Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể khẳng định: "Bộ Giao thông - Vận tải (GTVT) sẽ có những giải pháp đột phá để thực hiện bằng được mục tiêu này”.

Bộ trưởng Bộ Giao thông - Vận tải Nguyễn Văn Thể

Hoàn cảnh đặc biệt

Năm 2021 là năm đặc biệt khó khăn đối với cả nước khi phần lớn thời gian và nguồn lực phải tập trung cho phòng, chống dịch Covid-19. Là một trong những lĩnh vực được đánh giá là “đầu sóng, ngọn gió”, ngành GTVT đã trải qua 365 ngày vừa qua như thế nào, thưa Bộ trưởng?

Năm 2021 thực sự là quãng thời gian đặc biệt với ngành GTVT. Đại dịch Covid-19 phủ bóng toàn cầu, ảnh hưởng nghiêm trọng tới gần như tất cả các quốc gia trên thế giới, làm đứt gãy các chuỗi cung ứng toàn cầu. Tại Việt Nam, đợt dịch lần thứ tư bùng phát từ đầu tháng 5/2021 và nhanh chóng lan rộng ra hầu hết các tỉnh, thành phố cả nước.

Trong bối cảnh đó, việc thực hiện các kế hoạch, nhiệm vụ của ngành GTVT bị ảnh hưởng nặng nề trên tất cả các mặt công tác, từ vận tải, xây dựng cơ bản đến đảm bảo trật tự an toàn giao thông. Có thể nói, kể từ sau năm 1975 đến nay, ngành GTVT mới phải thực hiện lại nhiệm vụ đảm bảo giao thông thông suốt trong bối cảnh hầu hết các địa phương đang áp dụng các biện pháp phòng dịch hết sức gắt gao.

Cùng với việc triển khai quyết liệt chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, của các lãnh đạo Chính phủ, toàn ngành GTVT gần như trở lại “tinh thần thời chiến”, bám sát từng điểm nóng để kịp đưa ra những giải pháp chưa có trong tiền lệ, với mục tiêu cao nhất là duy trì chuỗi cung ứng hàng hóa thiết yếu phục vụ nhân dân và nguyên vật liệu phục vụ hoạt động sản xuất - kinh doanh, đặc biệt là các địa phương vùng tâm dịch tại TP.HCM và các tỉnh phía Nam.

Chúng tôi nhận thức được rằng, từng kilogam lương thực, từng bình ô-xy, từng viên thuốc được chuyển đến tay người dân vùng dịch đều có ý nghĩa rất lớn đối với cuộc chiến phòng chống dịch Covid-19 của cả nước.

Triển khai nhiệm vụ trong hoàn cảnh “đặc biệt” như vậy, nhưng trong năm 2021, giao thông cả nước vẫn thông suốt, an toàn; khối lượng hàng hóa xuất nhập khẩu qua cảng biển tăng trưởng 4%; hoàn thành 5 quy hoạch chuyên ngành quốc gia GTVT.

Một nỗ lực nữa của ngành giao thông trong năm 2021 là dù dịch bệnh diễn biến phức tạp, nhưng các công trường thi công các dự án giao thông trải dài khắp đất nước vẫn không ngưng nghỉ ngày nào. Đến nay, tiến độ các dự án giao thông trọng điểm đều đang bám sát kế hoạch. Năm 2021, Bộ GTVT cũng nỗ lực giải ngân vốn đầu tư công đạt mức 96%, hoàn thành kế hoạch được Chính phủ giao. Đây có thể coi là những điểm sáng của ngành GTVT trong một hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, ít thấy trong tiền lệ.

Bộ trưởng có thể chia sẻ thêm về những giải pháp chưa từng có tiền lệ được ngành GTVT triển khai trong năm 2021 để giúp “mạch máu của nền kinh tế” không gián đoạn?

Trong hàng loạt giải pháp đảm bảo vận tải hàng hóa luôn thông suốt, đáng chú ý nhất là sáng kiến mở “luồng xanh” để vận chuyển hàng hóa thiết yếu qua vùng dịch nhằm phục vụ người dân là việc cấp bách. Để duy trì “luồng xanh”, tránh tình trạng ùn tắc, quá tải, Bộ GTVT và các địa phương triển khai nhiều giải pháp quyết liệt, đồng bộ. Từ chỗ cấp thủ công, chỉ sau một thời gian ngắn, thẻ lưu thông “luồng xanh” đã được cấp hoàn toàn tự động qua mã QR Code để loại bỏ tác động từ yếu tố con người.

