Cảnh báo những dấu hiệu sớm của rối loạn tâm thần ở trẻ

Em N.H.N, 14 tuổi, được đưa đến Viện Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai trong tình trạng bất ổn, liên tục thể hiện sự nghi ngờ, sợ hãi, và cho rằng có người đang theo dõi, hãm hại mình.

Theo chia sẻ của mẹ em, N. vốn có quá trình phát triển thể chất và tâm lý hoàn toàn bình thường, học lực tốt và là học sinh giỏi nhiều năm liền. Tuy nhiên, áp lực học tập khi bước vào lớp 9 đã khiến em thường xuyên căng thẳng và thay đổi về tâm trạng.

Loạn thần có thể là biểu hiện của nhiều bệnh lý khác nhau như tâm thần phân liệt, rối loạn lưỡng cực, trầm cảm nặng, rối loạn nhân cách, rối loạn phát triển…

Bệnh bắt đầu khởi phát cách đây khoảng một năm với những dấu hiệu ban đầu như mất ngủ, hay nói lẩm bẩm một mình, nghĩ rằng bạn bè đang nói xấu hoặc cười cợt mình. Gia đình đã đưa em đi khám và điều trị, tuy nhiên sau khi xuất viện, em không tiếp tục duy trì việc dùng thuốc, khiến bệnh tái phát và chuyển biến nghiêm trọng hơn.

Bác sỹ chuyên khoa II Vương Đình Thủy, Phòng Rối loạn loạn thần và Y học tự sát, Viện Sức khỏe Tâm thần, cho biết, trong lần tái phát này, tình trạng của bệnh nhân nghiêm trọng hơn nhiều.

Em thường nói những điều không liên quan, khẳng định có người muốn hãm hại mình. Đặc biệt, em nghe thấy những tiếng nói trong đầu chê bai, bình phẩm, dẫn tới những hành vi kích động như đập phá đồ đạc, cáu gắt vô cớ, thậm chí tấn công người thân.

Sau quá trình thăm khám và đánh giá chuyên môn, các bác sỹ chẩn đoán N.H.N mắc chứng tâm thần phân liệt thể paranoid, với các triệu chứng điển hình như ảo thanh bình phẩm, hoang tưởng bị hại và hoang tưởng liên hệ. Bệnh nhân lập tức được điều trị bằng thuốc chống loạn thần để kiểm soát cơn kích động, giúp ổn định cảm xúc và hành vi, đồng thời cải thiện giấc ngủ và ăn uống.

Theo Thạc sỹ, bác sỹ nội trú Nguyễn Thị Hoa, Phó trưởng phòng Tâm lý Lâm sàng, Viện Sức khỏe Tâm thần, loạn thần là một trạng thái rối loạn nghiêm trọng trong đó nhận thức và khả năng kết nối với thực tại của người bệnh bị xáo trộn. Các triệu chứng chính bao gồm hoang tưởng, ảo giác và tư duy vô tổ chức.

Ảo giác là những trải nghiệm giống như thật nhưng lại xảy ra khi không có kích thích thực tế bên ngoài. Phổ biến nhất là ảo thanh khi người bệnh nghe thấy tiếng nói trong đầu, dù không có ai nói cả. Theo tiêu chuẩn chẩn đoán DSM-V, ảo giác phải diễn ra khi người bệnh hoàn toàn tỉnh táo và không thể kiểm soát được.

Hoang tưởng là những suy nghĩ sai lệch, không phù hợp với thực tế, nhưng người bệnh lại tin tưởng tuyệt đối vào điều đó. Hoang tưởng bị hại là dạng phổ biến nhất (chiếm khoảng 48%), trong đó người bệnh cho rằng mình bị theo dõi, mưu hại hoặc đầu độc. Ngoài ra còn có các dạng khác như hoang tưởng tự cao (tin mình có tài năng siêu phàm), hoang tưởng ghen tuông, hoang tưởng được yêu, hoặc hoang tưởng về cơ thể.

Ở trẻ em và thanh thiếu niên, các biểu hiện loạn thần thường không điển hình và dễ bị nhầm với trí tưởng tượng phong phú của lứa tuổi này. Tuy nhiên, cha mẹ cần đặc biệt lưu ý đến các dấu hiệu như: nói chuyện một mình, nghe thấy tiếng nói lạ trong đầu, nghi ngờ người khác đang hại mình, tư duy kỳ lạ, không phân biệt được giữa thực tế và tưởng tượng, giảm hứng thú với các hoạt động, mất ngủ kéo dài, hay cảm xúc bất ổn.

