PGS-TS. Đinh Xuân Thảo, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu lập pháp, nguyên Ủy viên Hội đồng Lý luận Trung ương

Có thể thấy, số người bị tác động bởi sáp nhập, hợp nhất, tinh gọn bộ máy là rất lớn, nhưng hầu như đều đồng thuận. Vì sao thế, thưa ông?

Nếu như việc sắp xếp, tinh gọn, cơ cấu lại tổ chức, bộ máy chỉ thực hiện hoặc thí điểm ở một số bộ, ngành, địa phương, tổ chức, thì việc so bì, đắn đo của những người bị tác động, ảnh hưởng là không thể tránh khỏi. Nhưng lần này, thực hiện cải cách, tinh gọn, sáp nhập, hợp nhất được triển khai đồng loạt từ trên xuống dưới, cả cơ quan của Đảng, Quốc hội, Chính phủ và tất cả các bộ, ngành, địa phương, tổ chức chính trị - xã hội, cơ quan sự nghiệp, cơ quan trực thuộc Chính phủ theo tinh thần “không có ngoại lệ” đã tạo thành khí thế hừng hực. Tôi có cảm giác, cơ quan, đơn vị, địa phương nào thu gọn được ít đầu mối là thấy “thua chị, kém em”, mặc dù không có chỉ tiêu, chỉ thị, quy định nào bắt buộc phải thu gọn bao nhiêu, tinh gọn bao nhiêu, tinh giản bao nhiêu.

Thời hạn cuối cùng phải sáp nhập, hợp nhất, tinh gọn đã ấn định để cơ quan hoạt động theo chức năng, nhiệm vụ mới đi vào hoạt động, nên không chỉ những người có trách nhiệm trong việc sáp nhập, tinh gọn mới làm ngày, làm đêm để hoàn thành nhiệm vụ, mà ngay cả cán bộ, công chức, viên chức cũng mong muốn việc tinh gọn, sáp nhập diễn ra nhanh hơn, hoàn thành càng sớm càng tốt để ổn định bộ máy, yên tâm làm việc, ai xin nghỉ chế độ cũng mong muốn “xong sớm, nghỉ sớm” để họ còn lên kế hoạch làm gì tiếp sau khi không còn là công chức, viên chức.

Có thể nói, lần cải cách tổ chức, bộ máy của hệ thống chính trị lần này như một cuộc cách mạng đối với cơ quan nhà nước, nhưng nhận được sự đồng thuận của xã hội, cả công chức, viên chức lẫn người dân.

Đã có hàng ngàn công chức, viên chức, trong đó rất nhiều người giữ vị trí lãnh đạo tình nguyện xin nghỉ chế độ trước tuổi hoặc xin ra khỏi cơ quan nhà nước. Theo ông, sự việc này cho thấy điều gì?

Trái với lo ngại ban đầu khi bắt tay vào thực hiện đổi mới, sắp xếp tổ chức, bộ máy của hệ thống chính trị theo tinh thần của Nghị quyết 18-NQ/TW (ngày 25/10/2017) là rất khó tinh giản biên chế vì động chạm đến con người rất phức tạp, nhạy cảm, nên không thể lấy tinh thần xung phong, cũng không thể “bốc thăm” người đi, người ở, càng không thể sử dụng mệnh lệnh hành chính để ép buộc, nhưng thực tế lại diễn ra rất thuận lợi.

Tôi cũng chưa từng nghĩ đến việc sẽ có hàng ngàn công chức, viên chức, trong đó có rất nhiều lãnh đạo cấp cục, vụ, sở, ngành tình nguyện xin nghỉ chế độ trước tuổi; lớp trẻ chưa đủ tuổi nghỉ chế độ tình nguyện xin ra khỏi cơ quan nhà nước cũng rất nhiều. Tôi nghĩ, có hiện tượng này, một phần là ý thức của công chức, viên chức, khi tự nhận thấy năng lực không thể đáp ứng được công việc sau khi sáp nhập thì xin nghỉ; phần nữa là khi nghỉ được hưởng chế độ trợ cấp thỏa đáng, nên họ yên tâm về tài chính sau khi rời công sở. Ngoài ra, khi không làm trong cơ quan nhà nước, họ có thời gian, sức khỏe, kinh nghiệm và năng lực làm việc khác tốt hơn cho bản thân và gia đình.

Ở khía cạnh khác, với việc hàng ngàn người tình nguyện rời cơ quan nhà nước, có thể thấy, làm việc ở khu vực công không còn hấp dẫn?

Rất nhiều người đã từng nghĩ, công chức, viên chức “sáng cắp ô đi, tối cắp về”, hết tháng lĩnh lương, “việc nhẹ, lương cao” và là mơ ước của rất nhiều người. Nhưng trước thực tế hàng ngàn công chức, viên chức tự nguyện rời bỏ khu vực nhà nước khi có cơ hội đã chứng minh thu nhập ở cơ quan nhà nước nói chung là quá thấp, công việc không thực sự hấp dẫn. Thu nhập của công chức, viên chức theo thang bảng lương, phụ cấp bao nhiêu ai cũng tính được, còn thu nhập nhờ làm nhà nước cũng có, nhưng không đáng kể. Trong khi đó, công việc càng ngày càng áp lực, khi đầu mối, biên chế giảm, nhưng khối lượng công việc càng ngày càng nhiều do sự phát triển của xã hội.

