Chính sách đã mở

Phát biểu đề dẫn tại Chương trình Tọa đàm CEO với chủ đề “Định hướng đầu tư và phát triển bền vững trong khu công nghiệp” vừa được Báo tài chính - Đầu tư, Liên chi hội Bất động sản công nghiệp VIệt Nam, Công ty CP Thanh Bình Phú Mỹ và NS BlueScope Việt Nam tổ chức tại Khu công nghiệp (KCN) Phú Mỹ 3 vừa qua, ông Võ Thanh Phong, Phó Trưởng Ban Quản lý các Khu chế xuất và Công nghiệp TP.HCM (HEPZA) cho rằng, xu hướng xanh hóa và ứng dụng công nghệ cao đã trở thành chuẩn mực mới.

Theo ông Phong, Đảng và Nhà nước đã xác định rõ quan điểm mới là phát triển kinh tế nhanh nhưng phải bền vững, và tuyệt đối không đánh đổi môi trường để lấy tăng trưởng. Đây là chủ trương rất lớn, từ đó, hàng loạt cơ chế, chính sách, nghị quyết được ban hành.

“Vậy thì câu hỏi đặt ra là muốn chuyển đổi thì phải chuyển đổi bằng cách nào, chuyển đổi ra sao?”, ông Phong nêu vấn đề và lý giải rằng, cơ chế và chính sách đã định hình rất rõ.

Ông Võ Thanh Phong, Phó Trưởng Ban Quản lý các Khu chế xuất và Công nghiệp TP.HCM (HEPZA) phát biểu tại Toạ đàm. (Ảnh: Lê Toàn)

Cụ thể, Nghị định số 35/2022/NĐ-CP (Nghị định 35) quy định về khu công nghiệp sinh thái là khu công nghiệp trong đó các doanh nghiệp tham gia hoạt động sản xuất sạch hơn, sử dụng hiệu quả tài nguyên, có sự liên kết và hợp tác để thực hiện các mô hình cộng sinh công nghiệp, và đáp ứng các tiêu chí tại nghị định. Để cụ thể hoá, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (nay là Bộ Tài chính) đã ban hành Thông tư số 05/2025/TT-BKHĐT (Thông tư 05) để hướng dẫn chi tiết từng tiêu chí vào đầu năm 2025.

Tuy nhiên, đây mới là hành lang pháp lý cơ bản, chưa cụ thể hóa thành các chính sách thực thi chi tiết, có những tiêu chí khó đạt. Ví dụ, tiêu chuẩn cũ năm 2008 quy định tỷ lệ cây xanh trong khu công nghiệp là 20%, nhưng theo tiêu chí mới của khu công nghiệp sinh thái phải đạt 25%. Nhiều khu công nghiệp trước đây đã lấp đầy, giờ muốn tăng thêm 5% cây xanh là rất khó.

“Chúng tôi đã làm việc với các bộ ngành, đặc biệt là Bộ Tài nguyên Môi trường, để nghiên cứu phương án bù trừ tiêu chí. Nghĩa là 1% diện tích cây xanh có thể được thay thế bằng một lượng tín chỉ carbon tương ứng, trên cơ sở doanh nghiệp trong KCN  áp dụng sản xuất sạch hơn, giảm phát thải. Nếu cơ chế tín chỉ carbon nội khu này được chấp thuận trong Nghị định sửa đổi thì sẽ tháo gỡ một trong những vướng mắc khó nhất”, ông Phong nói.

HEPZA sẽ đồng hành cùng doanh nghiệp trong giải quyết thách thức

Thực chất, khi tiếp cận mô hình cộng sinh công nghiệp, có hai vấn đề cơ bản phải nhìn nhận là cơ chế, chính sách và khó khăn thực tiễn liên quan đến chất thải để sử dụng là nguyên liệu đầu vào trong sản xuất cho các DN khác trong mô hình kinh tế tuần hoàn.

Vì theo quy định hiện hành về môi trường, nhiều loại chất thải vẫn bị coi là “chất thải” và chưa được phép tái sử dụng làm nguyên liệu sản xuất trong khu công nghiệp. Thông thường chính quyền địa phương chỉ xác định giải pháp xử lý bằng việc xây dựng cụm, cụm xử lý tập trung. Nếu doanh nghiệp muốn đưa chất thải đến các khu xử lý này thì thường tốn kém rất nhiều, và quy định hiện hành chưa khuyến khích việc tái sử dụng.

HEPZA sẽ luôn đồng hành cùng doanh nghiệp trong giải quyết các vướng mắc. (Ảnh: Lê Toàn)

Vấn đề thư hai là tỷ lệ doanh nghiệp trong khu công nghiệp ứng dụng công nghệ tiên tiến còn thấp, nên khó đạt các tiêu chí xanh ngay. Nhiều doanh nghiệp không có nguồn lực để đầu tư thiết bị mới, chi phí đào tạo nhân lực cũng là gánh nặng. Vì vậy, chuyển đổi không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là bài toán tài chính và nhân lực.