Ở trẻ nhỏ, ảo thanh thường là tiếng động vật hoặc người quen. Khi lớn hơn (khoảng 10-14 tuổi), nội dung của ảo thanh và hoang tưởng trở nên phức tạp và có hệ thống hơn, gần giống với biểu hiện của người lớn. Trẻ có thể tin rằng mình là người khác, là động vật, hoặc đang bị điều khiển, theo dõi.

Ngoài ảo giác và hoang tưởng, trẻ bị loạn thần còn có thể gặp các rối loạn ngôn ngữ, hành vi bất thường, và khó khăn trong việc duy trì các mối quan hệ xã hội. Một số trẻ còn lẫn lộn các câu chuyện trên phim ảnh, trò chơi với đời thực, hoặc mất khả năng đồng cảm, kiểm soát hành vi.

Loạn thần có thể là biểu hiện của nhiều bệnh lý khác nhau như tâm thần phân liệt, rối loạn lưỡng cực, trầm cảm nặng, rối loạn nhân cách, rối loạn phát triển… Điều trị chủ yếu dựa vào thuốc chống loạn thần để kiểm soát triệu chứng, kết hợp với các liệu pháp tâm lý như: trị liệu cá nhân, trị liệu gia đình, đào tạo kỹ năng giao tiếp, kỹ năng tương tác xã hội và hướng dẫn kỹ năng làm cha mẹ.

Các chuyên gia nhấn mạnh rằng, việc phát hiện sớm và can thiệp kịp thời là yếu tố then chốt giúp trẻ hồi phục và tái hòa nhập xã hội. Gia đình đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong quá trình điều trị không chỉ trong việc phát hiện những biểu hiện ban đầu mà còn ở việc tuân thủ phác đồ điều trị, hỗ trợ tinh thần cho trẻ, và giữ liên lạc chặt chẽ với các bác sỹ chuyên khoa.

Câu chuyện của em N.H.N là hồi chuông cảnh tỉnh cho các bậc cha mẹ về việc không nên chủ quan trước những thay đổi bất thường trong tâm lý và hành vi của trẻ. Giai đoạn dậy thì là thời điểm dễ khởi phát các rối loạn tâm thần, và chỉ cần chậm trễ trong điều trị, hậu quả có thể nghiêm trọng, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe tâm thần và sự phát triển toàn diện của trẻ.

Nhiều trẻ phát hiện u buồng trứng khi khám sức khỏe định kỳ

Nhiều bé gái ở độ tuổi vị thành niên đã được phát hiện có khối u buồng trứng khi đi khám sức khỏe định kỳ, dù trước đó hoàn toàn không có triệu chứng rõ ràng. Các chuyên gia cảnh báo, bệnh lý này không hiếm gặp và có thể âm thầm ảnh hưởng đến chức năng sinh sản nếu không được phát hiện, điều trị kịp thời.

Trường hợp bé Hạnh (13 tuổi) là một ví dụ điển hình. Trong lần khám sức khỏe định kỳ trước khi nhập học, siêu âm cho thấy bé có khối u buồng trứng kích thước 42x45x70 mm. Mặc dù bé vẫn sinh hoạt bình thường, không có biểu hiện đau bụng hay rối loạn kinh nguyệt, nhưng kích thước khối u vượt ngưỡng 40mm, mức có nguy cơ gây xoắn buồng trứng và cần phải phẫu thuật can thiệp.

BS.CKI Nguyễn Thanh Sơn Vũ, chuyên khoa Ngoại Nhi, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM, đã thực hiện phẫu thuật nội soi để bóc tách trọn vẹn khối u.

Ca phẫu thuật đảm bảo vết mổ nhỏ, tính thẩm mỹ cao, đồng thời bảo tồn tối đa mô buồng trứng lành để giữ gìn chức năng nội tiết và sinh sản cho bé sau này. Kết quả giải phẫu xác định đây là khối u lành tính. Bé Hạnh được xuất viện chỉ sau 2 ngày, và sẽ tái khám siêu âm kiểm tra sau một tuần.

Nghiêm trọng hơn là trường hợp bé Trân (15 tuổi), nhập viện trong tình trạng đau bụng dữ dội, sốt và tiêu chảy lẫn máu kéo dài nhiều ngày. Ban đầu, gia đình nghĩ Trân bị rối loạn tiêu hóa, nhưng siêu âm sau đó phát hiện khối u lớn ở cả hai bên buồng trứng, mỗi khối có kích thước tới 120x120 mm, gấp hơn 10 lần kích thước buồng trứng bình thường ở trẻ em.

