Quy định mở rộng giới hạn đầu tư vốn nhà nước để thành lập mới và bổ sung vốn điều lệ giúp doanh nghiệp nhà nước có đủ nguồn lực thực hiện tốt vai trò, sứ mệnh được giao phó. Ảnh: Đức Thanh

Nguồn lực từ chủ sở hữu nhà nước

Quyết định số 2395/QĐ-BTC ngày 21/7/2025 về việc đầu tư bổ sung vốn điều lệ năm 2025 cho Công ty mẹ - Tổng công ty Đầu tư phát triển đường cao tốc Việt Nam (VEC) với mức vốn đầu tư bổ sung là 37.503,536 tỷ đồng có lẽ là văn bản cuối cùng liên quan đến bổ sung vốn điều lệ cho doanh nghiệp nhà nước theo căn cứ của Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp (Luật số 69/2014/QH13).

Từ ngày 1/8/2025, căn cứ cho việc ban hành quyết định tương tự sẽ là Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp (Luật số 68/2025/QH15) và các nghị định hướng dẫn. Điều quan trọng, hành trình này sẽ thuận lợi, thông thoáng hơn rất nhiều, cả về phạm vi hoạt động của doanh nghiệp, tiêu chí xác định và nguồn vốn sử dụng để bổ sung vốn điều lệ.

Đây là điều mà các doanh nghiệp nhà nước, nhất là các tập đoàn, tổng công ty nhà nước đã chờ đợi cả chục năm nay. Vốn điều lệ thấp, không được bổ sung theo nhu cầu đang khiến nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn trong huy động các nguồn lực để thực hiện nhiệm vụ được giao, nhất là khi yêu cầu đóng góp vào tăng trưởng của khu vực này tới đây sẽ rất nặng nề.

Có thể nhìn thấy rõ điều này khi soi vào những việc VEC phải làm sau khi tăng vốn điều lệ.

Theo Quyết định số 2395/QĐ-BTC, vốn điều lệ năm 2025 sau khi được đầu tư bổ sung của Công ty mẹ - VEC là hơn 38.618,662 tỷ đồng, tăng 37.503,536 tỷ đồng so với mức vốn điều lệ đã được phê duyệt đến hết năm 2023. Trong số này, hơn 814 tỷ đồng từ nguồn Quỹ Đầu tư phát triển tại doanh nghiệp và hơn 36.689 tỷ đồng từ nguồn ngân sách nhà nước đã giải ngân đầu tư xây dựng 5 dự án đường bộ cao tốc do VEC làm chủ đầu tư, gồm Nội Bài - Lào Cai, Cầu Giẽ - Ninh Bình, Đà Nẵng - Quảng Ngãi, TP.HCM - Long Thành - Dầu Giây và Bến Lức - Long Thành.

Đây chính là cơ sở để VEC đủ năng lực tài chính triển khai kế hoạch sản xuất, kinh doanh và đầu tư phát triển đến năm 2025, chiến lược phát triển đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2035 đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt, điều mà VEC sẽ không thể hoàn thành nếu Công ty mẹ - VEC chỉ có 1.115 tỷ đồng vốn điều lệ.

Doanh nghiệp nhà nước sẽ mạnh lên

Quy định mở rộng giới hạn đầu tư vốn thành lập doanh nghiệp nhà nước mới và bổ sung vốn điều lệ cho doanh nghiệp nhà nước đang hoạt động của Luật số 68/2025/QH15 được TS. Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương nhìn nhận là giải pháp quan trọng giúp doanh nghiệp nhà nước có đủ nguồn lực để làm tốt vai trò, sứ mệnh và các mục tiêu phát triển mà chủ sở hữu nhà nước giao phó.

Bởi, sau hơn 10 năm không đầu tư thành lập doanh nghiệp nhà nước mới, rất hạn chế trong đầu tư bổ sung vốn điều lệ cũng như đầu tư tăng vốn tại các công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn 2 thành viên trở lên, doanh nghiệp nhà nước đang rất thiếu năng lực để thực hiện các dự án quy mô lớn đủ tác động thúc đẩy phát triển ngành...

Đáng nói là, nhiều con đường, nguồn vốn đầu tư phát triển đều rất khó khăn với các doanh nghiệp này, khi gần như chỉ trông vào nguồn vốn duy nhất là quỹ phát triển được trích lập từ lợi nhuận trước thuế. Việc huy động vốn đầu tư bằng cách vay nợ cũng không thuận lợi hơn. Trong cuộc làm việc mới đây với Bộ Tài chính, Tập đoàn Điện lực Việt Nam tiếp tục nêu tình trạng khó khăn khi “vay hết room tín dụng”.