Lớp công chức, viên chức trẻ chưa đủ tuổi nghỉ chế độ đã mạnh dạn xin ra khỏi cơ quan nhà nước đều có kế hoạch, dự định từ trước. Thực ra, trước đó, họ đều muốn rời khỏi khu vực công, nhưng không có cơ hội, không được khuyến khích và bây giờ, cơ hội đến là họ nghỉ để chuyển việc khác.

Chúng ta đã chuyển sang cơ chế thị trường được gần 40 năm, bây giờ, người dân, nhất là lớp trẻ, không còn phân biệt làm nhà nước hay làm ngoài. Với lớp trẻ thể hệ 8X trở đi, thì làm ở đâu cũng được, miễn là có thu nhập cao, được thể hiện năng lực, trình độ, nên rời cơ quan nhà nước là cơ hội để họ tìm việc làm mới phù hợp với khả năng, trình độ.

Công cuộc tinh gọn bộ máy, tinh giản biên chế được đẩy mạnh từ năm 2018 sau khi triển khai Nghị quyết 18-NQ/TW với quan điểm “một vào - hai ra”, nhưng lần này chỉ thấy có “ra”, nên chắc chắn ảnh hưởng đến chất lượng đội ngũ công chức, viên chức, thưa ông?

Trước mắt, cứ sắp xếp, tổ chức lại bộ máy đã, khi bộ máy vận hành thông suốt thì phải có phương án tuyển dụng lớp trẻ được đào tạo bài bản, chính quy trong và ngoài nước, thông thạo ngoại ngữ, giỏi công nghệ, am hiểu trí tuệ nhân tạo...

Điều kiện cần và đủ để làm cuộc cách mạng bộ máy nhà nước đã chín muồi, đúng thời điểm, nếu làm sớm hơn nữa chưa chắc nhận được sự đồng thuận và muộn hơn thì không còn cơ hội. Vì vậy, kế hoạch tuyển dụng cứ tạm để lại, nhưng chắc chắn, phải tuyển dụng đồng thời với tinh giản theo đúng tinh thần “một vào - hai ra”.

Bộ máy quản lý nhà nước luôn có tính kế thừa, cần cả những người có thâm niên, kinh nghiệm, từng trải, đồng thời phải có lớp trẻ thông minh hơn, được đào tạo bài bản, hiện đại, tiếp cận với thế giới. Nhưng để thu hút được những người tinh túy, cần phải có chế độ thu nhập, đãi ngộ xứng đáng để họ toàn tâm , toàn ý với công việc. Tinh giản biên chế là điều kiện để cải cách tiền lương cho khu vực công.

Ông nói rằng, cuộc cách mạng cải cách bộ máy nhà nước đã đúng thời điểm, không thể chậm trễ. Điều này có đúng với việc sáp nhập các tỉnh, thành phố?

Việc sáp nhập các tỉnh, thành phố là chủ trương đúng của Đảng và Nhà nước. Vấn đề này chưa có thông tin, quyết định chính thức, song các chuyên gia kinh tế, luật pháp, tổ chức nhà nước cũng đã bình luận, phân tích trên nhiều khía cạnh và tất cả đều đồng thuận.

Nhiệm kỳ XIII của Đảng, nhiệm kỳ Quốc hội và Chính phủ khóa XV sắp kết thúc, nếu không thực hiện cải cách bộ máy ngay thì phải đợi 4-5 năm nữa, vào nửa cuối nhiệm kỳ XIV của Đảng và nhiệm kỳ khóa XVI của Quốc hội, Chính phủ mới thực hiện được. Nếu trong 4-5 nữa vẫn giữ nguyên bộ máy như hiện nay, thì Việt Nam không thể bứt phá, không thể cất cánh được vì không có không gian phát triển. Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định, kỷ nguyên mới - Kỷ nguyên vươn mình bắt đầu từ sau Đại hội Đảng XIV, tức là chỉ còn khoảng 10 tháng nữa, ở cấp địa phương, đại hội đảng các cấp diễn ra sớm hơn, nên việc sáp nhập tỉnh cần phải thực hiện sớm hơn để các địa phương có thời gian xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn tới.

Sáp nhập, tinh gọn đầu mối các bộ, ngành ở Trung ương và hệ thống dọc ở địa phương đã hoàn thành, cuộc cách mạng đã đi được một nửa chặng đường; chặng đường còn lại là sắp xếp lại các địa phương ở cả cấp tỉnh, huyện, lẫn cấp xã. Nhìn lại mấy tháng gần đây, không khí sáp nhập bộ, ngành hừng hực ở Trung ương, sáp nhập hệ thống dọc ở địa phương cũng rất khí thế, không thấy ở đâu bàn lùi mà chỉ làm. Trong khí thế tiến công này, cần phải “thần tốc, thần tốc hơn nữa; táo bạo, táo bạo hơn nữa; tranh thủ từng phút, từng giờ” để xây dựng được bộ máy thực sự hiệu lực, hiệu quả, đưa dân tộc bước vào kỷ nguyên mới.