Theo các bác sỹ, buồng trứng ở trẻ gái thường chỉ dài 3 cm, rộng 1,5 cm và dày 2,5 cm. Với kích thước khối u lớn như vậy, bé Trân bị chèn ép các cơ quan lân cận, gây nhiễm trùng ổ bụng và tăng nguy cơ biến chứng.

Kết quả chụp CT xác định đây là khối u quái trưởng thành, cần được phẫu thuật mổ hở do kích thước quá lớn. Ca mổ kéo dài 120 phút đã bóc trọn được toàn bộ khối u. Trân phục hồi tốt và xuất viện sau 3 ngày. Kết quả giải phẫu bệnh cho thấy đây cũng là khối u lành tính.

Theo chuyên gia Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, u buồng trứng dạng nang có thể xuất hiện ở bé gái từ thời kỳ bào thai đến tuổi dậy thì. Dù bệnh phổ biến hơn ở phụ nữ trưởng thành, trẻ từ 10 tuổi đã có thể hình thành các khối u.

Hai loại thường gặp nhất là u nang thanh dịch và u quái. Phần lớn các khối u này lành tính, nhưng nếu kích thước từ 5 cm trở lên thì vẫn cần phẫu thuật để tránh biến chứng nguy hiểm như xoắn buồng trứng, vỡ u, nhiễm trùng hoặc thậm chí ảnh hưởng đến khả năng sinh sản về sau.

Điều đáng lo ngại là bệnh thường không có biểu hiện rõ ràng. Các triệu chứng nếu có thường dễ bị nhầm lẫn với rối loạn tiêu hóa hoặc các vấn đề phụ khoa như đau bụng kinh, rối loạn kinh nguyệt. Nhiều trường hợp chỉ tình cờ phát hiện khi đi khám tổng quát hoặc khám vì đau bụng kéo dài. Một số dấu hiệu cần lưu ý gồm: đau bụng âm ỉ hoặc dữ dội, sờ thấy vùng bụng dưới căng tức, rối loạn tiểu tiện, táo bón…

Hiện nay, phần lớn các ca u buồng trứng lành tính có thể điều trị hiệu quả bằng phẫu thuật nội soi, giúp giảm đau, rút ngắn thời gian hồi phục, bảo đảm thẩm mỹ và bảo tồn chức năng nội tiết, sinh lý cho trẻ. Những ca nặng hơn có thể cần mổ hở, nhưng quan trọng là được chẩn đoán và xử lý sớm.

Các bác sỹ khuyến cáo, phụ huynh nên cho trẻ khám sức khỏe định kỳ mỗi năm, đặc biệt là trước mỗi năm học mới. Chỉ với một lần siêu âm bụng đơn giản, có thể phát hiện sớm những khối u tiềm ẩn và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Ngoài ra, việc khám tổng quát còn giúp phát hiện nhiều bệnh lý ngoại khoa nguy hiểm khác.

Bảo tồn được dạ dày nhờ phát hiện ung thư sớm

Anh Trí, 40 tuổi, bị đau bụng râm ran, khó chịu sau khi ăn nhưng không nghĩ là bệnh nguy hiểm. Khi đi khám tại viện, qua nội soi dạ dày không đau, bác sỹ phát hiện anh bị ung thư dạ dày giai đoạn sớm. Nhờ phát hiện kịp thời, anh được điều trị bằng phương pháp nội soi cắt tách niêm mạc dạ dày, lấy trọn khối u mà không cần phải cắt bỏ dạ dày, bảo tồn được cơ quan quan trọng này.

TS.Trần Thanh Bình, người trực tiếp điều trị cho bệnh nhân cho biết, trong quá trình nội soi gây mê, bác sỹ ghi nhận anh Trí nhiễm vi khuẩn HP, viêm teo niêm mạc dạ dày kèm chuyển sản ruột ở vùng hang vị, góc bờ cong nhỏ dạ dày.

Đáng chú ý, có một vùng niêm mạc bất thường nhỏ nghi ngờ ung thư sớm. Kết quả sinh thiết xác định đây là ung thư biểu mô tuyến giai đoạn rất sớm, chưa xâm nhập sâu vào lớp dưới niêm mạc của thành ống tiêu hóa, mức độ biệt hóa vừa và chưa có dấu hiệu di căn hạch lympho.

Theo bác sỹ Bình, nhờ sử dụng máy nội soi hiện đại có chế độ nhuộm màu điện tử và phóng đại đến 150 lần, cấu trúc vi mạch cùng hình thái niêm mạc bất thường được hiển thị rõ ràng, giúp phát hiện tổn thương ngay từ giai đoạn đầu, khi chưa có triệu chứng rõ rệt hoặc viêm loét dạ dày.