Về mô hình cộng sinh công nghiệp, bản chất là kết nối đầu vào – đầu ra giữa các doanh nghiệp theo mô hình kinh tế tuần hoàn: đầu ra của doanh nghiệp A trở thành đầu vào của doanh nghiệp B. Ở nhiều khu vực, đã có hơn 15 doanh nghiệp tham gia thí điểm mô hình này vì lợi thế vùng và chuỗi ngành. Tuy nhiên, có những loại chất thải phải xử lý cực kỳ nghiêm ngặt, liên quan đến sức khỏe cộng đồng, chất độc hại phải bị “cách ly”, xử lý theo quy trình đặc thù. Đây là lý do khiến cơ quan quản lý và doanh nghiệp phải thận trọng.

Vấn đề nữa là xác định “chất thải hay nguyên liệu?”. Nếu một phụ phẩm sau xử lý đạt tiêu chuẩn an toàn thì nên được công nhận là nguyên liệu đầu vào, không còn bị xem là phế liệu. Việc này đòi hỏi sự đánh giá khoa học, thẩm định pháp lý và cơ chế quản lý chặt chẽ. Khi được công nhận, doanh nghiệp sẽ có thể tái sử dụng và tạo ra giá trị, từ đó giảm phát thải tổng thể.

Đại diện HEPZA cho biết thêm, đã trao đổi với Bộ ngành và các tổ chức quốc tế để tìm giải pháp tháo gỡ. Một số nghị định và thông tư liên quan đã và đang được điều chỉnh nhằm tạo hành lang pháp lý thuận lợi hơn.

Về ưu đãi dành cho doanh nghiệp sinh thái, hiện Ban quản lý đang tham mưu cho Thành phố đề nghị các bộ, ngành sớm ban hành hướng dẫn cụ thể, như lãi suất vay ưu đãi bao nhiêu, giảm giá thuê đất ra sao, tiêu chí tín dụng xanh thế nào… để khi Thành phố công nhận doanh nghiệp sinh thái, doanh nghiệp thật sự được hưởng ưu đãi rõ ràng.

TP.HCM sẽ có Sổ tay xây dựng khu công nghiệp sinh thái

Trong thời gian qua, HEPZA đã triển khai nhiều giải pháp thúc đẩy chuyển đổi sản xuất xanh, sạch, phát triển bền vững đến các chủ đầu tư hạ tầng, các doanh nghiệp trong KCX, KCN. Đồng thời phối hợp với các tổ chức JICA, UNIDO, World Bank … để nghiên cứu, đánh giá, lựa chọn hướng đi trong việc triển khai chuyển đổi các KCN/KCX hiện hữu theo hướng sinh thái, thông minh trên địa bàn thành phố.

Toàn cảnh buổi toạ đàm. (Ảnh: Lê Toàn)

Một trong những chương trình đó là dự án “Hỗ trợ kỹ thuật xây dựng Khu công nghiệp kiểu mẫu/Khu công nghiệp thông minh theo định hướng sinh thái và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, vận hành Khu công nghiệp tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu” do JICA, Nhật Bản tài trợ và sẽ hoàn thành trong thời gian 4 năm, kết thúc vào cuối năm 2027.

Trước mắt Dự án được triển khai thí điểm tại KCN Phú Mỹ 3, KCN Phú Mỹ 2. Kết quả cho thấy KCN Phú Hữu 3 đã cơ bản đạt đủ 21 tiêu chí. HEPZA đang trình các Bộ ngành để tháng 11/2025 tham mưu Thành phố công nhận khu công nghiệp sinh thái đầu tiên trên địa bàn và cũng là một trong những khu đầu tiên của Việt Nam.

Song, kết quả quan trọng của dự án lần này là Hepza sẽ hình thành bộ Sổ tay kỹ thuật hướng dẫn chung cho các khu công nghiệp và doanh nghiệp của Thành phố muốn đầu tư hoặc chuyển đổi sang KCN sinh thái sẽ phải làm gì? Đây sẽ là bộ tiêu chí hình thành KCN sinh thái rất cụ thể giúp các DN chủ động và thống nhất trong triển khai.

Tuy nhiên, để đạt được kết quả, yếu tố quan trọng nhất vẫn là vai trò của doanh nghiệp. Bởi trong quá trình triển khai, nhiều doanh nghiệp còn chần chừ, e dè. Nguyên nhân chính nằm ở nguồn lực hạn chế (cả tài chính lẫn nhân sự). Đầu tư thiết bị mới đã khó, đào tạo lại đội ngũ, tuyển nhân sự phù hợp còn khó hơn. Doanh nghiệp vì vậy rất trăn trở.

“Bất kỳ quá trình chuyển đổi nào cũng khó khăn, doanh nghiệp khó, Nhà nước cũng khó. Nhưng nếu không đổi mới, không thích ứng với xu hướng xanh - sạch - bền vững, thì trong tương lai gần chúng ta sẽ không còn chỗ đứng trong chuỗi cung ứng toàn cầu”, ông Phong nói.