có cấu trúc quản trị rõ ràng với các cam kết cụ thể. Báo cáo của PwC năm 2024 chỉ ra rằng, trong số các doanh nghiệp niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HOSE), khoảng 28% có khả năng theo dõi chỉ số ESG toàn diện, trong khi 70% thiếu dữ liệu cần thiết để lập báo cáo minh bạch. Điều này cho thấy sự thiếu hụt về năng lực và công cụ đo lường, đặc biệt ở các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs), vốn chiếm hơn 97% tổng số doanh nghiệp tại Việt Nam (theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư).

Động lực từ nhà đầu tư

Nhà đầu tư, đặc biệt là các quỹ quốc tế, đang trở thành động lực chính thúc đẩy ESG tại Việt Nam. Theo Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC), tài chính khí hậu tại Việt Nam chiếm khoảng 5% tổng giá trị tín dụng (10,3 tỷ USD) vào năm 2021, nhưng dự kiến tăng mạnh nhờ dòng vốn từ các nhà đầu tư nước ngoài. Các quỹ như Vietnam Holding, Dynam Capital và Patamar Capital đã nhấn mạnh tầm quan trọng của ESG trong quyết định đầu tư.

Áp lực từ thị trường quốc tế cũng rất rõ ràng. Các đối tác lớn từ EU và Mỹ, nơi tiêu chuẩn ESG là bắt buộc trong chuỗi cung ứng, yêu cầu doanh nghiệp Việt Nam phải đáp ứng các tiêu chí này để duy trì hợp đồng. Theo Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS), năm 2023, khi ngành dệt may tăng trưởng âm gần 10%, một số doanh nghiệp vẫn đạt tăng trưởng dương nhờ sở hữu chứng chỉ ESG, giúp họ trở thành lựa chọn ưu tiên của các đối tác quốc tế.

Động lực từ khách hàng

Khách hàng, đặc biệt là thế hệ trẻ như Millennials và Gen Z, đang thay đổi cách doanh nghiệp tiếp cận ESG. Một khảo sát của Nielsen Việt Nam năm 2022 cho thấy 73% người tiêu dùng dưới 35 tuổi sẵn sàng trả thêm tiền cho các sản phẩm từ thương hiệu bền vững. Điều này đặc biệt rõ trong ngành thực phẩm và tiêu dùng nhanh (FMCG).

Trên thị trường xuất khẩu, khách hàng quốc tế cũng đặt ra yêu cầu cao hơn. Chẳng hạn, các nhà nhập khẩu từ EU thường yêu cầu chứng nhận về quy trình sản xuất thân thiện môi trường hoặc điều kiện lao động công bằng.

Người tiêu dùng Việt Nam sẵn sàng chi tiêu nhiều hơn cho các sản phẩm bền vững, thân thiện với môi trường (Ảnh: internet)

Động lực từ người lao động

Người lao động cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy ESG. Trong bối cảnh thiếu hụt lao động chất lượng cao, các doanh nghiệp áp dụng ESG tốt thường thu hút và giữ chân nhân tài hiệu quả hơn. Một khảo sát của Viet Research năm 2024 đối với cộng đồng các doanh nghiệp tuyển dụng hàng đầu Việt Nam chỉ ra rằng gần 70% lao động trẻ (dưới 30 tuổi) ưu tiên làm việc cho các công ty có trách nhiệm xã hội và môi trường.

Xu hướng ESG tại Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ, được thúc đẩy bởi bối cảnh quốc tế và khu vực, cùng các động lực từ nhà đầu tư, khách hàng và người lao động. Để tận dụng cơ hội từ ESG, Việt Nam cần đầu tư vào hệ thống đo lường, nâng cao nhận thức và xây dựng khung pháp lý chặt chẽ hơn. Trong bối cảnh toàn cầu hoá và biến đổi khí hậu, ESG không chỉ là xu hướng mà là con đường tất yếu để Việt Nam phát triển bền vững và cạnh tranh trên trường quốc tế.