Ngày 1/7/2025, TP.HCM sáp nhập với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, mở ra một chương hoàn toàn mới trong lịch sử phát triển đô thị Việt Nam. Đây không chỉ là sự thay đổi về địa giới hành chính, mà là cuộc tái cấu hình toàn diện không gian phát triển – nơi ba cực kinh tế năng động bậc nhất cả nước cùng hội tụ để kiến tạo một không gian đô thị liên kết, quy mô và tầm vóc chưa từng có.

Trên nền tảng ấy, dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội đại biểu Đảng bộ TP.HCM lần thứ I (nhiệm kỳ 2025 - 2030) đã xác lập tầm nhìn mới cho Thành phố là trở thành “siêu đô thị quốc tế” của Đông Nam Á, top 100 thành phố đáng sống nhất thế giới, thực hiện sứ mệnh tiên phong, dẫn dắt và lan tỏa phát triển cho cả nước.

Không gian phát triển sẽ được tổ chức lại theo tư duy “một trung tâm, ba vùng, một đặc khu”, tối ưu hóa chia sẻ lợi thế so sánh của từng khu vực hội tụ các điều kiện để trở thành siêu đô thị đa trung tâm phát triển theo ba hành lang, với năm trụ cột chiến lược.

Để làm rõ những định hướng lớn trong quy hoạch lần này, Phóng viên Baodautu.vn  (Báo Tài chính - Đầu tư) đã có cuộc trao đổi với ông Đoàn Mạnh Thắng, Giám đốc Ngành nước & Quy hoạch Việt Nam của Royal HaskoningDHV (nay là Haskoning) - đơn vị đứng đầu Liên danh tư vấn xây dựng Quy hoạch TP.HCM thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Ông Đoàn Mạnh Thắng, Giám đốc Ngành nước & Quy hoạch Việt Nam của Royal HaskoningDHV (nay là Haskoning).

Quy hoạch mới phải được đặt ở tầm đại đô thị toàn cầu

Thưa ông, TP.HCM đang tái cấu trúc lại không gian phát triển sau khi sáp nhập với Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu. Theo ông, đâu là điểm đột phá quan trọng mà quy hoạch lần này cần tạo ra để không chỉ mở rộng về địa giới, mà còn định vị được tầm vóc của một “siêu đô thị quốc tế” ngay từ giai đoạn khởi đầu?

Việc hình thành đại đô thị TP.HCM sau khi hợp nhất với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu là một bước ngoặt lịch sử, không chỉ với vùng Đông Nam Bộ mà còn với cả Việt Nam. Đây sẽ là không gian phát triển chiếm khoảng 25% GDP cả nước, có thể so sánh với những siêu đô thị hàng đầu khu vực như Bangkok hay Jakarta.

Chính vì vậy, tầm nhìn quy hoạch phải được đặt ở tầm đại đô thị toàn cầu, với định hướng không chỉ cho vài thập niên mà còn cho cả thế kỷ XXI.

Đầu tiên, quy hoạch phải phát huy lợi thế cạnh tranh của từng trụ cột.

Trụ cột số 1: Một trung tâm đô thị – tài chính – dịch vụ cao cấp (lõi TP.HCM). Xây Trung tâm tài chính quốc tế với khung chính sách ngang chuẩn khu vực (tự do ngoại hối có điều kiện, cải cách thị trường vốn, ưu đãi thuế – lao động chất lượng cao). Dự án đang được Chính phủ trình và thúc đẩy trong năm 2025.

Trụ cột số 2: Vùng công nghiệp – sản xuất tiên tiến (Bình Dương cũ). Củng cố “nhà máy của chuỗi cung ứng” với FDI chế biến - chế tạo chiếm trên 90% vốn đăng ký, nâng cấp cụm VSIP/Smart City theo tiêu chuẩn xanh - số.

Trụ cột số 3: Vùng cảng – logistics và du lịch biển (BRVT cũ). Khai thác cụm cảng nước sâu Cái Mép - Thị Vải (top 10 cảng hiệu quả nhất thế giới theo WB/S&P 2023) như động cơ trung chuyển khu vực; tăng tỷ lệ hàng trung chuyển trực tiếp, giảm lệ thuộc gom hàng đường sông vào Thành phố.

Bên cạnh 3 trụ cột nêu trên, cần thiết lập 3 hành lang chiến lược, cụ thể: Hành lang cảng - công nghiệp Bà Rịa Vũng Tàu – Phú Mỹ – Thủ Dầu Một; Hành lang đô thị - dịch vụ – tài chính Thủ Thiêm - Quận 1 - Thủ Đức; Hành lang sân bay - công nghệ - du lịch kết nối Long Thành (khai thác giai đoạn đầu từ 2026) với trung tâm TP.HCM và Bà Rịa Vũng Tàu bằng cao tốc/đường sắt nhanh, TOD quanh ga cửa ngõ.

