Alisa Phạm Vi An

Trong căn phòng khách nhỏ tại TP. Auckland (New Zealand), buổi sáng mùa đông ngoài cửa kính phủ một màu sương bạc. Trên bàn, xếp ngay ngắn hai chồng sách tiếng Anh và tiếng Việt, bên cạnh là chiếc laptop mở sẵn hai cửa sổ Zoom – một kết nối với lớp học ở Đại học Công nghệ Auckland (AUT), một kết nối với buổi thảo luận trực tuyến của Đại học Harvard. Cô gái ngồi giữa khung cảnh ấy, mái tóc dài ôm lấy khuân mặt bầu bình, đôi mắt to tròn, sáng rỡ và giọng nói nhanh nhẹn, là Alisa Phạm Vi An, 14 tuổi – người đang cùng lúc theo học hai chương trình thạc sĩ ở hai đầu bán cầu.

Nhưng nếu ai đó quay lại thời điểm hơn một thập kỷ trước, họ sẽ khó hình dung cô bé lớp 1 ở Sài Gòn, nổi tiếng vì… nói chuyện quá nhiều trong giờ học, lại có ngày bước vào giảng đường đại học khi mới 11 tuổi.

Hành trình “nhảy cấp” không tưởng

Hồi ấy, lớp 1, lớp 2 của Trường Tiểu học nằm trên con phố rợp bóng cây ở TP.HCM lúc nào cũng rộn ràng tiếng đọc bài, tiếng gõ thước của cô giáo và tiếng trò chuyện líu lo của một cô bé bàn ba, dãy giữa.

“Ôi! Sao con líu lo nhiều thế, bé Vi An ơi!” – cô giáo chủ nhiệm tên Đào vừa cười vừa lắc đầu mỗi khi bắt gặp đôi mắt to tròn và nụ cười nghịch ngợm của Alisa Phạm Vi An.

Lý do của sự “mất tập trung” này rất khác với những đứa trẻ cùng tuổi. Trong khi bạn bè còn loay hoay đánh vần “b-a-ba”, Vi An đã đọc thông viết thạo từ khi mới 3 tuổi. Với em, việc học chữ, làm toán trong sách giáo khoa không còn là khám phá mới mẻ. Niềm hứng thú của cô bé lúc ấy là chăm chú quan sát một con mèo hoang tình cờ lạc vào lớp, hay lặng lẽ chia vụng mẩu bánh mì cho đàn bồ câu trên sân trường.

Mẹ của Alisa kể, con gái luôn “chạy” nhanh hơn lịch học. “Tôi nhớ khi con 4 tuổi, con đã ngồi đọc tạp chí thiếu nhi từ đầu đến cuối. Nhưng ở lớp, con lại thích trò chuyện và khám phá những điều xung quanh hơn là làm bài tập”, chị cười.

Năm Alisa 7 tuổi, gia đình em quyết định sang New Zealand định cư. Sự khác biệt của hệ thống giáo dục đưa Alisa Phạm Vi An vào thẳng lớp 4, bỏ qua lớp 3. Không biết tiếng Anh trước đó, cô bé đứng trước thử thách lớn: phải học trong một ngôn ngữ hoàn toàn mới, giữa môi trường xa lạ.

Nhưng chỉ sau hai tháng, Alisa Phạm Vi An đã hòa nhập, có nhóm bạn thân và đúng như “truyền thống” đã tìm cho mình một thú vui mới. Sân trường mới nằm trên ngọn đồi cỏ rộng mênh mông, nhìn ra biển xanh, nơi rải rác vô số hang thỏ hoang. Giờ ra chơi, Alisa cùng ba bạn thân rủ nhau đi “thám hiểm”, đếm số hang thỏ, gắn cờ giấy tự làm lên miệng hang, ghi chép kết quả như một dự án nghiên cứu bí mật.

Thầy Aaron Moore, giáo viên chủ nhiệm, sớm nhận ra năng lực vượt trội của cô học trò. Trong một buổi gặp riêng mẹ  Alisa, thầy đề nghị giao cho cô bé nhiệm vụ đặc biệt: sáng tác thơ tiếng Anh để đăng trên báo trường. Với vốn tiếng Anh mới chỉ ở mức giao tiếp cơ bản, đây là thử thách thật sự.

“Tôi muốn cô bé chạm tới giới hạn của mình, để biết mình có thể tiến xa hơn nữa”, thầy Moore nói.

Vài năm sau, khi học xong lớp 5, Alisa và gia đinh đứng trước lời khuyên bất ngờ từ hiệu trưởng: “Chúng tôi không còn chương trình phù hợp để dạy em ấy nữa”.

