Dự thảo Luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi) mới nhất vừa được Ủy ban Thường vụ Quốc hội thảo luận tại Phiên họp thứ 27 đã đưa ra 2 phương án xử lý tài sản, thu nhập tăng thêm. Ông đánh giá thế nào về 2 phương án này?

Dự thảo Luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi) đưa ra 2 phương án xử lý tài sản, thu nhập tăng thêm không giải trình được hợp lý về nguồn gốc, gồm: thu hồi tài sản/thu nhập tăng thêm theo phán quyết của tòa án và đánh thuế thu nhập cá nhân.

Luật sư Nguyễn Chiến, Phó chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam

Theo phương án thứ nhất, trường hợp kết luận tài sản, thu nhập tăng thêm không giải trình được hợp lý về nguồn gốc, thì cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập phải chuyển kết luận xác minh và các tài liệu có liên quan đến tòa án để xem xét, quyết định về tính hợp lý của việc giải trình và xử lý đối với tài sản, thu nhập này. Tòa án hoặc bác yêu cầu của cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập, hoặc thu hồi tài sản, căn cứ vào việc người có nghĩa vụ kê khai giải trình được hoặc không giải trình được sự hợp lý về nguồn gốc của tài sản, thu nhập tăng thêm.

Phương án này giải quyết được những vướng mắc trong kiểm soát tài sản, thu nhập của cán bộ, công chức, viên chức thuộc đối tượng phải kê khai thu nhập, tài sản theo Luật Phòng, chống tham nhũng, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác chống tham nhũng. Việc giao tòa án xem xét, quyết định bảo đảm được tính khách quan, minh bạch và bảo vệ quyền lợi của các bên.

Theo ông, Việt Nam có nên áp dụng phương án thu hồi tài sản, thu nhập tăng thêm này tại tòa?

Đây là một trong 2 phương án dự kiến trình Quốc hội cho ý kiến, cân nhắc, quyết định khi thông qua Luật Phòng, chống tham nhũng tại Kỳ họp thứ 6. Muốn thực hiện phương án này, Ủy ban Thường vụ Quốc hội phải ban hành quy định thẩm quyền, trình tự, thủ tục tòa án xem xét, quyết định thu hồi tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc và việc thi hành quyết định của tòa án.

Vấn đề này cũng không quá phức tạp, vì thế, khi Luật Phòng, chống tham nhũng có hiệu lực (1/7/2019), Ủy ban Thường vụ Quốc hội có đủ thời gian ban hành quy định thẩm quyền, trình tự, thủ tục tòa án xem xét, quyết định thu hồi tài sản, thu nhập tăng thêm và việc thi hành quyết định của tòa án.

Tuy nhiên, việc xử lý tài sản, thu nhập không rõ nguồn gốc tại tòa sẽ mất nhiều thời gian, công sức, nhất là việc thi hành quyết định của tòa án trong trường hợp tòa tuyên thu hồi tài sản, thu nhập.

Thế còn phương án đánh thuế thu nhập thì thế nào, thưa ông?

Phương án thứ hai (đánh thuế) là trường hợp cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập kết luận tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc và cơ quan có thẩm quyền cũng không chứng minh được tài sản, thu nhập này do vi phạm pháp luật mà có, thì trong thời hạn 30 ngày kể từ ngày ban hành kết luận xác minh, cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập chuyển vụ việc sang cơ quan quản lý thuế yêu cầu thu thuế thu nhập cá nhân. Nếu người có nghĩa vụ kê khai không đồng tình với quyết định thu thuế thì họ vẫn có thể khiếu nại hoặc khởi kiện ra tòa để giải quyết.

Phương án này có ưu điểm thời gian xử lý ngắn hơn, hạn chế được tâm lý nặng nề đối với người có nghĩa vụ kê khai so với việc xử lý thông qua con đường tòa án; việc thu hồi tài sản, thu nhập không giải trình được hợp lý nguồn gốc nhanh gọn, đơn giản và người có nghĩa vụ nộp thuế không thể trốn tránh được nghĩa vụ.

Căn cứ vào đâu mà ông cho rằng, việc thu hồi một phần tài sản, thu nhập tăng thêm này sẽ đơn giản, nhanh gọn?

Nếu phương án đánh thuế được áp dụng thì thẩm quyền thu hồi một phần tài sản, thu nhập tăng thêm được giao cho cơ quan thuế. Cơ quan thuế áp thuế thu nhập cá nhân đối với tài sản và thu nhập tăng thêm mà chủ sở hữu tài sản, có thu nhập tăng thêm thuộc đối tượng kê khai không giải trình được nguồn gốc với một mức thuế suất nào đó do Quốc hội quyết định. Nếu người nộp thuế không thực hiện, cơ quan thuế sẽ cưỡng chế thuế bằng nhiều hình thức khác nhau, như trích tiền từ tài khoản tại kho bạc nhà nước, ngân hàng thương mại; yêu cầu phong tỏa tài khoản; khấu trừ một phần tiền lương hoặc thu nhập…

Có lẽ, phương án thu thuế khả thi hơn, thưa ông?

Tôi cũng nghĩ vậy. Tuy nhiên, áp mức thuế suất thuế thu nhập cá nhân bao nhiêu cho phù hợp với thực tiễn đối với tài sản, thu nhập tăng thêm không giải trình được hợp lý nguồn gốc cần phải tiếp tục nghiên cứu, đánh giá tác động. Nếu Quốc hội đồng ý với phương án này, thì Luật Phòng, chống tham nhũng quy định luôn, nếu chưa có căn cứ xác định tài sản, thu nhập tăng thêm do phạm tội, vi phạm pháp luật mà có, thì chuyển vụ việc sang cơ quan quản lý thuế có thẩm quyền để yêu cầu thực hiện việc thu thuế thu nhập cá nhân theo quy định của pháp luật về thuế.

Còn việc áp mức thuế bao nhiêu, Chính phủ cần khẩn trương nghiên cứu sửa đổi Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp để bổ sung thu nhập chịu thuế và thuế suất, bảo đảm khi Luật Phòng, chống tham nhũng có hiệu lực thì quy định về xử lý tài sản, thu nhập mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc có thể thực hiện được ngay.