Chăn nuôi bò sữa sụt giảm đáng báo động

Những năm gần đây, thị trường sữa trong nước bùng nổ với hàng nghìn công ty tham gia sản xuất, nhiều thương hiệu ra đời, tạo ra sự cạnh tranh khốc liệt. “Đây là một nghịch lý lớn, chế biến sữa phát triển sôi động nhưng chăn nuôi bò sữa trong nước lại suy giảm nghiêm trọng”, TS. Nguyễn Xuân Dương, Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam chia sẻ tại tọa đàm “Thực trạng và giải pháp khôi phục phát triển đàn bò sữa”, tổ chức tại Hà Nội ngày 23/9.

Tọa đàm “Thực trạng và giải pháp khôi phục phát triển đàn bò sữa”.

Theo ông Dương, ngành chăn nuôi bò sữa ở Việt Nam là ngành “sinh sau, đẻ muộn”, không có nhiều điều kiện thuận lợi về không gian phát triển như các ngành chăn nuôi khác. Tuy nhiên, trong khoảng khoảng 25 - 30 năm trở lại đây, khi Nhà nước thực hiện chính sách mở cửa, ngành bò sữa đã đứng trước cơ hội tăng trưởng lớn, với sự tham gia của nhiều chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý, cộng đồng doanh nghiệp và nông dân.

Giai đoạn 2010 - 2015 từng là giai đoạn phát triển sôi động của ngành bò sữa, với tốc độ tăng trưởng đàn bò lên tới 15% mỗi năm. Khi đó, nhiều địa phương như Mộc Châu (Sơn La), Ba Vì (Hà Nội), Vĩnh Tường, Vĩnh Phúc cũ (nay là tỉnh Phú Thọ), Củ Chi (TP. Hồ Chí Minh)… đã trở thành những “thủ phủ bò sữa”, mang lại sự thịnh vượng cho hàng nghìn hộ chăn nuôi. Sữa Việt Nam cũng đã xuất khẩu tới hơn 50 quốc gia, trong đó có cả những thị trường khó tính như Mỹ, Nhật Bản.

Tuy nhiên, bước sang giai đoạn 2020 - 2024, tốc độ tăng trưởng đàn bò sữa giảm mạnh, hiện chỉ còn 0,4% mỗi năm, cá biệt nhiều nơi đàn bò giảm rất sâu, riêng TP. Hồ Chí Minh giảm tới hơn 50%.

Tăng trưởng đàn bò và sản lượng sữa tươi nguyên liệu trong nước.

Tại diễn đàn, ông Lê Việt Hải, Phó chi cục Chăn nuôi và Thú y TP.HCM cho biết tốc độ đô thị hóa nhanh, làm hạn chế quỹ đất nông nghiệp để phát triển chăn nuôi bò sữa, trong khi đây là ngành đòi hỏi đầu tư lớn, tính chuyên nghiệp cao. Ngoài ra, giá cả nguyên liệu đầu vào ở mức tăng khá cao, trong khi đó giá doanh nghiệp thu mua sữa tươi nguyên liệu không tăng hoặc tăng rất ít. Chính điều này cũng góp phần làm cho số lượng đàn bò sữa của TP.HCM, nhất là ở các hộ chăn nuôi nhỏ lẻ giảm nhanh, vì chăn nuôi không còn có lãi.

Về phía hợp tác xã, ông Trần Hoàng An, giám đốc hợp tác xã chăn nuôi đến từ Sóc Trăng (nay là TP. Cần Thơ), người từng có kinh nghiệm 20 năm chăn nuôi, lý giải rằng có nhiều nguyên nhân khiến người nông dân không còn mặn mà với nuôi bò sữa. Đầu tiên là giá bất động sản tăng nhanh, người dân được đền bù đất đai, không còn quan tâm đến việc nuôi bò sữa nữa. Trong nội tại ngành, nhiều khó khăn cản trở việc phát triển đàn, như người chăn nuôi chủ yếu là người lớn tuổi, không có thế hệ nối nghiệp; tìm kiếm nguồn thức ăn chăn nuôi khó khăn; thị trường bị thương lái can thiệp quá nhiều, tiếng nói tiếng nói thương lái mạnh hơn thú y, “chỉ cần thương lái nói bò bệnh không trị được, người dân sẵn sàng bán luôn”…

Cần hướng đi đúng đắn cho ngành chăn nuôi bò sữa

TS. Nguyễn Xuân Dương, Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam nhấn mạnh rằng nếu không kịp thời có chiến lược và giải pháp, ngành chăn nuôi bò sữa có nguy cơ mất đi thành quả đã gây dựng suốt hàng thập kỷ. “Bò sữa có chu kỳ dài, sai lầm một lần có thể phải mất 10 năm mới khắc phục được”, ông Dương nói vậy, sau khi tiết lộ bản thân đã chứng kiến nhiều trang trại đang chuyển các cá thể bê cái sang nuôi lấy thịt, chứ không định hướng nuôi lấy sữa nữa.

