Chủ tịch Hồ Chí Minh chụp ảnh lưu niệm với các nhà tư sản Hà Nội trước Bắc Bộ Phủ, ngày 18/9/1945. Ảnh: Tư liệu

Kêu gọi toàn dân dốc lòng, dốc sức

Ngay sau khi thành lập, chính quyền mới do Chủ tịch Hồ Chí Minh lãnh đạo đã phải gồng mình đối mặt với nhiều khó khăn: nạn đói, nạn mù chữ nghiêm trọng, thù trong giặc ngoài đe dọa và ngân khố “trống rỗng”.

Theo ghi chép của Bộ Tài chính, Ngân quỹ Trung ương khi đó chỉ còn 1,25 triệu đồng Đông Dương, trong đó có 580.000 đồng tiền hào rách nát chờ tiêu hủy. Ngân sách trong 8 tháng đầu năm 1945 bị hụt gần 185 triệu đồng, còn nợ Ngân hàng Đông Dương 300 triệu đồng. Quỹ Trung ương Đảng bàn giao chỉ còn 24 đồng. Ngoài ra còn nhiều khoản nợ khác như ngân phiếu và trái phiếu ngắn hạn các năm 1941-1942, tổng cộng trên 500 triệu đồng.

Trước thực trạng đó, Chính phủ lâm thời đã kêu gọi toàn dân dốc lòng dốc sức, bằng cả tinh thần và vật chất để giữ vững độc lập, tự do.  

Để giải quyết những yêu cầu cấp bách, Đảng và Chính phủ chủ trương dựa vào lòng yêu nước và cách mạng của nhân dân, kêu gọi nhân dân tự nguyện đóng góp để giải quyết các nhu cầu chi tiêu của Chính phủ. Cụ thể, ngày 4/9/1945, Chính phủ đã ký Quốc lệnh số 4 thành lập Quỹ Độc lập với mục đích “để thu nhận các món tiền và đồ vật của nhân dân tự nguyện đóng góp”, nhằm ủng hộ nền độc lập quốc gia.

Theo Điều 2 của Quốc lệnh, ông Đỗ Đình Thiện, một nhà tư sản, nhân sỹ trí thức yêu nước, được cử phụ trách Quỹ Trung ương tại Hà Nội và chịu trách nhiệm về mọi phương diện. Ông có quyền đề nghị Bộ trưởng Bộ Tài chính các phương sách để đạt được mục đích của Chính phủ, đồng thời thu nhận hết các số tiền và đồ vật do các nơi gửi về Quỹ Trung ương.

Điều 3 của Quốc lệnh ghi rõ: “Tại các tỉnh trong nước, Quỹ Độc lập sẽ do ủy ban nhân dân các tỉnh tổ chức và chịu trách nhiệm về khu vực tỉnh mình. Số tiền hoặc đồ vật quyên góp được sẽ chuyển giao về Hà Nội, do ông Đỗ Đình Thiện và Tiểu ban Lạc quyên Trung ương thu nhận”.

Trong khuôn khổ Quỹ Độc lập, từ ngày 17 đến 24/9/1945, Tuần lễ Vàng được phát động nhằm động viên mọi người dân yêu nước tự nguyện góp công, góp của cho Tổ quốc. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thay mặt Chính phủ lâm thời gửi thư kêu gọi các tầng lớp nhân dân hưởng ứng Tuần lễ Vàng, với mục đích “thu góp số vàng trong nhân dân và nhất là của những nhà giàu có, để dùng vào việc cần cấp và quan trọng nhất lúc này là quốc phòng”.

Ngày khai mạc Tuần lễ Vàng ở Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi thư cho đồng bào toàn quốc và thư được Bộ trưởng Bộ Tài chính Phạm Văn Đồng đọc thay tại lễ khai mạc. Sau khi đọc xong bức thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Bộ trưởng Phạm Văn Đồng nhấn mạnh: “Nền tài chính của Chính phủ hiện thời rất khó khăn, quốc dân có lẽ ai cũng biết điều đó. Là bởi các chính quyền thực dân trước để lại cho chúng ta một gia tài không có gì cả. Những cuộc thu vào cố gắng cũng chẳng được là bao. Bây giờ, chỉ còn sự đóng góp của đồng bào. Hơn nữa, chỉ có những nhà giàu có mới giúp được Chính phủ có một kết quả mong đợi để củng cố nền độc lập đang bắt đầu gây dựng”.

Vợ chồng ông bà Trịnh Văn Bô - Hoàng Thị Minh Hồ. Ảnh: Tư liệu

Cuộc đấu giá tranh vẽ chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh trong Tuần lễ Vàng. Ảnh: Tư liệu

“Tấm lòng” của tầng lớp doanh nhân

Hưởng ứng lời kêu gọi đó, mọi tầng lớp nhân dân, mọi lứa tuổi đều bày tỏ tấm lòng yêu nước của mình trước vận mệnh của dân tộc. Mọi người dân đều hết lòng tin tưởng vào Đảng, Chính phủ, Chủ tịch Hồ Chí Minh và nhận rõ trách nhiệm của mình đối với nhiệm vụ giữ vững nền tự do, độc lập của dân tộc.