Thứ hai, tầm nhìn đến năm 2050, TP.HCM cần trở thành đại đô thị toàn cầu, văn minh – hiện đại – nghĩa tình, được xếp hạng Alpha hoặc A+ Tổ chức GaWC (Globalization and World Cities Study Group and Network) – tổ chức nghiên cứu và tư vấn chính sách chuyên đánh giá mức độ hội nhập kinh tế toàn cầu của các thành phố, với năng lực cạnh tranh ngang tầm các trung tâm kinh tế – tài chính lớn của châu Á.

Quy hoạch siêu đô thị TP.HCM không chỉ dừng ở tầm quốc gia, mà phải vươn tới tầm khu vực và thế giới, để vừa phát triển nhanh, mạnh, vừa đảm bảo bền vững, xanh, thông minh và nhân văn

Điều này đòi hỏi đầu tư hạ tầng đô thị hiện đại, đặc biệt là hệ thống giao thông công cộng khối lượng lớn để giảm ùn tắc, nâng cao chất lượng sống, và phát triển không gian đô thị xanh - thông minh.

Thứ ba, để phát triển bền vững, thành phố phải gắn tăng trưởng với chuyển đổi số, kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn, đồng thời bảo đảm yếu tố công bằng xã hội, nghĩa tình và nâng cao chất lượng sống cho người dân.

Song song đó là xây dựng trung tâm tài chính quốc tế và trung tâm logistics hàng đầu khu vực và thế giới, tạo động lực thu hút đầu tư, nhân lực chất lượng cao và công nghệ tiên tiến.

Tóm lại, quy hoạch siêu đô thị TP.HCM không chỉ dừng ở tầm quốc gia, mà phải vươn tới tầm khu vực và thế giới, để vừa phát triển nhanh, mạnh, vừa đảm bảo bền vững, xanh, thông minh và nhân văn.

Việc hình thành đại đô thị TP.HCM sau khi hợp nhất với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu là một bước ngoặt lịch sử, không chỉ với vùng Đông Nam Bộ mà còn với cả Việt Nam. Ảnh: Lê Toàn.

Theo Dự thảo Báo cáo Chính trị Đại hội đại biểu Đảng bộ TP.HCM lần thứ I, không gian phát triển của TP.HCM mới sẽ được thiết kế theo tư duy đa cực - tích hợp - siêu kết nối. Ông hình dung cấu trúc kinh tế đô thị của Thành phố mới sẽ được tổ chức ra sao để hiện thực hóa mục tiêu trên?

Hiện nay, TP.HCM đang phát triển theo mô hình “vết dầu loang”, tức là mở rộng ra xung quanh một cách tương đối tự phát, khiến chi phí hạ tầng và xã hội tăng cao, còn kinh tế đô thị – hiểu theo nghĩa tổ chức hợp lý giữa việc làm, nhà ở, giao thông, dịch vụ công cộng và môi trường sống - chưa thực sự được định hình.

Trong tương lai, siêu đô thị TP.HCM cần tái cấu trúc thành một đô thị đa cực, tức nhiều trung tâm chức năng khác nhau nhưng kết nối bằng hạ tầng siêu kết nối. Mỗi cực vừa có bản sắc riêng, vừa bổ trợ cho nhau: Trung tâm tài chính – dịch vụ (TP.HCM); Cực công nghiệp - sản xuất tiên tiến (Bình Dương cũ); Cực logistics – cảng biển – du lịch (Bà Rịa – Vũng Tàu cũ).

Điểm mấu chốt là sự phát triển mô hình TOD (Transit Oriented Development – phát triển định hướng giao thông công cộng), tức sắp xếp lại không gian đô thị, nhà ở và thị trường lao động xung quanh các tuyến đường sắt đô thị, đường sắt liên vùng, vành đai – cao tốc.

Điều này sẽ giảm bớt “giao thông con lắc” mỗi ngày và hình thành các trung tâm đô thị vệ tinh, giúp cư dân tiếp cận dịch vụ công, việc làm, giáo dục và giải trí trong bán kính hợp lý.

Vậy cơ chế phân vai và điều phối vùng cần được thiết kế như thế nào để mỗi cực vừa phát huy tối đa lợi thế riêng, đồng thời bổ trợ lẫn nhau, thưa ông?

Điều cốt lõi là phải phân khu tập trung chức năng rõ ràng để mỗi địa phương phát huy thế mạnh riêng, đồng thời bổ trợ lẫn nhau, chứ không dẫm chân và cạnh tranh nội bộ.