Ông đặc biệt nhấn mạnh kinh nghiệm quốc tế cho thấy, không có quốc gia nào có ngành công nghiệp sữa phát triển mà lại không dựa vào nguồn nguyên liệu sữa trong nước. Vì vậy, Việt Nam không thể chỉ dựa vào nguồn sữa nhập khẩu.

“Chúng ta phải phát triển theo cả hai hướng: chăn nuôi tập trung công nghệ cao tại các trang trại lớn và chăn nuôi nông hộ với sự liên kết chặt chẽ cùng doanh nghiệp chế biến. Đây là mối quan hệ “môi với răng”, không thể tách rời”, đại diện Hội Chăn nuôi Việt Nam cho biết.

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Ngô Minh Hải, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn TH nhìn nhận giai đoạn này có thể coi là một khoảng lặng của ngành chăn nuôi bò sữa, tuy chưa quá nghiêm trọng. Song ông cũng cho rằng với các doanh nghiệp lớn, tăng số lượng đàn bò là điều bắt buộc, nếu không muốn nhường sân chơi trong ngành sữa cho nước ngoài. Với nông dân, tăng đàn là việc khó khăn, vì đòi hỏi phải thuê thêm lao động bên ngoài để trông coi. Vậy nên ông Hải đề xuất người nông dân có thể tính đến tăng chất lượng đàn bò, gia tăng năng suất, tăng khả năng sinh sản...

Để ủng hộ nông dân chăn nuôi bò sữa, phía Vinamilk tiết lộ doanh nghiệp đang thu mua sữa của các hộ chăn nuôi nhỏ lẻ ở mức cao hơn giá sữa trong các trang trại do Vinamilk quản lý, và giá đã tăng 12% từ 2020 đến giờ. Phía Vinamilk cũng đề nghị các tỉnh sớm triển khai quy hoạch chăn nuôi trồng trọt tập trung, tránh bị ảnh hưởng bởi quá trình đô thị hóa, lúc đó mới có nguồn lực về đất, và thức ăn thô xanh để phát triển đàn bò. “Việc duy trì đất đai đã khó, chứ chưa nói tới việc mua thêm đất để mở rộng đàn bò”, địa diện Vinamilk cảm thán.

Quỹ đất cho chăn nuôi bò sữa đang thu hẹp bởi quá trình đô thị hóa.

Về phía nông dân, đại diện hộ chăn nuôi bò sữa đến từ vùng Vĩnh Thịnh-Vĩnh Tường (trước là tỉnh Vĩnh Phú, nay là tỉnh Phú Thọ) kiến nghị Nhà nước ưu tiên quỹ hoạch các vùng chăn nuôi bò sữa dạng lõi, đảm bảo không bị đô thị hóa, tránh trường hợp “quy hoạch xong lại đô thì hóa, thì đàn bò cứ chạy hết chỗ này đến chỗ kia”. Ngoài ra, ông cũng đề xuất cân đối việc nhập khẩu sữa bột từ nước ngoài, có thể điều chỉnh giảm tỷ lệ nhập khẩu sữa ngoại để khuyến khích nông dân tăng sản xuất sữa tươi.

Đáng chú ý, diễn đàn ghi nhận một số ý kiến liên quan đến định hướng ngành chăn nuôi bò sữa, trong đó tập trung theo hướng phát triển quy mô công nghiệp, giảm tỷ lệ nông hộ chăn nuôi nhỏ lẻ. Bởi theo một đại biểu đến từ Tuyên Quang, hiện sở hữu trang trại 2900 bò, chỉ khi nuôi ở quy mô 100 con trở lên, mô hình chăn nuôi bò sữa mới có lãi.

Dù có nhiều quan điểm khác biệt về định hướng ngành chăn nuôi bò sữa, như chỉ nên chuyên môn hóa theo quy mô lớn, hay nên khuyến khích nông dân tiếp tục sản xuất, song đa phần các chuyên gia đều đồng thuận với ý kiến nên tập trung đưa sữa tươi (không phải sữa hoàn nguyên) vào chương trình sữa học đường, đảm bảo trẻ em Việt Nam được sử dụng nguồn sữa tươi chất lượng, phát triển cả thể chất lẫn trí tuệ. Các nước phát triển (EU, Nhật, Mỹ,…) hay Trung Quốc đều chỉ cho phép chương trình sữa học đường dùng nguồn nguyên liệu sữa tươi.

“Với nông nghiệp, nông thôn và nông dân, mỗi ly sữa tươi sạch được sản xuất là một sự đóng góp trực tiếp cho kinh tế nông thôn và nông dân”, TS. Lương Anh Dũng, Phó giám đốc Trung tâm Giống gia súc lớn Trung ương bày tỏ.