Theo Dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đang soạn thảo, mặt hàng nước giải khát có đường là đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt (Ảnh: Đ.T)

Chính sách thuế cần hài hòa các mục tiêu

Dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đang được Bộ Tài chính chủ trì soạn thảo, dự kiến trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ tám (tháng 10/2024) và thông qua tại Kỳ họp thứ chín (tháng 5/2025). Trong đó, có một số nội dung thay đổi quan trọng như đề xuất tăng thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm rượu, bia và bổ sung mặt hàng nước giải khát có đường vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt.

Liên quan chủ đề đang được rất nhiều doanh nghiệp quan tâm này, ngày 14/8, Báo Đầu tư tổ chức Hội thảo Sửa thuế để thúc đẩy hoạt động doanh nghiệp - Kinh nghiệm thế giới.

Theo quan điểm của các hiệp hội doanh nghiệp, như Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), Hiệp hội Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam (VBA), cùng nhiều chuyên gia và doanh nghiệp, đề xuất tăng thuế cần nghiên cứu thực tế, lộ trình khả thi, cân nhắc sức chịu đựng của doanh nghiệp, ngành hàng với lợi ích của sắc thuế, đồng thời đảm bảo sự hài hòa với các quy định, thông lệ của các nước trên thế giới.

Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi có thể làm tăng thu ngân sách nhà nước trong ngắn hạn, nhưng trong trung - dài hạn sẽ làm giảm sức cầu tiêu dùng, giảm doanh thu và lợi nhuận doanh nghiệp, qua đó, giảm thu thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập doanh nghiệp. Như vậy, tổng hòa về việc tăng hay giảm thu thuế là chưa rõ? Cần đánh giá tác động một cách thấu đáo và toàn diện, để từ đó lựa chọn hướng sửa đổi phù hợp nhất với bối cảnh kinh tế của Việt Nam.

- TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế trưởng BIDV, kiêm Giám đốc Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV

Về thực trạng ngành bia, rượu, nước giải khát hiện nay, giữa bối cảnh kinh tế - xã hội trong nước và thế giới có nhiều bất ổn, biến động, các doanh nghiệp đồ uống có cồn đối mặt với rất nhiều khó khăn. Đại dịch Covid-19, tiếp theo là xung đột ở châu Âu, Trung Đông và nhiều nơi khác đã làm gián đoạn chuỗi cung ứng, đứt gãy nguồn cung nguyên liệu; các lệnh cấm vận về kinh tế, đặc biệt về năng lượng, và vận chuyển dẫn đến giá nguyên vật liệu tăng cao bất thường. Doanh nghiệp ngành bia, rượu nói riêng vẫn đang trong giai đoạn phục hồi và còn phải đối mặt nhiều bất lợi.

Chính sách phòng, chống tác hại của rượu, bia theo Nghị định 100/2018/NĐ-CP càng làm sức tiêu dùng bia sụt giảm rất mạnh. Người tiêu dùng thay đổi xu hướng, giảm thiểu tiêu thụ các sản phẩm có cồn, một phần nhằm tránh bị phạt nặng theo Nghị định 100/2018/NĐ-CP.

Với những khó khăn nêu trên, các doanh nghiệp trong ngành đều ghi nhận doanh thu, lợi nhuận sụt giảm nghiêm trọng trong năm 2023 và đầu năm 2024. Một vài nhà máy bia đã phải tạm dừng hoạt động để tìm giải pháp tối ưu cho tài sản, tối ưu hóa hoạt động sản xuất - kinh doanh.

Nhiều chuyên gia kinh tế kiến nghị, chính sách cần tính toán kỹ, kẻo “lợi bất cập hại”, với hàm ý về việc điều chỉnh chính sách đối với ngành đồ uống có cồn, bao gồm việc chưa nên tăng thuế tiêu thụ đặc biệt trong thời điểm hiện tại.