Trong đợt cao điểm tháng 8, 9, 10/2021, lãnh đạo Bộ GTVT đã duy trì họp trực tuyến hằng ngày, hằng tuần với các địa phương để rà soát, kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trên “luồng xanh”, hỗ trợ người dân, doanh nghiệp vận chuyển hàng hóa.

“Luồng xanh” trên đường thủy, đường sắt tới đây cũng sẽ được chúng tôi triển khai nhằm san sẻ gánh nặng cho đường bộ và cả trong lĩnh vực vận chuyển hàng hóa xuất nhập khẩu, đặc biệt là hàng nông, thủy sản của nông dân.

Trong giai đoạn cao điểm, Tổ công tác đặc biệt về bảo đảm hoạt động vận tải gắn với phòng, chống dịch Covid-19 do các thứ trưởng Bộ GTVT đứng đầu đã đến từng điểm nóng để xử lý ách tắc hàng hóa, vật tư y tế. Bài học cho thấy, chỉ có lăn xả vào thực tế, đặt mình vào vị trí của người dân, doanh nghiệp, mới có thể đưa ra những giải pháp kịp thời, phù hợp để phá vỡ các khó khăn, vướng mắc.

Tôi cho rằng, những kinh nghiệm trong đợt giãn cách xã hội trên diện rộng đã giúp Bộ GTVT, các doanh nghiệp vận tải thực sự chủ động, thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát hiệu quả dịch bệnh Covid-19 theo tinh thần quản lý rủi ro và đẩy mạnh phục hồi kinh tế, bảo đảm an sinh xã hội theo đúng yêu cầu của Thủ tướng và các lãnh đạo Chính phủ.

Với tư cách là tư lệnh ngành GTVT, khi nhìn lại năm 2021, Bộ trưởng có hài lòng với kết quả đạt được?

Thành tích của ngành GTVT là thành tích của cả tập thể, lãnh đạo Bộ chỉ đóng vai trò cầu nối. Nhìn lại năm 2021, tôi có thể khẳng định, ngành GTVT đã có nhiều chuyển biến, có sự thay đổi lớn về tư duy trong việc xử lý các khó khăn, vướng mắc, đặc biệt là việc gắn trách nhiệm người đứng đầu các đơn vị, qua đó đã đạt được kết quả đột phá trên nhiều lĩnh vực. Tuy nhiên, nếu nói hài lòng hay không, thì chúng tôi chưa bao giờ hài lòng.

Sinh thời, Bác Hồ nói, GTVT là mạch máu của tổ chức. Giao thông tốt thì các việc đều dễ dàng. Giao thông xấu thì các việc đình trệ. Chính vì vậy, nếu nhìn vào tốc độ giải ngân, nhìn vào quy hoạch, nhìn vào công tác đảm bảo giao thông, có thể chúng tôi tạm hài lòng vì đã đạt được những kết quả nhất định.

Tuy nhiên, nếu nhìn vào tình hình vận tải chung của cả nước, trong đó có lĩnh vực hàng không, đường sắt, đường bộ, chúng tôi còn rất nhiều trăn trở vì chưa thể giúp được nhiều doanh nghiệp trong lĩnh vực này giảm bớt khó khăn do tác động của dịch Covid-19. Chúng tôi vẫn đang tiếp tục cùng với các doanh nghiệp cố gắng đưa ra các giải pháp, làm sao để mọi thứ tốt hơn, phục hồi nhanh hơn trong năm 2022.

Mở rộng cánh cửa cho nhà đầu tư tư nhân

Trong năm 2021, lần đầu tiên, ngành GTVT hoàn thành quy hoạch tổng thể của 5 lĩnh vực đến năm 2030, định hướng đến năm 2050 với nhiều giải pháp đồng bộ, đột phá. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, để những quy hoạch này thực sự đi vào cuộc sống thì luôn là một bài toán khó. Vậy tới đây, Bộ GTVT sẽ có những giải pháp gì để hiện thực hóa các quy hoạch này và đâu là những cơ hội để các nhà đầu tư tư nhân trong và ngoài nước có thể tham gia đầu tư?

Trong lịch sử ngành GTVT, chưa giai đoạn nào quy hoạch được làm tốt như giai đoạn này. Thay vì mỗi lĩnh vực làm quy hoạch ở một thời điểm khác nhau như trước đây, lần này, quy hoạch 5 lĩnh vực được thực hiện đồng thời theo hướng tích hợp, nên đảm bảo tính đồng bộ, kết nối giữa các chuyên ngành và khắc phục được hạn chế của các quy hoạch trước đây; phù hợp với quan điểm phát triển trong Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII; quy hoạch đảm bảo tính linh hoạt trong quá trình tổ chức thực hiện theo hướng cho phép các địa phương có nhu cầu phát triển và huy động được nguồn lực có thể báo cáo Thủ tướng Chính phủ triển khai sớm các dự án đầu tư.