Trung tâm TP.HCM cũ sẽ là hành chính – thương mại – dịch vụ cao cấp và trung tâm tài chính quốc tế. Đây là nơi đặt các định chế tài chính, các dịch vụ sáng tạo, khoa học công nghệ, giáo dục – y tế chất lượng cao, đóng vai trò “bộ não” quản trị và dẫn dắt.

Chỉ khi mỗi địa phương “chơi đúng vai” và được kết nối bằng hạ tầng hiện đại, siêu đô thị TP.HCM mới trở thành một chỉnh thể thống nhất, phát triển hài hòa và bền vững.

Bình Dương cũ tiếp tục phát huy thế mạnh công nghiệp quy mô lớn và công nghiệp công nghệ cao, hình thành chuỗi sản xuất tiên tiến, logistics công nghiệp, đổi mới sáng tạo trong sản xuất. Đây là “nhà máy” của siêu đô thị, cung ứng việc làm và kết nối chuỗi cung ứng toàn cầu.

Bà Rịa – Vũng Tàu cũ sẽ tập trung vào logistics cảng biển, du lịch và dịch vụ biển. Cụm cảng Cái Mép – Thị Vải sẽ trở thành trung tâm trung chuyển quốc tế, đồng thời phát triển mạnh du lịch nghỉ dưỡng, du lịch biển đảo và các ngành kinh tế biển mới như năng lượng tái tạo.

Bên cạnh việc phân vai, cần có một cơ chế điều phối chung, đảm bảo mỗi vùng vừa giữ được bản sắc, vừa tham gia vào bức tranh tổng thể. Cơ chế này giúp tránh trùng lặp, định hướng đầu tư công – tư rõ ràng, và quan trọng hơn cả là chia sẻ hạ tầng, dữ liệu và lợi ích phát triển.

Chỉ khi mỗi địa phương “chơi đúng vai” và được kết nối bằng hạ tầng hiện đại, siêu đô thị TP.HCM mới trở thành một chỉnh thể thống nhất, phát triển hài hòa và bền vững.

Trong tương lai, siêu đô thị TP.HCM cần tái cấu trúc thành một đô thị đa cực, tức nhiều trung tâm chức năng khác nhau nhưng kết nối bằng hạ tầng siêu kết nối. Ảnh: Lê Toàn.

Xây dựng trục xương sống cho kết nối liên vùng

Như ông vừa phân tích, điểm mấu chốt của một đô thị đa cực là phải được kết nối bằng hạ tầng siêu kết nối. Vậy đâu là những dự án hạ tầng mang tính đột phá, có khả năng định hình cục diện phát triển cho TP.HCM trong thời gian tới?

Cần tập trung ba nhóm hạ tầng trục xương sống.

Đầu tiên là mạng lưới metro và đường sắt đô thị, kết nối các cực phát triển, giảm ùn tắc và tạo nền tảng cho phát triển đô thị theo TOD.

Thứ hai, các tuyến đường trên cao và vành đai nội đô, nhằm giải quyết giao thông xuyên tâm, hạn chế “giao thông con lắc” mỗi ngày.

Thứ ba, Trung tâm logistics Cái Mép – Cần Giờ, kết nối cụm cảng nước sâu với hệ thống đường bộ - đường thủy - hàng không, hình thành trục vận tải và trung chuyển quốc tế của cả vùng.

Ba dự án này sẽ tạo “khung xương sống” cho sự kết nối liên vùng, đảm bảo siêu đô thị phát triển thông suốt và bền vững.

Với quy mô hạ tầng khổng lồ, nhu cầu vốn cho siêu đô thị mới sẽ rất lớn. Ông đề xuất những mô hình huy động nào để tạo dòng vốn bền vững, không phụ thuộc quá nhiều vào ngân sách nhà nước?

Theo tôi, hướng đi trọng tâm là mô hình đối tác công – tư (PPP), trong đó Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, còn doanh nghiệp tham gia đầu tư - vận hành hạ tầng.

Bên cạnh đó, cần đa dạng hóa công cụ tài chính đô thị.

Đầu tiên là khai thác giá trị gia tăng đất đai quanh các tuyến metro, đường vành đai, ga trung chuyển để tái đầu tư hạ tầng; 

Thứ hai là trái phiếu đô thị, quỹ đầu tư hạ tầng và quỹ tín thác bất động sản (REITs), giúp huy động vốn dài hạn từ thị trường tài chính;

Thứ ba là hợp tác khai thác cảng - sân bay - logistics theo cơ chế PPP, tạo nguồn thu bền vững gắn với dòng chảy thương mại quốc tế.

