Tiến sĩ Cấn Trần Thành Trung

Truyền cảm hứng Toán học tại Việt Nam

Trong căn phòng làm việc mới tại Trường đại học Khoa học tự nhiên - Đại học Quốc gia TP.HCM (ĐHQG-HCM), TS. Cấn Trần Thành Trung tập trung sắp xếp lại những tập bản thảo nghiên cứu. Người thầy trẻ tuổi này từng là thủ khoa ngành Toán tại Đại học Duke (Mỹ) và tiến sĩ tại Caltech, đang bắt đầu hành trình khác biệt, đó là trở về Việt Nam để giảng dạy và nghiên cứu.

Ít ai nghĩ rằng, hành trình của anh khởi nguồn từ một cậu học trò  say mê Toán học ở Trường phổ thông Năng khiếu, ĐHQG-HCM. Năm 2013, tại Olympic Toán quốc tế (IMO) tổ chức ở Colombia, Trung giành huy chương vàng, thành tích rực rỡ đánh dấu một cột mốc quan trọng trong đời. “Chính sau lần ấy, tôi bắt đầu ấp ủ ước mơ du học, muốn khám phá thế giới và học hỏi từ những nền giáo dục tinh hoa nhất”, anh nhớ lại.

Giấc mơ được nối dài bằng học bổng toàn phần 4 năm đại học tại Duke, một trong những ngôi trường thuộc top 10 của Mỹ. Sau đó, anh tiếp tục con đường nghiên cứu và giành học vị tiến sĩ Toán học tại Caltech. Con đường ấy trải đầy cơ hội, anh có thể ở lại làm nghiên cứu cùng các giáo sư đầu ngành, hoặc bước vào những công ty công nghệ chuyên về mật mã với đãi ngộ hấp dẫn.

Nhưng sau tất cả, anh chọn trở về Việt Nam, nơi anh tin rằng mình có thể vừa được đồng hành cùng học sinh, sinh viên, vừa tiếp tục phát triển các hướng nghiên cứu ứng dụng toán học.

“Quyết định trở về là một lựa chọn từ trái tim. Thời điểm đó, xung quanh hầu hết đều khuyên ngăn. Gia đình sợ tôi không hòa nhập được với môi trường trong nước. Thầy cô và bạn bè tiếc nuối khi tôi chưa tích lũy thêm trải nghiệm và vốn sống ở Mỹ. Nhưng với tôi, nơi nào cũng có khó khăn và cơ hội riêng. Mỗi người cần tự đưa ra quyết định cho mình và chịu trách nhiệm, thay vì sống theo kỳ vọng của người khác”, anh chia sẻ.

Điều thôi thúc lớn nhất với chàng tiến sĩ trẻ chính là khát vọng truyền cảm hứng. Anh kể, bản thân anh luôn cảm thấy may mắn khi có năng khiếu Toán học, gặp được thầy cô tâm huyết, bạn bè giỏi, nhận học bổng và được tiếp thêm cơ hội để nuôi dưỡng đam mê. Anh tin rằng, nhiều học sinh, sinh viên ở Việt Nam hôm nay cũng có tài năng và khát vọng như thế, nhưng cần một môi trường để phát huy. “Tôi muốn trở về, góp phần tạo ra những cơ hội mà mình từng may mắn nhận được, để thế hệ sau cũng có thể tỏa sáng”, anh chia sẻ.

Đầu quân cho ĐHQG-HCM theo Chương trình VNU350 - đề án thu hút 350 nhà khoa học trẻ xuất sắc, Trung trở thành giảng viên của Trường đại học Khoa học tự nhiên. Anh cho rằng, đây là một khởi đầu thuận lợi, bởi chương trình không chỉ tạo điều kiện về ngân sách, mà còn giúp các nhà khoa học trẻ có cơ hội xây dựng, hướng nghiên cứu lâu dài tại Việt Nam.

Toán học, theo Trung, không chỉ là những con số khô khan. Đó là nền tảng cốt lõi để hiểu các nguyên lý vận hành đằng sau trí tuệ nhân tạo (AI) và những mô hình ngôn ngữ lớn đang làm thay đổi thế giới. Chính vì vậy, thay vì đi theo hướng mật mã vốn có nhiều cơ hội thương mại, anh lựa chọn tập trung phát triển Toán học nền tảng cho AI, một con đường khó khăn nhưng đầy triển vọng.

“Tìm được những cộng sự phù hợp về chuyên môn, phong cách làm việc và sẵn sàng đánh đổi để theo đuổi nghiên cứu đường dài là thách thức lớn nhất”, anh thẳng thắn. Sau một thời gian trở về, anh thấy quyết định của mình là đúng. Đến nay, anh được nhìn thấy sinh viên của mình trưởng thành từng ngày. “Các bạn bây giờ rất giỏi. Tôi tin rằng nếu được khơi gợi và bồi dưỡng đúng cách, họ sẽ trở thành nguồn nhân lực chất lượng cao cho tương lai”, anh nói.

Có thể thấy, hành trình từ huy chương Vàng Olympic Toán quốc tế đến tiến sĩ Caltech, rồi trở về làm giảng viên ĐHQG-HCM, với Trung, không chỉ là câu chuyện của tri thức. Đó còn là lựa chọn mang nhiều xúc cảm, là khát vọng gieo mầm cảm hứng Toán học tại quê hương, nơi anh tin rằng mỗi học sinh Việt Nam đều xứng đáng được trao cơ hội để phát triển hết khả năng của mình.