Với khối u nhỏ dưới 2 cm và ở giai đoạn sớm, anh Trí được chỉ định phương pháp nội soi cắt tách dưới niêm mạc (ESD, Endoscopic Submucosal Dissection). Đây là kỹ thuật can thiệp tối thiểu, bác sỹ có thể cắt bỏ khối u qua đường miệng mà không cần phẫu thuật mở, bảo toàn nguyên vẹn dạ dày, giúp người bệnh hồi phục nhanh, giảm thiểu biến chứng và chi phí điều trị.

Quy trình thực hiện ESD bắt đầu bằng việc gây mê, sau đó bác sỹ đưa ống nội soi mềm gắn camera và dụng cụ chuyên dụng vào dạ dày.

Các điểm xung quanh tổn thương được đánh dấu bằng dao điện cách ranh giới khoảng 5 mm, sau đó cắt một đường tròn quanh tổn thương để tạo đường vào bóc tách toàn bộ khối u khỏi lớp cơ bên dưới. Khối u sau đó được lấy ra và gửi xét nghiệm mô bệnh học nhằm đánh giá độ xâm lấn và tình trạng bờ cắt.

Kết quả sinh thiết xác nhận khối u là ung thư biểu mô tuyến biệt hóa vừa, xâm lấn đến lớp đệm của niêm mạc nhưng chưa tới lớp cơ niêm, bờ cắt an toàn, không có tế bào ung thư sót lại, cũng không xâm nhập mạch máu hay thần kinh. Do đó, khối u đã được loại bỏ hoàn toàn, người bệnh không cần phải phẫu thuật cắt dạ dày hay điều trị hóa, xạ trị bổ sung mà chỉ cần theo dõi định kỳ.

Bác sỹ Thanh Bình nhấn mạnh, kỹ thuật ESD là bước tiến vượt bậc trong điều trị ung thư dạ dày sớm, mang lại lợi ích lớn cho người bệnh bằng cách giảm thiểu đau đớn, thời gian nằm viện và chi phí, đồng thời nâng cao chất lượng sống. Nếu không phát hiện sớm, ung thư dạ dày sẽ tiến triển sang giai đoạn muộn, khi đó bệnh nhân buộc phải phẫu thuật cắt bỏ dạ dày, kết hợp hóa trị, xạ trị hoặc dùng thuốc trúng đích với chi phí cao và tiên lượng sống thấp hơn nhiều.

ESD là kỹ thuật đòi hỏi sự khéo léo và tỉ mỉ của bác sỹ thực hiện, đảm bảo lấy trọn vẹn tổn thương trong một mảnh duy nhất để tránh sót tế bào ung thư và giảm nguy cơ tái phát. Trong quá trình thực hiện, nếu các mạch máu nhỏ bị chảy máu, bác sỹ sẽ xử lý nhanh bằng kẹp nhiệt hoặc các dụng cụ cầm máu chuyên dụng.

Ung thư dạ dày là một trong những bệnh tiêu hóa nguy hiểm, có tỷ lệ mắc mới và tử vong cao trên thế giới và tại Việt Nam, chỉ đứng sau ung thư gan và ung thư phổi. Đáng lo ngại là bệnh ngày càng có xu hướng trẻ hóa và thường được phát hiện muộn.

Có tới 60-70% bệnh nhân được phát hiện ở giai đoạn tiến triển, khi tế bào ung thư đã xâm lấn sâu hoặc di căn đến các cơ quan khác, làm giảm đáng kể cơ hội điều trị thành công. Tỷ lệ sống sót sau 5 năm với ung thư dạ dày giai đoạn sớm có thể đạt trên 90%, trong khi với giai đoạn di căn xa chỉ còn dưới 5%.

Do đó, việc tầm soát, sàng lọc và phát hiện sớm qua nội soi dạ dày là vô cùng quan trọng. Hiện nay, tại hệ thống y tế Tâm Anh các thế hệ máy nội soi hiện đại như Olympus Evis X1 CV1500, Fujifilm 7000 với công nghệ nhuộm màu điện tử, phóng đại hình ảnh giúp bác sỹ quan sát kỹ cấu trúc bất thường của niêm mạc dạ dày để chẩn đoán sớm ung thư và các tổn thương tiền ung thư. Khi nghi ngờ, bác sỹ sẽ lấy mẫu sinh thiết để xác định chính xác bản chất khối u và lên phương án điều trị kịp thời, hiệu quả.