Từ đó, hành trình nhảy cấp bắt đầu. Mẹ và con gái Alisa Phạm Vi An lao vào một chuỗi những email xin xét duyệt, những kỳ kiểm tra đầu vào, những cuộc phỏng vấn căng thẳng. “Tôi phải chứng minh với từng trường rằng con mình đủ khả năng học vượt nhiều lớp cùng lúc”, mẹ Alisa Phạm Vi An nhớ lại.

Cột mốc đáng nhớ là khi Alisa Phạm Vi An trở thành hội viên nhỏ tuổi nhất của Mensa New Zealand, tổ chức dành cho top 2% người có IQ cao nhất thế giới. Thành tích này mở đường để em chính thức được học vượt, hoàn thành toàn bộ 5 năm trung học chỉ trong 10 tháng.

Năm 11 tuổi, Alisa Phạm Vi An bước vào giảng đường đại học. “Những ngày đầu, nhiều bạn trong lớp nghĩ tôi là học sinh thực tập hay dự thính. Khi biết tôi học chung môn với họ, ai cũng bất ngờ”, Alisa kể.

Ba năm sau, cô gái nhỏ bé ngày nào đã tốt nghiệp đại học loại xuất sắc và cùng lúc trúng tuyển hai chương trình thạc sĩ: một tại AUT (New Zealand), một tại Harvard (Mỹ). Lịch học của Alisa Phạm Vi An dày đặc, nhưng xen giữa vẫn là những buổi dạy kèm trẻ em Việt tại Auckland, những dự án nghiên cứu AI và các hội thảo khuyến khích nữ giới theo đuổi STEM…

 “Thần đồng” cũng phải… học từ đầu

Là sinh viên nhỏ tuổi nhất trong lịch sử các trường đại học tại New Zealand, Alisa không có đặc quyền nào. Không có thiết bị chuyên dụng cho ngành Truyền thông và Thương hiệu, cô bé phải mượn máy quay từ bạn, học đồ họa, hậu kỳ chỉ trong vài giờ, làm bài tập cuối kỳ dưới trời mưa tầm tã, nhưng vẫn đạt điểm A+ khiến cả lớp trầm trồ. “Em luôn bị bạn bè trêu là cỗ xe tăng. Em lỳ và chưa từng nghĩ sẽ bỏ cuộc”, Alisa Phạm Vi An nói.

Dù vậy, Alisa thừa nhận, bản thân cũng từng thấy “ngố” khi chọn ngành truyền thông, thay vì theo đuổi luật, lĩnh vực em từng mơ ước. Tuy nhiên, ngành học tưởng nhẹ nhàng này đã giúp Alisa khám phá sâu về vai trò của truyền thông trong xây dựng thương hiệu doanh nghiệp, định vị quốc gia và giải quyết xung đột xã hội.

Trong khi nhiều người đặt dấu hỏi về việc một cô bé nhỏ tuổi học cùng lúc hai chương trình thạc sĩ thuộc hai lĩnh vực tưởng chừng không liên quan, tâm lý học và khoa học máy tính, thì Alisa có cách lý giải rất mạch lạc: “Tâm lý học cho em hiểu con người, trong khi AI và an ninh mạng giúp em hiểu hệ thống. Sự kết hợp này mở ra cách tiếp cận toàn diện để giải quyết các vấn đề truyền thông, bảo mật và hành vi xã hội hiện đại”.

Chính trải nghiệm là nạn nhân của tấn công mạng, bắt nạt trên không gian số đã thôi thúc cô tìm hiểu sâu hơn về các rủi ro AI, bảo mật dữ liệu và những hệ quả nghiêm trọng của các cuộc tấn công nhắm vào thương hiệu, cá nhân và quốc gia.

Với tư cách là cử nhân ngành học truyền thông, Alisa hiểu ra tầm quan trọng của lĩnh vực này trong vòng đời của một doanh nghiệp và hình ảnh của một quốc gia. Cô chiêm nghiệm, hầu hết mọi mô thuẫn lớn nhỏ trên thế giới này từ chính trị, văn hoá, tôn giáo đều có gốc rễ từ sự yếu kém trong truyền tải giao tiếp và kỹ năng giải quyết xung đột. Một doanh nghiệp có sản phẩm tốt chưa đủ thắng nếu có thương hiệu kém nổi bật. Giá trị cạnh tranh của một quốc gia đang phát triển như Việt Nam, ví dụ trong lĩnh vực thu hút vốn đầu tư nước ngoài hoặc tăng trưởng du lịch, thì ưu tiên xây dựng thương hiệu quốc gia là trọng tâm cần ưu tiên.

