Nhập khẩu thép từ đầu năm đến nay đang tăng mạnh.  Ảnh: Đức Thanh

Thép ngoại tăng mạnh

Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA) vừa kiến nghị Chính phủ và các bộ, ngành liên quan xem xét xây dựng quy trình, thủ tục kiểm tra chất lượng thép nhập khẩu vào Việt Nam, tăng cường điều tra áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại phù hợp để hạn chế sản phẩm thép nhập khẩu cạnh tranh không lành mạnh, bảo vệ ngành sản xuất thép trong nước.

Kiến nghị này được đưa ra trong bối cảnh 5 tháng đầu năm, Việt Nam đã nhập khẩu khoảng 4,6 triệu tấn thép với trị giá khoảng 3,93 tỷ USD, đưa nhập siêu ngành thép đạt 220.000 tấn với thâm hụt thương mại là 480 triệu USD.

Đáng kể là lượng nhập khẩu thép từ Trung Quốc đang có xu hướng gia tăng mạnh trở lại. Từ mức hơn 200.000 tấn vào giai đoạn tháng 7, tháng 8/2022, thì nay đã lên hơn 600.000 tấn hồi tháng 4/2023.

Trao đổi với phóng viên Báo Đầu tư, ông Nghiêm Xuân Đa, Chủ tịch VSA cho hay, năm 2016, xuất khẩu thép của Trung Quốc ra thế giới đã đạt đỉnh cao với 115 triệu tấn. Sau khi giảm sút thời gian qua do đại dịch và các hạn chế đi lại, xuất khẩu thép của nước này đã tăng dần trở lại. Đặc biệt, riêng trong tháng 5/2023, đã đạt khoảng 8 triệu tấn, là con số rất ấn tượng kể từ năm 2016 tới nay.

“Đồng nhân dân tệ giảm giá khoảng 5%, thị trường bất động sản của Trung Quốc vẫn ế ẩm và nhu cầu tại một số nước như Philippines, Indonesia, Trung Đông và châu Phi tăng, khiến cho xuất khẩu thép của Trung Quốc cũng gia tăng”, ông Nghiêm Xuân Đa nhận định.

Với thị trường Việt Nam, dù nhu cầu tiêu thụ thép vẫn chưa hồi phục lại như trước đại dịch, nhưng bởi giá thép từ Trung Quốc xuống thấp do đồng nhân dân tệ yếu đã khiến một số công ty thương mại có tâm lý ôm hàng.

Theo VSA, tại Việt Nam hiện nay, gần như các sản phẩm thép nhập khẩu đều có thuế nhập khẩu bằng 0%. Hơn nữa, các biện pháp phòng vệ thương mại như tự vệ phôi thép đã bị dỡ bỏ, các sản phẩm thép khác như tôn mạ, tôn màu, ống thép, thép dự ứng lực... đều không phải chịu bất cứ biện pháp phòng vệ thương mại nào.

Đồng thời, các sản phẩm thép cũng không nằm trong danh mục hàng hóa nhóm 2 theo quyết định của Bộ Công thương, nên không thuộc đối tượng phải kiểm tra chuyên ngành về chất lượng sản phẩm hàng hóa.

Do vậy, việc nhập khẩu các sản phẩm thép vào Việt Nam không có quy trình kiểm tra chất lượng như các quốc gia khác, dẫn tới thép nhập khẩu đa dạng về chủng loại, chất lượng, chưa được đánh giá phù hợp với tiêu chuẩn Việt Nam, chưa có sự kiểm soát về chất lượng và chủng loại.

Sản xuất trong nước gắng sức

Tính chung 6 tháng đầu năm 2023, sản xuất và tiêu thụ thép thành phẩm các loại giảm lần lượt 20% và 18%.

Đơn cử, thép xây dựng 6 tháng sản xuất được khoảng 5,11 triệu tấn, giảm gần 24%; bán hàng được 5,148 triệu tấn, giảm gần 22% và xuất khẩu chỉ khoảng 817.000 tấn, giảm gần 40% so với cùng kỳ năm ngoái.

Mặt hàng thép cuộn cán nóng tuy có khả quan hơn khi sản xuất giảm 5,9% và bán hàng giảm 9,6% so với cùng kỳ năm 2022. Tuy nhiên, mặt hàng thép cuộn cán nguội lại không lạc quan khi sản xuất giảm 37%, bán hàng giảm 27% và xuất khẩu giảm 34,6% so với năm 2022.

Tính chung 5 tháng đầu năm, Việt Nam xuất khẩu 4,38 triệu tấn thép, tăng 10% so với cùng kỳ năm ngoái, nhưng giá trị chỉ đạt 3,45 tỷ USD, giảm 16%.

Các thị trường xuất khẩu thép chính của Việt Nam là ASEAN, EU, Hoa Kỳ, Ấn Độ… tuy nhiên, tại các thị trường này, thép cũng là mặt hàng bị để ý, giám sát và thực hiện biện pháp phòng vệ thương mại khá nhiều.

Sách trắng xuất khẩu 2022 của Việt Nam do Bộ Công thương phát hành có thống kê nhiều vụ việc phòng vệ thương mại liên quan tới thép.

Đơn cử, Mexico đã điều tra 2 vụ việc chống bán phá giá với mặt hàng thép mạ (năm 2021) và thép cán nguội (năm 2022) của Việt Nam. Với EU, hiện nay chỉ đang áp dụng duy nhất biện pháp tự vệ có liên quan tới sản phẩm thép.

Tại Thái Lan, tính tới hết tháng 6/2022, đã tiến hành điều tra 8 vụ việc liên quan đến hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, bao gồm 6 vụ việc chống bán phá giá và 2 vụ việc tự vệ. Các sản phẩm bị điều tra bao gồm: thép tấm không hợp kim cán nóng dạng cuộn và không cuộn; ống và ống dẫn bằng thép hàn, ống thép không gỉ; tôn phủ màu; tôn lạnh và thép các-bon cán nguội dạng cuộn hoặc không cuộn.

Tại Malaysia, kể từ năm 2021 đã áp dụng hạn ngạch thuế quan riêng theo từng quý đối với nhóm 2 (thép tấm cán nguội); áp dụng hạn ngạch thuế quan còn dư theo từng quý đối với nhóm 4 (thép tấm phủ kim loại), nhóm 5 (thép mạ, phủ, tráng). Hiện nay, Malaysia đang áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại với 7 sản phẩm của Việt Nam, đều là các sản phẩm thép.

Theo VSA, các quốc gia đang tăng cường áp dụng triệt để hàng rào kỹ thuật và biện pháp phòng vệ thương mại để bảo vệ ngành sản xuất trong nước. Các rào cản kỹ thuật được áp dụng rõ ràng tại Thái Lan, Indonesia, Malaysia, Hàn Quốc, Ấn Độ, Australia… Theo đó, khi sản phẩm xuất khẩu sang các quốc gia này đều yêu cầu có chứng nhận tuân thủ tiêu chuẩn chất lượng của quốc gia nhập khẩu với các sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn của nước nhập khẩu.

Mục tiêu là ngăn chặn lượng nhập sản phẩm kém chất lượng, tăng cường khâu kiểm soát với thép nhập. Bởi vậy, Việt Nam cũng cần có những biện pháp thích hợp để hạn chế sự đổ bộ tràn lan của thép ngoại, động viên các nhà sản xuất đầu tư bài bản, tiếp tục mở rộng sản xuất, tạo công ăn việc làm cho người lao động, gia tăng kim ngạch xuất khẩu.