Ở những vùng sản xuất nông nghiệp quy mô nhỏ, nơi người dân lâu nay quen với tập quán canh tác truyền thống. Thiếu dữ liệu thị trường, thiếu kỹ năng tiếp cận công nghệ, nông sản dù chất lượng tốt vẫn khó vượt ra khỏi không gian địa phương. Thực tế ấy đang từng bước thay đổi tại Hợp tác xã Yến Dương, xã Thượng Minh, tỉnh Thái Nguyên.

Thành lập từ tháng 6/2018, Hợp tác xã Yến Dương chọn một lối đi nhiều thách thức khi theo đuổi mô hình nông nghiệp bền vững gắn với gìn giữ và gia tăng giá trị các sản phẩm nông lâm sản bản địa. Trong bối cảnh sản xuất còn manh mún, thị trường thiếu ổn định, Hợp tác xã sớm nhìn nhận công nghệ số là chìa khóa để tái cấu trúc toàn bộ chuỗi giá trị, từ tổ chức sản xuất đến kết nối tiêu thụ.

Công nghệ số là chìa khóa để tái cấu trúc toàn bộ chuỗi giá trị, từ tổ chức sản xuất đến kết nối tiêu thụ.

Từ một tổ chức kinh tế tập thể quy mô nhỏ, đến nay Hợp tác xã Yến Dương có 20 thành viên chính thức, liên kết sản xuất với hơn 500 hộ dân, tạo việc làm ổn định cho 8 lao động thường xuyên và 10 - 15 lao động thời vụ. Hợp tác xã còn đóng vai trò đầu mối kết nối tiêu thụ cho 14 tổ hợp tác, nhóm hộ và 4 hợp tác xã lân cận, từng bước hình thành chuỗi giá trị cho các sản phẩm chủ lực như bí xanh thơm, dong riềng, lúa gạo…

Không chạy theo những ứng dụng phức tạp, Hợp tác xã Yến Dương bắt đầu chuyển đổi số từ những khâu thiết yếu nhất. Nhật ký sản xuất điện tử được áp dụng cho các sản phẩm chủ lực, cho phép ghi chép và quản lý toàn bộ quy trình từ gieo trồng, chăm sóc, sử dụng vật tư, thu hoạch đến tồn kho và phân phối.

Thay vì sổ sách thủ công, dữ liệu sản xuất được số hóa, cập nhật theo thời gian thực. Ban quản lý Hợp tác xã có thể theo dõi tình hình từng vùng trồng, từng hộ liên kết, kịp thời điều chỉnh kế hoạch sản xuất và tiêu thụ. Quan trọng hơn, thông tin minh bạch giúp củng cố niềm tin của đối tác, người tiêu dùng, nhất là trong bối cảnh thị trường ngày càng yêu cầu cao về truy xuất nguồn gốc và an toàn thực phẩm.

Song song đó, Hợp tác xã từng bước đưa công nghệ số vào quản trị nội bộ, văn bản điện tử, hóa đơn điện tử, hợp đồng điện tử, chữ ký số được áp dụng giúp giảm chi phí hành chính, tiết kiệm thời gian và nâng cao tính chuyên nghiệp trong hoạt động. Các nền tảng mạng xã hội, công cụ AI cơ bản như chatbot cũng được tận dụng để quảng bá sản phẩm, tương tác với khách hàng, thu hẹp khoảng cách thông tin giữa người sản xuất và thị trường.

Sản phẩm OCOP của Hợp tác xã Yến Dương.

Theo thống kê của Hợp tác xã, năng suất và hiệu quả quản lý được cải thiện, chi phí vận hành giảm, trong khi doanh thu và giá bán sản phẩm tăng từ 10 - 20% so với giai đoạn trước.

Ngoài câu chuyện tăng doanh thu, điều quan trọng hơn là người nông dân bắt đầu làm chủ thông tin. Khi dữ liệu sản xuất, thị trường, giá cả được cập nhật thường xuyên, người dân không còn bị động trước thương lái, không còn bán rẻ vì thiếu thông tin.

Theo bà Ma Thị Ninh, Giám đốc Hợp tác xã Yến Dương, khoảng cách số ở khu vực nông thôn vẫn là thách thức lớn. Không ít thành viên còn hạn chế về kỹ năng công nghệ, điều kiện tiếp cận thiết bị và internet chưa đồng đều. Nguồn lực đầu tư cho chuyển đổi số của Hợp tác xã còn hạn hẹp, trong khi chi phí duy trì gian hàng trên các sàn thương mại điện tử vẫn là gánh nặng với đơn vị nhỏ.

Bên cạnh đó, chính sách hỗ trợ chuyển đổi số cho khu vực kinh tế tập thể chưa thực sự đồng bộ; đội ngũ cán bộ được đào tạo bài bản về quản trị số, xúc tiến thương mại số còn thiếu. Những “điểm nghẽn” này khiến quá trình chuyển đổi số diễn ra chậm hơn kỳ vọng.

Dù vậy, thực tiễn cho thấy khi người dân được tiếp cận thông tin đầy đủ, kỹ năng số từng bước được nâng cao, khả năng tự vươn lên sẽ lớn hơn nhiều so với các hỗ trợ mang tính ngắn hạn. Giảm nghèo thông tin vì thế trở thành nền móng cho giảm nghèo bền vững, nhất là ở khu vực nông thôn, miền núi.

Trong giai đoạn tới, Hợp tác xã Yến Dương đặt mục tiêu hoàn thiện hệ thống quản lý sản xuất nông nghiệp số hóa toàn diện, trọng tâm là xây dựng cơ sở dữ liệu GIS phục vụ truy xuất nguồn gốc, cấp mã vùng trồng; số hóa dữ liệu thành viên, tài chính, hợp đồng; nâng cấp nhật ký sản xuất điện tử gắn với tiêu chuẩn chất lượng.

Cùng với đó là kế hoạch mở rộng liên kết, đưa nông sản tham gia sâu hơn vào các chuỗi cung ứng hiện đại, tận dụng các nền tảng thương mại điện tử phù hợp với quy mô hợp tác xã. 

Từ những thửa ruộng, nương rẫy ở Thượng Minh, chuyển đổi số đang mở ra một lối đi dài hơi, nơi giá trị nông sản không còn bị giới hạn bởi không gian địa lý hay khoảng cách thông tin, mà được nâng đỡ bởi dữ liệu, kết nối và tri thức số.

Khi được triển khai đúng cách, phù hợp với điều kiện thực tế, công nghệ số trở thành công cụ trao quyền cho người nông dân, nâng cao năng lực cạnh tranh của kinh tế tập thể và góp phần định hình mô hình nông nghiệp bền vững trong giai đoạn phát triển mới.