Theo Luật số 68/2025/QH15, đầu tư bổ sung vốn điều lệ được áp dụng cho các doanh nghiệp nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ hoạt động có hiệu quả và có nhu cầu bổ sung vốn điều lệ cho hoạt động sản xuất, kinh doanh đang hoạt động trong 8 lĩnh vực, thay vì 4 lĩnh vực theo Luật số 69/2014/QH13. Cùng với đó, phạm vi đầu tư, tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp để xác định nhu cầu vốn điều lệ cần bổ sung; trình tự, thủ tục, hồ sơ đầu tư bổ sung vốn điều lệ cho doanh nghiệp cũng đã được hướng dẫn tại Nghị định quy định một số nội dung về quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp.

Cụ thể, điều kiện để xác định là doanh nghiệp đang hoạt động có hiệu quả sẽ dựa trên kết quả đánh giá xếp loại doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ theo quy định của Chính phủ về giám sát tài chính, đánh giá hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp có vốn nhà nước đầu tư, đảm bảo kết quả xếp loại doanh nghiệp của 2 năm liền kề trước năm đề xuất đầu tư bổ sung vốn điều lệ từ loại B trở lên, theo công bố kết quả xếp loại doanh nghiệp. So với Luật số 69/2014/QH13, thời gian đánh giá giảm 1 năm.

Trường hợp không thuộc các lĩnh vực trên, nhưng đang hoạt động kinh doanh có hiệu quả và có nhu cầu đầu tư bổ sung vốn điều lệ, không sử dụng nguồn ngân sách nhà nước cũng được Chính phủ làm rõ theo hướng: nếu xác định có nhu cầu đầu tư bổ sung vốn điều lệ, thì sẽ được điều chỉnh bổ sung vốn điều lệ kịp thời, mà không phải xác định quy mô điều chỉnh vốn điều lệ cho thời gian 3 năm kể từ năm xác định lại vốn điều lệ như quy định của pháp luật hiện hành, phù hợp với các hoạt động thực tế phát sinh của doanh nghiệp và nhu cầu vốn đầu tư.

Với các doanh nghiệp có vốn nhà nước, Nghị định quy định, Nhà nước tiếp tục đầu tư bổ sung để duy trì tỷ lệ cổ phần, vốn góp của Nhà nước tại các công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn 2 thành viên trở lên khi cổ phần, vốn góp của Nhà nước tại các doanh nghiệp cung ứng các sản phẩm, dịch vụ công ích thiết yếu cho xã hội; cần thiết phải duy trì để thực hiện nhiệm vụ quốc phòng, an ninh; phát triển khoa học, công  nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và các trường hợp khác để đảm bảo tỷ lệ sở hữu của Nhà nước.

Cùng với đó, Nghị định đã quy định việc sử dụng các nguồn nội tại của doanh nghiệp theo hướng phân cấp mạnh cho Hội đồng Thành viên hoặc Chủ tịch công ty, người đại diện phần vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Quyết định chủ trương đầu tư, quyết định đầu tư vốn cũng được đơn giản hóa...

Đặc biệt, TS. Nguyễn Đình Cung đặt kỳ vọng sẽ có thêm những doanh nghiệp nhà nước mới trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số...

“Luật số 69/2014/QH13 có yêu cầu đầu tư mới thành lập doanh nghiệp ứng dụng công nghệ cao, đầu tư lớn, tạo động lực phát triển nhanh cho các ngành, lĩnh vực khác và nền kinh tế. Nhưng, nhu cầu của nền kinh tế là chuyển giao công nghệ, nghiên cứu phát triển và làm chủ công nghệ hiện đại. Với quy định mới, doanh nghiệp nhà nước có thể trở lại vị trí đầu tàu ở vị thế dẫn dắt và lan tỏa công nghệ. Đây chính là sứ mệnh của doanh nghiệp nhà nước”, ông Cung tin tưởng.

Không gian và cơ hội phát triển đầu đủ hơn cho doanh nghiệp nhà nước đang rõ nét hơn rất nhiều, nhất là điều kiện để doanh nghiệp nhà nước tận dụng hết, sử dụng có hiệu quả mọi nguồn lực hiện có và huy động đủ nguồn lực cần thiết cho phát triển.