PGS-TS Ngô Trí Long, chuyên gia kinh tế cho rằng, nguyên tắc của việc đánh thuế là cần đảm bảo cân bằng, hài hòa lợi ích giữa Nhà nước và người nộp thuế. Theo các chuyên gia, nguyên tắc quan trọng này đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nước, nhưng không được để cho người nộp thuế lâm vào tình trạng khốn cùng. Thực hiện nguyên tắc này, Nhà nước sẽ không tạo ra những cú sốc tăng thuế cho doanh nghiệp, xã hội, cho người lao động. Nếu tổng số thuế phải trả quá lớn, đời sống người dân lao động không được đảm bảo, thì nền kinh tế sẽ bị trì trệ một cách gián tiếp và nguy cơ trốn thuế rất tiềm tàng…

Với tỷ lệ tăng quá cao và tiến độ tăng thuế liên tục hàng năm trong các phương án do Bộ Tài chính đề xuất hiện nay chắc chắn sẽ dẫn đến sự sụt giảm nặng nề về sản lượng và hậu quả sẽ là thất thu thuế. Do đó, cần xem xét, cân nhắc kỹ việc tăng thuế trong bối cảnh kinh tế hiện tại của Việt Nam, nhằm tránh gây sốc cho doanh nghiệp, mà vẫn đảm bảo nguồn thu ngân sách nhà nước.

TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế trưởng của Ngân hàng BIDV, kiêm Giám đốc Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV phân tích, bức tranh kinh tế toàn cầu suy giảm, phục hồi chậm sau đại dịch Covid-19, môi trường kinh doanh quốc tế có nhiều rủi ro, bất định và đều tác động khá mạnh đến nền kinh tế Việt Nam do nền kinh tế mở và hội nhập sâu rộng. Tình hình kinh tế, kinh doanh tại Việt Nam 2020-2024 ghi nhận sự phục hồi không đồng đều, hành vi tiêu dùng, lối sống thay đổi, doanh nghiệp còn nhiều khó khăn,  lợi nhuận bình quân toàn ngành đồ uống liên tục giảm (năm 2021 giảm 12%, năm 2022 giảm 6%, năm 2023 giảm 10-12% so với năm liền trước).

Theo TS. Cấn Văn Lực, Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi có thể làm tăng thu ngân sách nhà nước trong ngắn hạn, nhưng trong trung - dài hạn sẽ làm giảm sức cầu tiêu dùng, giảm doanh thu và lợi nhuận doanh nghiệp, qua đó, giảm thu thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập doanh nghiệp. Như vậy, tổng hòa về việc tăng hay giảm thu thuế là chưa rõ? Cần đánh giá tác động một cách thấu đáo và toàn diện, để từ đó lựa chọn hướng sửa đổi phù hợp nhất với bối cảnh kinh tế của Việt Nam.

Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam (VTCA) cho rằng, việc điều chỉnh tăng thuế suất các mặt hàng rượu, bia trong thời gian tới là cần thiết và phù hợp với chủ trương của Đảng và Nhà nước. Tuy nhiên, cần hướng đến chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt hài hòa với các mục tiêu và phù hợp bối cảnh cụ thể. Việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt cao, liên tục có thể không mang lại hiệu quả cao như mục tiêu của thuế tiêu thụ đặc biệt đề ra.

Theo đó, việc tăng thuế làm tăng giá bán, có thể hạn chế sản xuất rượu, bia, song chưa hẳn đạt được mục tiêu giảm tiêu dùng mặt hàng rượu, bia, do thực tế, việc tăng thuế cao có thể dẫn đến hàng nhập lậu tăng. Người tiêu dùng có thu nhập cao chuyển sang uống rượu, bia nhập lậu. Người tiêu dùng ở nông thôn, có thu nhập thấp, nhiều khả năng chuyển sang tự cung, tự cấp và bán lấy lãi bằng cách tự nấu rượu, tự pha chế. Hành vi này vừa không nộp thuế tiêu thụ đặc biệt, vừa không đảm bảo chất lượng sản phẩm, gây ảnh hưởng đến sức khỏe nhân dân.

Như vậy, mục tiêu hạn chế tiêu dùng, đảm bảo sức khỏe cộng đồng khó thực hiện. Do đó, cần cân nhắc, nghiên cứu kỹ thêm tác động của tăng thuế nhanh, cao theo Dự luật đến thị trường, hoạt động sản xuất - kinh doanh, người tiêu dùng, sức khỏe cộng đồng.