Gia đình doanh nhân Trịnh Văn Bô và bà Hoàng Thị Minh Hồ là tấm gương tiêu biểu cho tinh thần yêu nước, đã ủng hộ Quỹ Độc lập và Tuần lễ Vàng nhiều tài sản lớn gồm vàng và tiền, hiến cho Nhà nước một phần căn nhà số 48 - Hàng Ngang, Hà Nội - nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh ở và làm việc trong những ngày đầu Cách mạng Tháng Tám năm 1945, cũng là nơi Người viết bản Tuyên ngôn Độc lập lịch sử của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Sau nhiều lần ủng hộ trước và sau cách mạng, toàn bộ số tiền và vàng mà gia đình ông Trịnh Văn Bô đã đóng góp cho tài chính cách mạng lên tới 5.147 lạng vàng.

Được đánh giá là một sự kiện lịch sử tiêu biểu, phong trào tự nguyện đóng góp của toàn dân trong Tuần lễ Vàng đã thành công nhờ Đảng, Chính phủ và Chủ tịch Hồ Chí Minh biết dựa vào lòng yêu nước của nhân dân. Mỗi khi Tổ quốc cần, người dân Việt Nam không hề tiếc công, tiếc của, không hề tiếc máu xương, tính mạng của mình, sẵn sàng xả thân để bảo vệ độc lập, tự do, bảo vệ sự toàn vẹn lãnh thổ.

Ngoài ra, còn rất nhiều tấm gương các nhà tư sản giàu có, công nhân, nông dân, bộ đội, thanh niên, phụ nữ, thiếu nhi khác đã đóng góp cho Tuần lễ Vàng với những nghĩa cử vô cùng xúc động. Một trong những người có nhiều đóng góp và được Chủ tịch Hồ Chí Minh tặng tấm huy chương vàng hình ngôi sao 5 cánh, giữa có chữ V.M do đồng bào ở nước ngoài tặng Chủ tịch Hồ Chí Minh là bà Vương Thị Lai, với số vàng đóng góp là 109,872 lạng vàng.

Cũng trong dịp này, có một em bé đã mang ủng hộ một con lợn đất, trong đó có 20 đồng tiền để dành mua xe đạp… Và rất nhiều đồ vật bằng đồng cũng được nhân dân ủng hộ quyên góp cho cách mạng. Trong Tuần lễ Vàng, nhân dân Hà Nội đã đóng góp được 2.201 lạng vàng, 920 tạ thóc, cùng tiền bạc và các hiện vật khác, với tổng giá trị trên 7 triệu đồng Đông Dương.

Đặc biệt, lời kêu gọi của một bạn gái Hà Thành cùng các bạn nữ tư sản viết rằng: “Các bạn còn đợi gì mà không đem theo các vòng, xuyến, hoa, hột đeo trong người, cất trong hòm, chôn dưới đất, mang bỏ vào Quỹ Độc lập? Số vàng của các bạn sẽ đúc thành một khối vàng lớn để ngăn cản quân thù, bảo vệ đất nước, chống mọi xâm lăng. Có như vậy, các bạn mới mong được sống yên ổn, tự do và hạnh phúc, tính mạng và tài sản của gia đình các bạn mới được an toàn”.

Tại Hải Phòng, nhà tư sản Nguyễn Sơn Hà đóng góp 105 lạng vàng, bà Nguyễn Thị Năm đóng góp 100 lạng vàng. Tại nhà thờ Bùi Chu, Giám mục Hồ Ngọc Cẩn đã cởi chiếc dây chuyền vàng của mình để đóng góp cho Tuần lễ Vàng, chỉ giữ lại chiếc thánh giá để đeo.

Tại Thừa Thiên Huế, nhân dân, công chức, bộ đội và công nhân tích cực tham gia Tuần lễ Vàng, Tuần lễ Đồng. Riêng TP. Huế đã thu được 945 lạng vàng. Ba huyện phía Bắc của Thừa Thiên Huế đóng góp 10 kg vàng, huyện Phú Vang 25 lạng, thôn Cự Lại (Phú Vang) đóng góp hơn 5 tạ đồng.

Chỉ trong một thời gian ngắn, phong trào ủng hộ đã lan rộng khắp cả nước, được các tầng lớp nhân dân nhiệt tình tham gia; người có vàng góp vàng, người có tiền góp tiền, người có thóc cũng mang thóc ra góp, thậm chí nhiều người còn mang nhà đi hiến tặng...

Đến hết ngày 23/9/1945, ngày bế mạc Tuần lễ Vàng, tổng kết Quỹ Độc lập và Tuần lễ Vàng, cả nước đã thu được 370 kg vàng và 20 triệu đồng Đông Dương. Điều này đã giúp Chính phủ giải quyết được một phần rất quan trọng những khó khăn về tài chính và đáp ứng nhu cầu chi tiêu trong năm đầu tiên sau cách mạng.