“Thật không thể tin nổi!” là thán từ mà rất nhiều người đã bày tỏ sự ngạc nhiên, phẫn nộ và tức giận sau khi đọc xong bài báo: "Quán phở chậm đăng ký kinh doanh 5 ngày bị xử lý hình sự”.

Đọc toàn bộ câu chuyện anh Nguyễn Văn Tấn, chủ quán phở bị công an huyện Bình Chánh, TP.HCM chèn ép, hình sự hóa một lỗi nhỏ của một hộ kinh doanh cá thể khiến cả cộng đồng phản ứng dữ dội tức giận!.

Khoan hãy nói đến trường hợp của anh Tấn diễn ra trong bối cảnh tương đối nhạy cảm khi cả Chính phủ và các Bộ ngành đang nỗ lực cải thiện môi trường đầu tư và kinh doanh theo Nghị quyết số 19/NQ-CP của Chính phủ về những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu tiếp tục cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia năm 2015-2016.

Khoan nói tới việc công an huyện Bình Chánh hành xử với anh Tấn theo kiểu “ép chết” hàng phở, không cho kinh doanh là nhằm động cơ, mục đích gì.

Những văn bản trong vụ việc

Chỉ riêng ở góc độ luật pháp, việc khởi tố hình sự đối với anh Nguyễn Văn Tấn theo tội “kinh doanh trái phép”, tội danh gây nhiều tranh cãi và điển hình gần đây nhất là trong vụ Bầu Kiên.

Trước tiên, phải khẳng định rằng, hành vi vi phạm của anh Nguyễn Văn Tấn là vi phạm quy định về việc kinh doanh khi chưa có giấy đăng ký kinh doanh. Với hành vi này, chiểu theo khoản 2, Điều 6, Nghị định số 185/2013/N Đ-CP của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng thì: “Phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng đối với hành vi hoạt động kinh doanh mà không có giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh theo quy định”.

Như vậy, đối với trường hợp của anh Tấn vi phạm lần đầu nên hình thức xử lý thường thấy là xử phạt vi phạm hành chính và yêu cầu làm thủ tục, xin giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh.

Đối với cáo buộc anh Tấn vi phạm Luật Hình sự với tội danh “kinh doanh trái phép” hay không cần xem xét dưới nhiều yếu tố đồng thời, cùng lúc và tính chất vi phạm như thế nào.

Theo phân tích của các Luật sư Công ty Luật Minh Khuê, “Kinh doanh trái phép” trong Luật Hình sự 1999 là hành vi bị pháp luật cấm và là tội phạm ít nghiêm trọng.

Hành vi kinh doanh trái phép là phải có hành vi kinh doanh đã xảy ra trên thực tế và có một trong ba yếu tố: Kinh doanh trái phép là kinh doanh không có đăng ký kinh doanh, kinh doanh không đúng với nội dung đã đăng ký hoặc kinh doanh không có giấy phép riêng trong trường hợp pháp luật quy định phải có giấy phép.

“Gộp cả ba ý trên có thể hiểu gọn lại như sau: Hành vi kinh doanh trái phép là việc thực hiện các giao dịch kinh doanh với mục đích sinh lợi nhưng không “thông báo” với cơ quan chủ quản Nhà nước về giao dịch đó. Việc "thông báo" này nhằm mục đích yêu cầu cá nhân, doanh nghiệp phải nộp thuế, tuân thủ điều kiện về môi trường, nước thải, an toàn lao động và các quy chuẩn khác mà nhà nước hướng tới. Ví dụ nếu anh kinh doanh trái phép, khách hàng hoặc đối tác của anh có thể bị mất quyền lợi pháp lý nếu như xảy ra tranh chấp, lại không có danh mục khai thuế nên nhà nước thất thu thuế…”, Công ty Luật Minh Khuê phân tích.

Rất có thể Công an Quận Bình Thạnh đã căn cứ vào chi tiết “tái phạm” hoặc “thu lợi bất chính lớn” để “hình sự hóa vụ án”.

Khi khép tội anh đã quên mất một điều rằng Bộ luật Hình sự 2015 đã bãi bỏ tội “kinh doanh trái phép”. Cơ sở để Quốc hội bãi bỏ điều luật này là hành vi này không còn tính nguy hiểm cho xã hội hoặc mức độ nguy hiểm cho xã hội giảm xuống, đã có biện pháp khác xử lý mà không cần thiết phải xử lý hình sự.

Bên cạnh đó, Hiến pháp 2013 đã thể hiện rõ tư tưởng tôn trọng và đảm bảo quyền tự do kinh doanh theo nguyên tắc người dân, doanh nghiệp được đầu tư, kinh doanh những gì pháp luật không cấm. Luật đầu tư (sửa đổi) và Luật doanh nghiệp (sửa đổi) được Quốc hội thông qua năm 2014 cũng đã thể hiện rõ tư tưởng này.

Như vậy, doanh nghiệp chỉ cần đăng ký kinh doanh rồi tự do lựa chọn ngành nghề kinh doanh mà không còn phải xin phép, ghi vào giấy phép ngành nghề, lĩnh vực cụ thể như trước đây. Và như thế, điều luật quy định về tội kinh doanh trái phép không còn cơ sở để tồn tại.

Sẽ có người hỏi: Vì anh Tấn vi phạm thời điểm tháng 8/2015 nhưng Luật Hình sự 2015 có hiệu lực từ 1/7/2016, do đó vẫn áp dụng Luật Hình sự 1999.

Điều này sai!

Theo điểm d khoản 2 điều 1 Nghị quyết thi hành Bộ luật Hình sự, tính từ thời điểm Bộ luật Hình sự 2015 được công bố, sẽ không xử lý về hình sự đối với người thực hiện hành vi mà Bộ luật hình sự năm 1999 quy định là tội phạm nhưng Bộ luật hình sự 2015 không quy định là tội phạm gồm: “tảo hôn”, “kinh doanh trái phép”; “báo cáo sai trong quản lý kinh tế”; “vi phạm quy định về cấp văn bằng bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp”; “sử dụng trái phép quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ của tổ chức tín dụng”; “không chấp hành các quyết định hành chính của cơ quan nhà nước có thẩm quyền về việc đưa vào cơ sở giáo dục, cơ sở chữa bệnh, quản chế hành chính”.

Nghị quyết cũng quy định, trong trường hợp, vụ án đã được khởi tố, đang điều tra, truy tố, xét xử thì phải đình chỉ; trường hợp người bị kết án đang chấp hành hình phạt hoặc đang được tạm đình chỉ thi hành án, thì được miễn chấp hành phần hình phạt còn lại; trường hợp người bị kết án chưa chấp hành hình phạt hoặc đang được hoãn thi hành án, thì được miễn chấp hành toàn bộ hình phạt;

Như vậy, có thể thấy rằng, xét dưới góc độ pháp luật anh Tấn sẽ không bị khởi tố hình sự.