Trao quyền mạnh mẽ đi liền với giám sát chặt chẽ, nửa nhiệm kỳ qua, những quyết sách của Quốc hội, của Ủy ban Thường vụ Quốc hội không chỉ góp phần quan trọng đưa đất nước vượt qua những khó khăn chưa từng có tiền lệ, mà còn tạo những tiền lệ tốt trong cả lập pháp, giám sát và quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước.

Đại biểu Nguyễn Phương Thủy chất vấn Thủ tướng tại Kỳ họp thứ sáu, Quốc hội khóa XV

Bài 2: Trao quyền đi liền giám sát

Mạnh mẽ trao quyền để đưa chính sách vào cuộc sống, giám sát ngay khi chính sách đang được thực thi để tháo gỡ vướng mắc và tiếp tục trao quyền nếu cần thiết, hoạt động của Quốc hội ngày càng thêm hiệu quả. 

Chính địa phương mới biết làm thế nào là tốt nhất

“Từ đầu năm 2023 đến nay, tất cả những sửa đổi văn bản từ nghị định, thông tư và các chính sách chỉ đạo riêng liên quan đến 3 chương trình mục tiêu quốc gia đều tuân thủ nguyên tắc phân cấp và thực sự đã đem lại kết quả, bởi một lẽ là chính các đồng chí ở địa phương mới biết làm như thế nào là tốt nhất”.

Phó thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang đã nói như thế sau khi nghe hơn 40 ý kiến cả phát biểu và tranh luận tại phiên giám sát tối cao của Quốc hội về việc triển khai thực hiện các Nghị quyết của Quốc hội về các chương trình mục tiêu quốc gia về Xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025, Giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025, Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030 trong đợt 1 của Kỳ họp thứ sáu, Quốc hội khóa XV.

Nói về hoạt động này, Tổng thư ký Quốc hội Bùi Văn Cường đã dùng hai chữ “đặc biệt”, bởi đây là lần đầu tiên, Quốc hội tiến hành giám sát đồng thời 3 chương trình trong giai đoạn các chương trình bắt đầu triển khai thực hiện.

“Ba chương trình này, ngay khi đặt vấn đề giám sát đã có chuyển biến, đến khi tiến hành giám sát tạo chuyển biến lớn, khi Quốc hội cùng với Chính phủ tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong triển khai”, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ đánh giá tại Hội nghị Triển khai thực hiện chương trình giám sát của Quốc hội năm 2024, diễn ra ngày 17/11.

Khó khăn, vướng mắc lớn khi triển khai 3 chương trình trên được nhiều đại biểu đề cập với tần suất lớn, sau đó được một số vị bộ trưởng nhấn mạnh trong phát biểu giải trình, chính là phân cấp. “Việc phân cấp, phân quyền thời gian vừa qua chưa rõ, chưa đến nơi đến chốn, dưới chờ trên, trên bảo dưới cứ làm đi nhưng dưới sợ, nên dẫn đến hiện tượng các thông tư của bộ hướng dẫn nhưng cấp dưới đề nghị hướng dẫn tiếp, tức là hướng dẫn của hướng dẫn”, Bộ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung nhìn nhận.

Ông Dung lấy ví dụ, riêng chương trình giảm nghèo có trên 1.000 dự án nhỏ khác nhau. Các dự án này Trung ương giao vốn chi tiết tới từng dự án, nên việc triển khai chậm, khó khăn. Khi phát hiện ra những điều không phù hợp, thì cơ sở cũng không được tự mình điều chỉnh nếu không báo cáo cấp trên có thẩm quyền.

Để tháo gỡ, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho biết, Bộ đang hoàn thiện đề xuất theo hướng mỗi địa phương sẽ được lựa chọn một huyện để thí điểm thực hiện cơ chế phân cấp. Nội dung phân cấp là các huyện này được chủ động điều chỉnh kế hoạch vốn giữa các chương trình với nhau và dự án thành phần thuộc các chương trình đã được cấp có thẩm quyền giao.

Ngoài ra, các nơi thí điểm được điều chỉnh cơ cấu nguồn vốn từ sự nghiệp không dùng hết được hỗ trợ cho chi đầu tư. Theo Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng, nếu cơ chế này được Quốc hội cho phép thông qua, thì sẽ tháo được nút thắt rất lớn cho việc tiếp tục triển khai 3 chương trình trên. 

Dĩ nhiên, Quốc hội không ngại trao quyền, song việc thực hiện thí điểm quá nhiều cơ chế, chính sách (như nhiều cử tri và đại biểu nhận xét là nhiệm kỳ này là nhiệm kỳ của thí điểm) liệu có tạo kẽ hở cho tham nhũng về chính sách, hình thành cơ chế xin, cho. Đây là vấn đề được đại biểu Nguyễn Phương Thủy, Phó chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội chất vấn người đứng đầu Chính phủ.

Một số vị đại biểu bình luận rằng, đó cũng là chất vấn hay nhất trong số 9 câu hỏi dành cho Thủ tướng tại Kỳ họp thứ sáu của Quốc hội. Như thế, các vị đại diện cho dân quan tâm sâu sắc tới việc trao quyền đi liền với giám sát, không phải là số ít.

Không cầu toàn, không nóng vội

Trực tiếp trả lời chất vấn của đại biểu Nguyễn Phương Thủy, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính khẳng định, việc Chính phủ đề xuất Quốc hội ban hành các cơ chế đặc thù là yêu cầu khách quan khi Việt Nam là một nước đang phát triển, có nền kinh tế đang chuyển đổi, xuất phát điểm thấp, hội nhập cao, độ mở cao, khả năng chống chịu với các tác động bên ngoài còn hạn chế.

