Kỳ đài cao 18m được xây trên một bệ lớn bằng đá ong. (Ảnh: Phương Linh)

Thành cổ Sơn Tây là một trong những thành trì lớn nhất được xây dựng bằng đá ong cùng kiến trúc quân sự độc đáo nhất Việt Nam được xây dựng vào năm 1822, năm Minh Mạng thứ 3.

Cách thủ đô Hà Nội 45km về phía Tây, nằm ở vùng ngoại ô, Thành cổ Sơn Tây thuộc địa phận của cả hai làng cổ Thuận Nghệ và Mai Trai thuộc thị xã Sơn Tây.

Với lối kiến trúc độc đáo, được xây dựng từ đá ong có một không hai ở Việt Nam, Thành cổ Sơn Tây do vua Minh Mạng xây dựng và là một trong những khu căn cứ quân sự quan trọng, bảo vệ kinh thành Thăng Long xưa.

Trước đây bốn cửa đều có cầu gạch bắc qua hào nước. Nhưng hiện nay chỉ có hai cửa chính là cửa Tiền và cửa Hậu có cầu bắc qua hào nước dẫn vào cổng thành. (Ảnh: Phương Linh)

Ấn tượng đầu tiên du khách dễ dàng cảm nhận ở thành cổ Sơn Tây là hình ảnh những cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi tỏa bóng mát quanh năm. Những bộ rễ sần sùi vươn dài ôm trọn lấy những bờ tường rêu phong, những cổng thành đổ nát tạo một nét đẹp cổ kính.

Thành cổ Sơn Tây là tòa quân sự được xây bằng đá ong có tổng thể hình vuông mỗi chiều khoảng 400 m, cao 5m với tổng thể 16 ha.

Những bức tường đá ong rêu phong cổ kính. (Ảnh: Phương Linh)

Thành có bốn cổng chính: chính Nam gọi là cổng Tiền, chính Bắc là cổng Hậu, hai cổng Tả và Hữu. Hai cổng Tiền và Hậu đều có cầu bắc qua hào nước dẫn vào cổng thành. Cổng Tiền nhìn ra phố Quang Trung, cổng hậu hướng ra phố Lê Lợi thẳng tới bờ sông Hồng. Cổng Tả nhìn ra chợ Nghệ, cổng Hữu hướng ra phố Trần Hưng Đạo.

Cổng Tiền nhìn ra phố Quang Trung. (Ảnh: Phương Linh)

Cổng hậu hướng ra phố Lê Lợi. (Ảnh: Phương Linh)

Mỗi cổng thành có hình tứ giác, có mặt cắt hình thang. Phía trên mỗi cổng đều có lầu canh (vọng lâu) và chỉ có duy nhất một lối ra vào. Phía ngoài có đắp Dương mã thành (mang cá) hình chóp nón chắn phía ngoài của thành. Bề mặt thành có nhiều lỗ phía trên để quân lính nấp từ trong bắn súng ra ngoài.Công trình được thiết kế theo hình tứ giác có diện tích khoảng 16 ha với tường thành được xây bằng đá ong cao khoảng 4,5 m.

Vọng gác rêu phong cổ kính nhuộm màu thời gian. (Ảnh: Phương Linh)

Kiến trúc đá ong của Thành cổ. (Ảnh: Phương Linh)

Trong thành, các công trình được xây dựng theo kiểu đối xứng trên trục trung tâm Nam- Bắc. Chính giữa là Vọng cung nữ là nơi nghỉ của vua mỗi khi đi tuần và là nơi để các quan trong trấn hằng năm tới tế lễ hoặc bái vọng mỗi khi có chiếu chỉ.

Phía Tây là võ miếu, nơi thờ các tướng sĩ đã anh dũng hi sinh khi chiến đấu bảo vệ thành. Ở bốn góc thành xưa kia có bốn giếng nước hình vuông to, xây bậc đá ong xuống tận đáy để cung cấp nước cho quân lính sinh hoạt.

Năm 1994, thành cổ Sơn Tây đã được Bộ Văn hóa công nhận là di tích lịch sử kiến trúc quốc gia.

Cửa Bắc thành cổ Sơn Tây với hai khẩu súng thân công còn sót lại. (Ảnh: Phương Linh)

Hai khẩu súng thần công. (Ảnh: Phương Linh)

Cổng tam quan thành (Đoan môn). (Ảnh: Phương Linh)

Đi qua Đoan môn là một khoảng sân rộng rãi được lát gạch sạch sẽ dẫn thẳng điện Kính Thiên. Đây là nơi quan trọng nhất của thành, dùng làm nơi nghị sự của vua với quan lại.

Điện Kính Thiên. (Ảnh: Phương Linh)

Điện Kính Thiên trong thành kết cầu theo lối 5 gian lợp ngói lưu ly. (Ảnh: Phương Linh)

Điện Kính Thiên trong thành kết cầu theo lối 5 gian lợp ngói lưu ly, bao gồm các vật liệu gỗ bền chắc như gỗ lim, được sơn màu cánh gián. Trải qua bao thăng trầm và biến cố lịch sử, nhiều hạng mục đã bị phá hủy, tuy nhiên với tinh thần bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử, chính quyền địa phương đã tiến hành nhiều lần tu bổ, tái tạo lại các di tích theo những tư liệu quý giá còn sót lại.

Bên cạnh đó, Quân chủng PKKQ đã góp phần xây dựng Khu di tích máy bay, gồm 2 chiếc Mic21 và một chiếc Mi8, làm tăng thêm phần giá trị cho di tích lịch sử này.

Khu vực trưng bày máy bay quân sự. (Ảnh: Phương Linh)

Thành cổ Sơn Tây đã trở thành địa chỉ thú vị cho những người yêu thích khám phá lịch sử, là điểm tham quan hấp dẫn cho các gia đình vào mỗi dịp cuối tuần bởi sự rêu phong, cổ kính và không gian bình yên nơi đây. (Ảnh: Phương Linh)

Xung quanh thành là hào nước rộng tới hơn 25m, sâu khoảng 4m và dài 1.792m được nối ra sông Tích. (Ảnh: Phương Linh)

Mới đây, UBND thị xã Sơn Tây đã có Đề án số 225/ĐA-UBND về xây dựng tuyến phố đi bộ xung quanh hào Thành cổ Sơn Tây, nhằm phục vụ nhu cầu sinh hoạt văn hóa và vui chơi giải trí của Nhân dân địa phương và du khách tham quan vào dịp cuối tuần.

Cung đường quanh Thành cổ sẽ trở thành phố đi bộ thứ 4 của thành phố Hà Nội (Ảnh: Phương Linh)

Trải qua gần 200 năm với bao thăng trầm, nhưng thời gian không thể xóa nhòa dấu tích lịch sử. Thành cổ vẫn còn đó dù không còn trọn vẹn nhưng vẫn oai phong, cổ kính, thể hiện uy thế một thời kỳ lịch sử hào hùng của dân tộc.