Trong năm 2021, Bộ GTVT đã tập trung hoàn thành, trình và được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt 4/5 quy hoạch chuyên ngành quốc gia về đường bộ, hàng hải, đường sắt, đường thủy nội địa, sớm hơn 1 năm so với yêu cầu của Thủ tướng Chính phủ. Riêng chuyên ngành về hàng không dự kiến được thông qua trong tháng 1/2021.

Đây là những nền tảng rất thuận lợi, bởi có quy hoạch hệ thống kết cấu hạ tầng tốt, sẽ đảm bảo tính chiến lược, tầm nhìn dài hạn, phát huy được lợi thế nổi trội từng vùng miền, kết nối được các trung tâm kinh tế, tạo ra không gian phát triển kinh tế mới, tạo ra nguồn lực và là cơ sở để hình thành các dự án tốt, hấp dẫn nhà đầu tư. Đặc biệt, sẽ phát huy đúng lợi thế của từng chuyên ngành nhằm góp phần giảm chi phí logistics, tối ưu hóa chi phí vận tải, góp phần cải thiện năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.

Cũng phải nói thêm rằng, ngay trong quá trình xây dựng quy hoạch, chúng tôi đã tính đến tính khả thi của việc triển khai quy hoạch, hay nói cách khác là để quy hoạch đi vào cuộc sống, nâng cao hiệu quả khai thác, sử dụng nguồn lực, cũng như mang lại những cơ hội đầu tư cụ thể cho các nhà đầu tư, doanh nghiệp.

Trong Chương trình Phục hồi và Phát triển kinh tế - xã hội, Bộ GTVT được coi là một trong những đầu tàu quan trọng, được ưu tiên bố trí một lượng vốn đầu tư rất lớn cho các dự án hạ tầng giao thông trọng điểm. Ngành GTVT đã có sự chuẩn bị thế nào để hoàn thành nhiệm vụ đặc biệt này, trong đó có việc sớm hấp thụ khối lượng vốn khổng lồ từ Chương trình vào các dự án, bao gồm Dự án Xây dựng đường cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2021 - 2025?

Đây đang là trăn trở, suy nghĩ của cá nhân tôi, cũng như các lãnh đạo Bộ GTVT. Cần phải khẳng định, nhu cầu phát triển giao thông là rất lớn, đặc biệt là các dự án trọng điểm quốc gia - những dự án có ý nghĩa chính trị, kinh tế - xã hội rất lớn. Trách nhiệm của ngành GTVT là phải thực hiện tốt Nghị quyết của Chính phủ, của Quốc hội để nhanh chóng hình thành hệ thống đường cao tốc nhằm phát triển kinh tế - xã hội. Chúng tôi ý thức rất rõ về việc này.

Trong thời gian qua, Bộ GTVT đã phối hợp với các bộ, ngành liên quan xây dựng danh mục và cơ chế thực hiện các dự án đưa vào Chương trình Phục hồi và Phát triển kinh tế - xã hội để Chính phủ báo cáo Quốc hội tại Kỳ họp bất thường. Việc tập trung bố trí vốn triển khai ngay các dự án giao thông trong Chương trình sẽ có tác động kích cầu phát triển, phục hồi các ngành công nghiệp sản xuất vật liệu xây dựng, các công trình giao thông có yêu cầu về giải phóng mặt bằng lớn. Qua đó, sẽ hình thành không gian phát triển mới, khu đô thị, khu công nghiệp…, góp phần đẩy mạnh phát triển thương mại, dịch vụ, cải thiện đời sống nhân dân.

Trong bối cảnh dịch bệnh ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế, việc thúc đẩy đầu tư công được đánh giá là yếu tố tiên phong để thúc đẩy tổng cầu xã hội, góp phần vực dậy thật nhanh nền kinh tế khi dịch Covid-19 qua đi. Về dài hạn, nguồn vốn đầu tư công chủ yếu dồn vào các dự án hạ tầng, công trình giao thông trọng điểm còn tạo động lực phát triển, đẩy nhanh việc thu hút đầu tư xã hội, giúp nền kinh tế đất nước phát triển nhanh và bền vững. Mặt khác, sự đầu tư lớn này cũng góp phần hoàn thành mục tiêu đến năm 2030 có khoảng 5.000 km đường bộ cao tốc theo Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng đã đề ra.