“Nên xem xét phương án giãn thời gian tăng thuế suất có lộ trình để các doanh nghiệp có điều kiện xây dựng phương án, chuyển đổi sản xuất - kinh doanh, không bị xáo trộn quá lớn. Ví dụ, năm đầu tăng thuế suất 5%, các năm tiếp theo, thuế suất sẽ tăng theo lộ trình vài năm, thay vì một năm. Khi có chính sách hợp lý, thì sẽ hài hòa hơn các mục tiêu đặt ra của thuế tiêu thụ đặc biệt, tăng thuế không quá đột ngột và có lộ trình để các tổ chức kinh doanh có thời gian chuyển đổi, không ảnh hưởng quá lớn đến các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh thương mại, dịch vụ ăn uống, đến thị trường và người lao động trong chuỗi cung ứng liên hoàn này”, bà Nguyễn Thị Cúc nêu quan điểm.

Đánh giá đầy đủ tác động

Đại diện cơ quan quản lý thị trường cũng cho rằng, sự chênh lệch lớn về thuế suất, chi phí tuân thủ... giữa rượu, bia hợp pháp và bất hợp pháp dẫn đến sự chênh lệch giá quá cao giữa sản phẩm hợp pháp và bất hợp pháp. Điều này tạo động lực cho các đối tượng kiếm lời phi pháp, còn người dân sẽ lựa chọn giá sản phẩm rẻ hơn, tiện dụng hơn, mà không quan tâm đến chất lượng. Khi đó, tình trạng bia cỏ, rượu nút lá chuối như trước đây có thể tái diễn.

Ở phía doanh nghiệp, Công ty cổ phần Bia - Rượu - Nước giải khát Sài Gòn (Sabeco) kiến nghị lùi thời gian điều chỉnh thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm bia, rượu, nước giải khát có đường đến năm 2027 để doanh nghiệp có thêm thời gian thích ứng và chuẩn bị cho chính sách thuế mới này.

Nghiên cứu, xem xét lại mức thuế tiêu thụ đặc biệt, đảm bảo mức thuế hợp lý với tình hình thực tế, trên cơ sở đánh giá đầy đủ các tác động một cách toàn diện (sức tiêu dùng, mục tiêu bảo vệ sức khỏe cộng đồng, tác động tới ngân sách, ảnh hưởng đến các doanh nghiệp chịu tác động trực tiếp, tác động kinh tế - xã hội…), cũng như khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) là nên tăng giá bán rượu, bia 10%.

Ngoài ra, theo Sabeco, để tránh gây sốc cho thị trường, trong khi vẫn đảm bảo các mục tiêu chung, Sabeco đề xuất giảm mức tăng thuế tiêu thụ đặc biệt và giãn lộ trình tăng thuế như các lần tăng trước đây (với mức 5% so với mức hiện tại) theo phương án đối với rượu từ 20 độ trở lên và bia áp dụng từ ngày 1/1/2017 đến ngày 31/12/2028 là 70%, từ ngày 1/1/2029 đến ngày 31/12/2030 là 75%, từ ngày 1/1/2031 là 80%; đối với rượu dưới 20 độ từ 1/1/2027 đến ngày  31/12/2028 là 40%, từ ngày 1/1/2029 đến ngày 31/12/2030 là 45%, từ ngày 1/1/2031 là 50%.

“Là doanh nghiệp bia hàng đầu Việt Nam, với hơn 149 năm hình thành và phát triển tại Việt Nam, có hệ thống 26 nhà máy sản xuất bia hoạt động trên toàn quốc và đóng góp tích cực vào ngân sách địa phương, Sabeco khẳng định luôn luôn ủng hộ chủ trương, chính sách, pháp luật của Nhà nước, Chính phủ, Bộ Tài chính và các bộ, ngành về việc sử dụng thuế tiêu thụ đặc biệt làm công cụ tăng thu ngân sách và hạn chế tác hại của đồ uống có cồn, cũng như duy trì cách tính thuế theo phương pháp tương đối như hiện nay”, đại diện Sabeco chia sẻ.

Bà Trịnh Thị Vân Giang, đại diện Tiểu ban Rượu vang và Rượu mạnh (thuộc Phòng Thương mại châu Âu tại Việt Nam - EuroCham) phân tích, việc tăng thuế buộc các doanh nghiệp phải cắt giảm rất nhiều chi phí hoạt động, trong khi ngành rượu vang, rượu mạnh đã và đang đóng góp rất nhiều vào nền kinh tế Việt Nam. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp trong ngành hàng rượu vang và rượu mạnh còn phải đối mặt với những đề xuất và quy định trong thời gian tới, như tăng thuế tối thiểu toàn cầu...