Như vậy, ngân sách Nhà nước tập trung cho các dự án nền tảng và giải phóng mặt bằng, còn phần lớn vốn đầu tư hạ tầng có thể huy động từ khu vực tư nhân và thị trường vốn, bảo đảm sự bền vững và quy mô phù hợp cho một siêu đô thị quốc tế.

Khu vực Bà Rịa – Vũng Tàu cũ sẽ tập trung vào logistics cảng biển, du lịch và dịch vụ biển. Ảnh: Lê Toàn.

TP.HCM cần một cơ chế quản trị vùng linh hoạt

Một siêu đô thị đa cực chắc chắn sẽ đòi hỏi mô hình quản trị hiện đại. Theo ông, cơ chế điều phối cần được tổ chức và vận hành theo nguyên tắc nào để vừa đảm bảo tính thống nhất trong quy hoạch – đầu tư – hạ tầng, vừa tạo không gian linh hoạt cho từng địa phương phát huy sáng kiến phát triển?

Để vận hành siêu đô thị đa trung tâm, TP.HCM cần một cơ chế quản trị vùng linh hoạt, cởi trói và trao quyền tự quyết cao hơn cho chính quyền đô thị, nhất là trong quy hoạch, đầu tư và phân bổ nguồn lực.

Cần thiết lập một cơ quan điều phối vùng có thẩm quyền thống nhất về quy hoạch, hạ tầng và môi trường, nhưng vẫn bảo đảm mỗi địa phương phát huy lợi thế riêng. Việc tái lập sở Sở Quy hoạch - Kiến trúc TP.HCM đã cho thấy sự cần thiết của cơ quan điều phối chuyên trách cho từng lĩnh vực tại địa bàn thành phố.

Song song đó, phải đa dạng hóa hình thức đầu tư, đặc biệt phát huy mạnh PPP để huy động nguồn lực tư nhân trong các dự án hạ tầng – dịch vụ công, giảm áp lực ngân sách và tăng tính chủ động.

Chỉ khi kết hợp được thống nhất về định hướng và tự chủ trong thực thi, siêu đô thị TP.HCM mới có thể vận hành hiệu quả, bền vững và cạnh tranh ở tầm quốc tế.

Ngoài cơ chế điều phối, đâu là thách thức lớn nhất mà TP.HCM phải đối mặt trong thời gian tới? Thành phố cần chuẩn bị những gì để ứng phó, thưa ông?

Theo tôi, thách thức lớn nhất chính là nguy cơ tắc nghẽn hạ tầng. Nếu hệ thống giao thông, logistics, cấp thoát nước và không gian đô thị không được mở rộng kịp, toàn bộ tiềm năng phát triển của siêu đô thị sẽ bị hạn chế.

Để ứng phó, TP.HCM cần ưu tiên đầu tư hạ tầng khung – đặc biệt là metro, đường vành đai, trung tâm logistics – theo hướng đi trước một bước so với nhu cầu dân số và kinh tế. Đồng thời phải gắn hạ tầng với quy hoạch sử dụng đất, phát triển TOD và áp dụng công nghệ số để quản lý giao thông, ngập lụt, vận hành đô thị.

Chỉ khi giải được “bài toán tắc nghẽn hạ tầng”, siêu đô thị mới có thể phát triển nhanh, bền vững và không bị kìm hãm bởi chính quy mô của mình. 

TP.HCM cần có chính sách ưu đãi mạnh để thu hút các “đại bàng làm tổ”, từ đó tạo động lực dẫn dắt và lan tỏa cho toàn bộ siêu đô thị. Ảnh: Lê Toàn.

Tầm nhìn dài hạn cần được bắt đầu bằng các hành động cụ thể. Theo ông, đâu là những việc ưu tiên cần làm trong 5 năm tới để đặt nền móng vững chắc cho một “siêu đô thị quốc tế”?

Theo tôi, có ba việc cấp thiết.

Đầu tiên là hoàn thiện thể chế siêu đô thị – cởi trói cho TP.HCM về quản trị, tài chính và quy hoạch, tạo cơ chế tự quyết mạnh mẽ hơn.

Thứ hai, đột phá hạ tầng cơ bản – ưu tiên triển khai metro, các tuyến đường trên cao và dự án kiểm soát ngập lụt để giải quyết “nút thắt cổ chai” hiện nay.

Thứ ba, chính sách ưu đãi mạnh để thu hút các “đại bàng làm tổ” – tập đoàn tài chính, công nghệ, công nghiệp xanh – từ đó tạo động lực dẫn dắt và lan tỏa cho toàn bộ siêu đô thị.

Làm được ba việc này trong 5 năm tới, chúng ta sẽ có nền móng vững chắc để xây dựng siêu đô thị TP.HCM hiện đại, bền vững và tầm cỡ quốc tế.