Tuy nhiên, lo lắng lớn nhất lúc này chính là khả năng hấp thụ vốn, giải ngân vốn đầu tư từ Chương trình Phục hồi và Phát triển kinh tế - xã hội, bởi thực tiễn cho thấy, tiến độ đầu tư các dự án ngành GTVT phụ thuộc rất lớn vào nhiều yếu tố như: tiến độ giải phóng mặt bằng (đối với các dự án nhóm A trở lên thường mất tối thiểu 2-3 năm); điều kiện cung cấp vật liệu, điều kiện địa chất công trình, điều kiện thời tiết của các vùng miền; năng lực thực hiện của các chủ thể (chủ đầu tư, ban quản lý dự án, nhà thầu). Việc giải ngân mỗi năm từ khoảng 40.000 tỷ đồng tăng lên tới 80.000 tỷ đồng thực sự đòi hỏi cách làm khác biệt, sự chuẩn bị kỹ càng về nguyên vật liệu, đội ngũ nhân lực chất lượng cao, trách nhiệm tham gia của các chủ thể liên quan.

Chính vì vậy, bên cạnh một số cơ chế đặc thù về công tác đấu thầu, cung cấp vật liệu…, để không rơi vào tình trạng bội thực, có vốn mà không hấp thụ được, cần phải có nỗ lực quyết tâm lớn của toàn hệ thống chính trị, các địa phương, trong đó Bộ GTVT là lực lượng chủ công.

Chúng tôi rất mong muốn Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ tiếp tục có những chỉ đạo sâu sát, quyết liệt như năm vừa qua, cùng với sự phối hợp chặt chẽ của các bộ, ngành và các địa phương để cùng ngành giao thông tháo gỡ khó khăn..., tạo ra cơ chế đột phá nhằm xây dựng và tiến tới hoàn chỉnh hạ tầng giao thông của đất nước.

Bài học kinh nghiệm cho thấy, để giải ngân vốn đầu tư công có thể đạt được kết quả tích cực, các chủ đầu tư phải nhận diện được các rủi ro phát sinh trên công trường, qua đó xây dựng được kế hoạch, lộ trình cụ thể để rút ngắn tiến trình triển khai các dự án.

Ngoài việc học tập mô hình triển khai, quản lý đầu tư xây dựng chuyên nghiệp, hiệu quả của các doanh nghiệp lớn trong nước; xem xét thuê các chuyên gia, tư vấn hàng đầu nước ngoài; chúng tôi đang yêu cầu các chủ đầu tư được giao vốn phải nâng cao tinh thần trách nhiệm, kịp thời loại bỏ những cán bộ, công chức yếu kém về năng lực, trình độ hoặc suy thoái về đạo đức nghề nghiệp, gây nhũng nhiễu, tiêu cực hoặc thao túng, chi phối trong quản lý vốn đầu tư công, đấu thầu.

Kiên quyết xử lý các hành vi tiêu cực trong quản lý đầu tư công như thông thầu, gian lận, cản trở, hối lộ, can thiệp bất hợp pháp... để lựa chọn được nhà thầu thực sự có năng lực. Trong triển khai công việc, cần phải tận tâm, tận lực, chủ động giải quyết, tránh đùn đẩy “việc anh, việc tôi” khi xuất hiện các khó khăn, vướng mắc.

Thay đổi lớn nhất của Bộ GTVT trong lĩnh vực xây dựng cơ bản những năm qua là thay đổi tâm thế từ trì trệ, trông chờ sang mạnh dạn đột phá, gắn trách nhiệm người đứng đầu. Chủ đầu tư, nhà thầu nào giải ngân kém, để xảy ra khiếm khuyết về chất lượng sẽ bị thu hồi vốn, cắt khối lượng, điều chuyển cán bộ lãnh đạo liên quan. Điều này sẽ được Bộ GTVT triển khai quyết liệt hơn trong năm tới, đến từng lãnh đạo, công chức ở từng khâu, từng bộ phận.

Tôi cho rằng, tinh thần phải quyết liệt như vậy thì mới có thể thúc đẩy được giải ngân vốn đầu tư công, thực hiện thắng lợi nhiệm vụ kép vừa đẩy lùi dịch bệnh, vừa ổn định, phát triển sản xuất, duy trì tăng trưởng kinh tế mà Đảng, Nhà nước giao.