Ông Cao Văn Hoạch, Phó cục trưởng Cục Thu thập dữ liệu và ứng dụng công nghệ thông tin thống kê (Tổng cục Thống kê)

Bộ Công an đang triển khai Đề án Phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia. Vậy có cần thiết tiến hành điều tra dân số và nhà ở giữa kỳ?

Điều tra dân số nói chung và điều tra dân số và nhà ở giữa kỳ nói riêng nhằm thu thập thông tin về con người trong đời sống kinh tế - xã hội thực tế của một khu vực địa lý, một quốc gia theo các tiêu chí được áp dụng trên toàn thế giới. Các tiêu chí này không hoàn toàn thống nhất với quy định của Cơ sở dữ liệu dân cư quốc gia.

Cụ thể, để xác định một người được tính vào dân số của một địa bàn hành chính nào đó, điều tra dân số dựa trên khái niệm “nhân khẩu thực tế thường trú”, là những người đã cư trú ổn định trên địa bàn từ 6 tháng trở lên hoặc chưa đủ 6 tháng, nhưng có ý định cư trú ổn định lâu dài tại địa bàn, không phân biệt họ có hay không có các giấy tờ đảm bảo cư trú cần thiết như sổ hộ khẩu, giấy đăng ký tạm trú.

Trong khi đó, để được ghi nhận vào cơ sở dữ liệu dân cư của một địa phương nào đó trong Cơ sở dữ liệu dân cư quốc gia, công dân cần thực hiện các thủ tục đăng ký hộ khẩu, đăng ký tạm trú, nếu công dân không thực hiện các thủ tục theo quy định, thì họ không được tính là dân số của địa phương họ đang thực tế thường trú.

Ví dụ, hiện có hàng triệu người đăng ký hộ khẩu thường trú ở các tỉnh miền núi phía Bắc, miền Trung, Đồng bằng sông Cửu Long, nhưng đang sinh sống và làm việc tại Đồng Nai, Bình Dương, TP.HCM, Hà Nội... Cơ sở dữ liệu dân cư quốc gia ghi nhận họ ở địa phương họ đăng ký hộ khẩu thường trú, nhưng điều tra dân số ghi nhận họ là dân số của địa phương họ đang làm việc và sinh sống ổn định.

Điều này dẫn đến khác biệt về số liệu dân số quản lý trên giấy tờ nhân thân với số liệu dân số trên thực tế tại một địa phương, gây khó khăn cho công tác quản lý và phân bổ nguồn lực thực tế tại địa phương.

Vì vậy, nếu không tiến hành thu thập thông tin về dân số và nhà ở, sẽ không có cơ sở để đánh giá tình hình thực hiện Kế hoạch Phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn  2021 - 2025; không có cơ sở để Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV, Quốc hội nhiệm kỳ XVI xây dựng Kế hoạch Phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2026 - 2030. Hơn nữa, cũng không có dữ liệu để giám sát thực hiện các Mục tiêu Phát triển bền vững của Liên hợp quốc mà Việt Nam đã cam kết.

Bên cạnh điều tra về dân số, lần này còn điều tra về nhà ở. Thưa ông, vấn đề là người dân bao giờ cũng “bí mật” thông tin về tài sản, đặc biệt là nhà ở, đất đai?

Cuộc điều tra giữa kỳ lần này không chỉ thu thập thông tin về dân số, mà còn thu thập các thông tin về nhà ở của hộ dân cư, cùng với một số chỉ tiêu thống kê quan trọng khác để đánh giá chất lượng cuộc sống của người dân, như tỷ lệ trẻ em dưới 5 tuổi chưa được đăng ký khai sinh, trình độ học vấn của dân cư, đặc điểm nhà ở của hộ dân cư… Những chỉ tiêu thống kê này hiện chưa thể tính toán được từ nguồn Cơ sở dữ liệu dân cư quốc gia.

Ít người muốn kê khai toàn bộ tài sản, đặc biệt là tài sản có giá trị lớn như nhà đất, vì vậy, điều tra viên đến từng hộ để hỏi người cung cấp thông tin và ghi đầy đủ các câu trả lời vào Phiếu điều tra điện tử (CAPI) được thiết kế trên thiết bị di động thông minh. Để hạn chế trường hợp lời khai của chủ hộ khác với thực tế tài sản, khi thu thập thông tin về nhà ở, điều tra viên phải “mục sở thị” ngôi nhà, mảnh đất, căn hộ để ghi kết quả vào phiếu điều tra.

Người nước ngoài đến Việt Nam cư trú trong thời gian nhất định, vì sao lại điều tra thông tin của họ?

Mặc dù số liệu thống kê về người nước ngoài ở Việt Nam đã được nhiều bộ, ngành quản lý, thống kê và báo cáo, nhưng hiện nay, các số liệu này còn rời rạc, thiếu đồng bộ và chưa được sử dụng để phục vụ hiệu quả công tác quản lý.

Việc thu thập thông tin về nhóm người này là cơ sở để biên soạn các chỉ tiêu thống kê, giúp bước đầu có được nguồn số liệu đáng tin cậy để đánh giá quy mô, đặc điểm kinh tế - xã hội và các đặc trưng nhân khẩu học về người nước ngoài đang cư trú ở Việt Nam. Từ đó có chính sách phù hợp tạo điều kiện cho người nước ngoài sống, làm việc, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, vì đây là nguồn lực quan trọng góp phần phát triển kinh tế, xã hội của bất cứ quốc gia nào.

Hơn nữa, người nước ngoài được đưa vào đối tượng điều tra nhằm bảo đảm các tiêu chuẩn thống kê và khuyến nghị của quốc tế về thống kê dân số, cũng như thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững.

Lần đầu tiên Việt Nam điều tra người nước ngoài đang sinh sống và làm việc. Ông có nghĩ đây là vấn đề phức tạp và rất khó?

Điều tra thông tin về người nước ngoài rất khó vì họ đến từ rất nhiều nơi trên thế giới và tuyệt đại đa số không biết tiếng Việt. Trường hợp người nước ngoài nghe và nói được tiếng Việt, sẽ tiến hành phỏng vấn trực tiếp; trường hợp không biết tiếng Việt, thì hỏi thông tin qua người Việt Nam sống cùng trong hộ.

Điều tra thông tin về người nước ngoài gồm 10 câu hỏi về giới tính, tuổi, quốc tịch, nơi sinh, tình trạng di chuyển, tình trạng nhà ở của hộ... Chúng tôi kết hợp phương pháp thu thập thông tin trực tiếp (qua phiên dịch) và gián tiếp (qua phiếu điều tra) với người nước ngoài. Phiếu điều tra được dịch ra 6 ngôn ngữ gồm Anh, Pháp, Nga, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản và được gửi đến hộ gia đình người nước ngoài mà toàn bộ thành viên trong gia đình không thể sử dụng tiếng Việt.

Người nước ngoài muốn sinh sống, làm việc lâu dài tại Việt Nam, nên tôi tin rằng, họ sẽ thực hiện đầy đủ pháp luật của nước sở tại, hợp tác với điều tra viên trong khai báo trung thực, đầy đủ thông tin mà cuộc điều tra yêu cầu.