“Trong khi đó, tình hình thế giới, tình hình thực tiễn của đất nước thay đổi rất nhanh. Quy định tại văn bản pháp luật có cái theo kịp, sát thực tế và có cái thì chưa, mà quy trình xây dựng pháp luật cũng còn tốn nhiều thời gian, công sức”, Thủ tướng lý giải và khẳng định, việc ban hành các cơ chế đặc thù có đủ cả cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn.

Về cơ sở chính trị, một số nghị quyết của Trung ương khóa trước và khóa này đều có một tinh thần, đó là những gì đã rõ, đã chín, được thực tiễn chứng minh là đúng, thực hiện có hiệu quả, đa số đồng tình, thì quyết tâm thực hiện và có thể luật hóa. Cái gì chưa rõ, chưa chín hoặc có quy định tại luật nhưng không còn phù hợp, hoặc chưa có luật, thì mạnh dạn làm thí điểm, vừa làm vừa rút kinh nghiệm, mở rộng dần, không cầu toàn, không nóng vội.

Khoản 2, Điều 15, Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp cũng cho phép Quốc hội ban hành nghị quyết để quy định việc thực hiện thí điểm một số chính sách mới thuộc thẩm quyền quyết định của Quốc hội, nhưng chưa có luật điều chỉnh hoặc khác với quy định của luật hiện hành. “Như vậy, cơ sở pháp lý là có”, Thủ tướng cho biết.

Về cơ sở thực tiễn, Nghị quyết số 30/2021/QH15 được ban hành rất kịp thời, một số nghị quyết thí điểm cho các địa phương cũng đang có hiệu quả. “Như vậy, chúng ta có cả cơ sở chính trị, cơ sở thực tiễn và cơ sở pháp lý”, Thủ tướng Phạm Minh Chính hồi âm đại biểu.

Tuy nhiên, người đứng đầu Chính phủ cũng cho biết, thời gian tới, trong công tác xây dựng pháp luật, Chính phủ sẽ nghiên cứu, đánh giá tác động kỹ lưỡng hơn, lắng nghe ý kiến của các nhà khoa học, của các cơ quan có liên quan, cũng như các đại biểu Quốc hội và người dân để có điều chỉnh cho phù hợp, tiến tới hệ thống pháp luật phải bao trùm, xuyên suốt và thống nhất.

“Cá nhân tôi đồng tình với trả lời của Thủ tướng. Những chính sách thí điểm, những nội dung làm khác luật thì đầu tiên phải đánh giá xem việc làm đó có mục đích gì. Hơn 10 nghị quyết thí điểm ở nhiệm kỳ này, kể cả trong tổ chức bộ máy, ngân sách, kinh tế, trước tiên đều có mục đích để gỡ các điểm nghẽn, những cái khó, bất cập; tạo điều kiện cho đối tượng được thụ hưởng chính sách đó có cơ hội để phát triển. Đây là những điểm mà đại biểu Quốc hội phải nhìn vào đó để đánh giá”, đại biểu Trịnh Xuân An, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Quốc phòng - An ninh của Quốc hội trao đổi bên hành lang Quốc hội.

Ông Trịnh Xuân An cũng nhấn mạnh, các nghị quyết về thí điểm, trao quyền có nhiều quy định mở rộng hơn, thông thoáng hơn luật hiện hành, nhưng không có nghĩa là trao quyền đó vĩnh viễn hoặc thả lỏng. Tất cả các nghị quyết đó đều được thực hiện trong thời gian nhất định, quá trình đó Quốc hội có giám sát, sau thời gian thí điểm thì yêu cầu tổng kết, nội dung gì đã chín, đã rõ thì đưa vào luật.

Cũng đồng tình với sự mạnh mẽ trao quyền của Quốc hội, Bí thư Tỉnh ủy, Trưởng đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Yên Bái, ông Đỗ Đức Duy cắt nghĩa, Nghị quyết số 27-NQ/TW khóa XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới đã đưa ra quan điểm chỉ đạo rất rõ. Đó là đối với những vấn đề do đòi hỏi của thực tiễn, nhưng chưa đầy đủ cơ sở để khẳng định là có thể luật hóa để áp dụng trên toàn quốc thì có thể thí điểm.

Hơn nữa, Chiến lược Phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021-2030, cũng như Kế hoạch Phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 5 năm 2021-2025 đã đưa ra một trong những giải pháp là có thể áp dụng cơ chế đặc thù theo hướng thí điểm cho một số địa phương là các trung tâm động lực của vùng, hoặc các cực tăng trưởng.

“Thực tế là khi áp dụng cơ chế thí điểm theo hướng tăng thêm thẩm quyền và trách nhiệm cho địa phương trong quyết định một số vấn đề liên quan đến quy hoạch, đầu tư xây dựng, quản lý đất đai, sử dụng nguồn lực của địa phương…, thì tạo ra môi trường đầu tư kinh doanh thông thoáng và thuận lợi hơn cho nhà đầu tư, đồng thời giúp nâng cao năng lực cạnh tranh trong thu hút đầu tư, nhất là các dự án quy mô lớn của các nhà đầu tư trong và ngoài nước”, ông Đỗ Đức Duy đánh giá.

Mặc dù vậy, cả đại biểu Đỗ Đức Duy, đại biểu Trịnh Xuân An và nhiều vị khác đều cho rằng, thời gian tới, Quốc hội vẫn cần tăng cường giám sát để việc đẩy mạnh phân cấp, phân quyền thực sự gắn với phân bổ và sử dụng hiệu quả nguồn lực, nâng cao năng lực bộ máy nhằm tạo ra những bước phát triển đột phá, đáp ứng trông đợi của cử tri.

(Còn tiếp)