Học về tâm lý học hành vi tại Harvard giúp Alisa trang bị được kiến thức chuyên môn cần thiết để hiểu được cách vận hành của não cũng như các vấn đề liên quan đến tâm lý đám đông. Tâm lý học khiến cô say mê vì nó cho phép khám phá lý do và xu hướng con người hành xử và cách điều đó ảnh hưởng đến hành động xã hội.

Đối với Alisa Phạm Vi An, đây không chỉ là cách để hiểu người khác mà còn là hành trình tìm hiểu chính mình, nhất là khi cô thường cảm thấy mình có thể suy nghĩ hoặc cư xử rất khác so với các bạn cùng tuổi trước một vấn đề chung, thậm chí khác rất nhiều so với cả những người lớn tuổi hơn.

Học về AI và an ninh mạng giúp Alisa có công cụ hiệu quả trong việc ứng dụng để quản lý, phân tích các nền tảng dữ liệu lớn mà khả năng vận hành của não bộ con người bị giới hạn. Nhờ đó, sự kết hợp giữa tâm lý học và công nghệ đã cho Alisa Phạm Vi An một góc nhìn toàn diện hơn về cách con người và hệ thống trí tuệ nhân tạo giao tiếp, vận hành, từ đó mở ra giải pháp cho những mâu thuẫn, thách thức xã hội hiện đại.

Chính trăn trở và trải nghiệm này đã khơi dậy khát vọng trong cô gái nhỏ, đó là được đi xa hơn trên con đường nghiên cứu, để xây dựng, hoàn thiện kỹ năng và phương pháp luận tìm ra câu trả lời cho những thắc mắc về khoa học của bản thân hơn là chờ đợi thụ động từ sự giảng dạy theo giáo trình đơn thuần.

Vì vậy, việc lựa chọn theo đuổi hai bằng thạc sĩ chính là cách Alisa Phạm Vi An duy trì, nuôi dưỡng sự tò mò của bản thân và quan trọng nhất là cảm thấy niềm vui đích thực của hành trình học tập. Nhiều người nghĩ Alisa Phạm Vi An học tiếp lên cao chỉ vì muốn duy trì danh xưng “thần đồng” hay vì sức ép thành tích, nhưng thực ra, cô đã hiểu và tìm được giá trị đích thực trong nghiên cứu khoa học chân chính, đồng thời tin tưởng vào tiềm năng đóng góp của nó cho cộng đồng, cho Chính phủ.

Hiện tại, đề tài nghiên cứu thạc sĩ của Alisa tập trung vào xây dựng khung bảo vệ hệ thống truyền thông số, một giải pháp mang tính ứng dụng cao trong bối cảnh AI phát triển không kiểm soát.

Alisa khẳng định: “Không có bất kỳ rào cản giới tính hay độ tuổi nào ngăn cản phụ nữ trẻ bước vào lĩnh vực STEM, đặc biệt là AI và An ninh mạng. Cô cho biết, bản thân luôn khích lệ các bạn nữ hãy chủ động học hỏi, thay vì chờ được bảo vệ.

“Một nửa sinh viên đại học mỗi năm là nữ. Nếu họ được khuyến khích tham gia vào STEM, trí tuệ nhân tạo và an ninh mạng, thế giới công nghệ sẽ trở nên toàn diện, nhân văn và an toàn hơn”, Alisa Phạm Vi An tâm sự

Khát vọng cống hiến

Dù đạt được nhiều thành tích nổi bật ở tuổi rất trẻ, Alisa Phạm Vi An không xem “thần đồng” là điều đáng tự hào nhất. Thay vào đó, cô coi hành trình tự khám phá và phát huy năng lực bản thân mới thực là giá trị. Và đó cũng là điều em mong muốn truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ Việt Nam.

“Em muốn các bạn hiểu rằng, trí thông minh là thứ có thể xây dựng, không phải bẩm sinh. Giáo dục cá nhân hóa, môi trường linh hoạt và sự đồng hành từ gia đình sẽ giúp các bạn phát huy tiềm năng”, Alisa Phạm Vi An chia sẻ.

Alisa Phạm Vi An đang lên kế hoạch về Việt Nam để giao lưu, giảng dạy, chia sẻ phương pháp học, kỹ năng mềm và tư duy toàn cầu, đặc biệt với các học sinh vùng sâu, vùng xa. Cô mong muốn kết nối các nguồn lực giáo dục quốc tế, đồng thời học hỏi từ thực tiễn Việt Nam để góp phần vào công cuộc cải cách giáo dục bền vững.

Với Vi An, trường học của em không chỉ là New Zealand, mà còn ở chính những câu chuyện của các bạn nhỏ Việt Nam, của cựu chiến binh, của những con người đang âm thầm gìn giữ giá trị văn hóa dân tộc. Đó là nơi Vi An học được nhiều nhất.