Thành lập và phát triển trại hè PiMA

Trước đó, mùa hè năm 2016, giữa guồng quay học tập tại Mỹ, TS. Cấn Trần Thành Trung đã dành một phần học bổng của mình để cùng vài người bạn du học sinh khởi xướng một ý tưởng táo bạo, đó là thành lập trại hè Toán học PiMA tại Việt Nam.

“Chúng tôi mong muốn có một không gian nơi học sinh, sinh viên được tiếp cận Toán học không chỉ như những bài kiểm tra trên lớp, mà như một lăng kính để hiểu và khám phá thế giới”, Trung kể.

Khởi đầu khiêm tốn với vỏn vẹn 15 học viên và 4 người hướng dẫn, PiMA dần trở thành một điểm hẹn học thuật đặc biệt cho giới trẻ yêu Toán ở Việt Nam. Trong những ngày hè, giữa không khí cởi mở và bình đẳng, các bạn trẻ được học, tranh luận, được truyền cảm hứng từ các anh chị cố vấn đang theo học tại những trường đại học hàng đầu thế giới. PiMA không chỉ là kiến thức Toán học cao cấp, mà còn là tinh thần học để hiểu sâu, học để chia sẻ và cống hiến.

Từ năm 2018 đến năm 2024, khi bận rộn hoàn thành luận án tiến sĩ tại Caltech, Trung vẫn giữ thói quen trở về Việt Nam mỗi mùa hè để đồng hành cùng PiMA. Anh gọi đó là “những khoảng thời gian ý nghĩa nhất”, khi được trực tiếp giảng dạy, thảo luận và nhìn thấy học sinh Việt Nam trưởng thành từng ngày trong tư duy và đam mê.

Ngay cả khi trải qua thời gian nghiên cứu tại một công ty mật mã ở Mỹ, nơi mức lương cao và điều kiện tốt Trung vẫn thấy thiếu một điều gì đó. “Tôi không tìm thấy sự kết nối và ý nghĩa trong công việc hàng ngày. Trái tim tôi vẫn hướng về những lớp học nhỏ ở Việt Nam, nơi tôi được làm việc trực tiếp với các bạn trẻ”, anh chia sẻ.

Sau gần một thập kỷ, PiMA đã trở thành một tổ chức có sức lan tỏa. Hàng nghìn học viên, nhà nghiên cứu, doanh nghiệp và đối tác giáo dục trong và ngoài nước đã gắn kết với nhau thông qua mạng lưới này.

Những câu chuyện từ PiMA tiếp tục tạo động lực cho chính người sáng lập. Trung xúc động kể về một sinh viên đến từ Quảng Nam năm 2021, gia cảnh khó khăn, nhưng luôn nỗ lực hết mình và kết quả với điểm trung bình cao nhất lịch sử Trường đại học Khoa học tự nhiên. Đồng thời nhận được cơ hội nghiên cứu tại một công ty tài chính định lượng hàng đầu. “Chính các em mới là nguồn cảm hứng lớn nhất cho chúng tôi”, Trung nói.

Không chỉ dừng lại ở những lớp học mùa hè, PiMA được thiết kế như một chương trình tiền đại học (pre-college), giúp học sinh tiếp cận sớm với các môn Toán cao cấp trước khi bước vào giảng đường. Nhiều sinh viên sau này chia sẻ, nhờ nền tảng PiMA, họ tự tin hơn trong học tập, rút ngắn thời gian hòa nhập và thậm chí sớm bước vào các dự án nghiên cứu.

Ngoài ra, mạng lưới cố vấn và chuyên gia mà PiMA kết nối từ các trường đại học, công ty công nghệ lớn cũng mang đến giá trị lâu dài, từ những buổi trao đổi học thuật đến các podcast chia sẻ kinh nghiệm xin học bổng, nghiên cứu sinh.

Với Trung, tác động bền vững nhất của PiMA không chỉ nằm ở kiến thức, mà ở tinh thần học tập. Một môi trường cởi mở, nơi người cố vấn và học viên bình đẳng chia sẻ tri thức, đã khơi dậy tình yêu Toán học và sự tự tin để người trẻ vững vàng đi đường dài. “Điều quan trọng nhất là các bạn thấy được Toán học không khô khan, mà chính là công cụ giúp chúng ta hiểu, sáng tạo và giải quyết vấn đề”, anh nói.

Đến nay, PiMA đã vượt ra khỏi phạm vi một trại hè, trở thành một vườn ươm nhân tài với tầm nhìn dài hạn. Trung mong muốn tổ chức này sẽ dần tiến đến mô hình học viện xuất sắc, nơi nuôi dưỡng thế hệ nhà nghiên cứu, kỹ sư tài năng, đóng góp cho khoa học - công nghệ Việt Nam và thế giới. Trong bối cảnh đất nước đang tìm cách bứt phá nhờ khoa học và trí tuệ, PiMA được kỳ vọng sẽ là một mắt xích quan trọng trong hệ sinh thái phát triển nhân tài quốc gia.