Bộ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung báo cáo Quốc hội.

Trong khi chưa sửa Luật Bảo hiểm xã hội, cho phép Hội đồng quản lý bảo hiểm xã hội được quyết định đầu tư, gửi tiền tại các ngân hàng thương mại hoạt động tốt hoặc lành mạnh, ổn định theo danh sách do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cung cấp hằng năm.

Bộ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung nêu kiến nghị trên với Quốc hội khi báo cáo tình hình thực hiện chính sách, chế độ bảo hiểm xã hội (BHXH), quản lý và sử dụng quỹ BHXH, chiều 22/10.

Sửa đổi các hình thức đầu tư

Bộ trưởng cho biết, tính đến hết ngày 31/12/2020, số người tham gia BHXH là 16.176.180 người, bằng 33,5% lực lượng lao động trong độ tuổi, đạt chỉ tiêu đặt ra của năm 2020.

Năm 2020, tổng số người tham gia BHXH tự nguyện là 1.125.236 người, tăng gấp 2 lần so với năm 2019. Tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện so với lực lượng lao động trong độ tuổi năm 2020 là 2,33%. Tổng số tiền thu BHXH tự nguyện năm 2020 là 3.969 tỷ đồng. Tổng số tiền NSNN hỗ trợ người tham gia BHXH tự nguyện năm 2020 là 137,6 tỷ đồng.

Tuy nhiên, số người tham gia BHXH bắt buộc, BHTN giảm, số tiền chậm đóng BHXH tiếp tục tăng so với năm 2019. Nguyên nhân là do số người hưởng BHXH một lần tiếp tục tăng (từ 807.089 người năm 2019 lên 860.741 năm 2020, tăng 6,65%), gây ảnh hưởng đến khả năng phát triển đối tượng tham gia BHXH bắt buộc trong năm 2020.

Đáng chú ý, do ảnh hưởng của dịch bệnh, các doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn trong sản xuất, kinh doanh dẫn đến tình trạng chậm đóng, tạm dừng đóng BHXH tăng cao. Nhận thức của người lao động và người sử dụng lao động trong việc tham gia BHXH còn hạn chế, đặc biệt là ở các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ.

Bộ trưởng kiến nghị Quốc hội sửa đổi, bổ sung Luật Bảo hiểm xã hội theo định hướng cải cách chính sách BHXH tại Nghị quyết số 28-NQ/TW về mở rộng đối tượng tham gia tiến tới thực hiện BHXH toàn dân; hoàn thiện các quy định về đóng - hưởng BHXH; nâng cao hiệu quả đầu tư quỹ; chặt chẽ hơn trong quy định hưởng chế độ BHXH một lần.

Đồng thời, sửa đổi các quy định về mức đóng, căn cứ đóng BHXH; sửa đổi quy định tại khoản 2 Điều 92 Luật Bảo hiểm xã hội về các hình thức đầu tư để phù hợp với Luật Các tổ chức tín dụng.  

Trong khi chưa sửa Luật Bảo hiểm xã hội, cho phép Hội đồng quản lý bảo hiểm xã hội được quyết định đầu tư, gửi tiền tại các NHTM hoạt động tốt hoặc lành mạnh, ổn định theo danh sách do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cung cấp hằng năm.

Lãi suất đầu tư có xu hướng giảm nhanh

Thẩm tra nội dung trên, Ủy ban Xã hội của Quốc hội nêu, tính đến hết năm 2020, tổng số kết dư quỹ BHXH, BHTN ước đạt 953.078 tỷ đồng. Trong số này, kết dư chuyển sang năm 2021 của Quỹ Ốm đau, thai sản là 13.472 tỷ đồng; Quỹ Bảo hiểm tai nạn lao động -bệnh nghề nghiệp là 54.089 tỷ đồng; Quỹ hưu trí, tử tuất là 794.920 tỷ đồng; Quỹ BHTN là 90.597 tỷ đồng.

Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Nguyễn Thuý Anh báo cáo Quốc hội, các quỹ có tính chất ngắn hạn về cơ bản đều bảo đảm khả năng chi trả và có kết dư lớn. Cụ thể, Quỹ Ốm đau, thai sản có số kết dư chuyển sang năm 2021 bằng 43,14% số chi trong năm 2020.

Tương tự, Quỹ Bảo hiểm tai nạn lao động -bệnh nghề nghiệp và Quỹ BHTN kết dư lớn, số dư hàng năm cao. Tuy nhiên, qua nhiều năm thực hiện, cơ quan thẩm tra chỉ ra, còn nhiều chế độ, chính sách liên quan đến các quỹ này chưa đi vào cuộc sống, chưa phát huy được vai trò chủ động của chính sách BHTN là giá đỡ của thị trường lao động.

Dẫn chứng, Ủy ban Xã hội chỉ ra, đã sang năm thứ 6 liên tiếp kể từ khi Luật Việc làm được ban hành, chế độ cho người sử dụng lao động hưởng chế độ hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ kỹ năng nghề để duy trì việc làm cho người lao động không thực hiện được.

“Có ý kiến cho rằng, các quỹ ngắn hạn mà có kết dư lớn sẽ gây gánh nặng cho người sử dụng lao động, ngân sách nhà nước và mất công bằng đối với người thụ hưởng. Đối với Quỹ Bảo hiểm tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp cần tính toán để sửa đổi phù hợp hơn cho đúng tính chất của quỹ ngắn hạn” -  Chủ nhiệm Nguyễn Thuý Anh phản ánh.

Cơ quan thẩm tra nêu rõ, chi chế độ hàng tháng từ nguồn Quỹ Bảo hiểm tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp giai đoạn 2018 - 2020 chỉ chiếm tỷ lệ dưới 9% so với số thu, do đó số kết dư chuyển năm sau chỉ nên giữ ở mức 10% số thu hàng năm hoặc cần xem xét sửa đổi quy định pháp luật theo hướng mở rộng các chế độ thụ hưởng cho người lao động.

Riêng Quỹ Hưu trí, tử tuất, mặc dù vẫn đang kết dư lớn, song cần tính toán thận trọng, kỹ càng hơn nhằm bảo đảm cân đối trong dài hạn, nhất là với sự thay đổi về đặc điểm của quy mô và cơ cấu dân số (tốc độ già hóa dân số), nguyên tắc đóng - hưởng và cân đối giữa mức đóng - mức hưởng.

Về việc đầu tư quỹ BHXH, cơ quan thẩm tra cho  biết, tổng dư nợ đầu tư quỹ BHXH, BHTN, BHYT lũy kế đến cuối năm 2020 đạt 897.715,1 tỷ đồng tỷ đồng, tăng 10,33% so với năm 2019. Các hình thức đầu tư vẫn chủ yếu là mua trái phiếu Chính phủ (chiếm 86,8% tổng số dư của quỹ), gửi tiền, mua trái phiếu, chứng chỉ tiền gửi tại các ngân hàng thương mại (chiếm 13,2%). Số tiền sinh lời từ hoạt động đầu tư quỹ năm 2020 là 47.592,7 tỷ đồng, đạt 100% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao.

Theo Ủy ban Xã hội, tuy các hình thức đầu tư quỹ BHXH tuân thủ theo đúng quy định, nhưng lãi suất đầu tư bình quân năm 2020 đạt 5,02%, chỉ cao hơn chỉ số lạm phát cùng năm (3,23%) có 1,79 điểm phần trăm. 

Tính ra, lãi suất đầu tư bình quân có xu hướng giảm nhanh (năm 2020 là 5,02%; năm 2019 là 5,8%; năm 2018 là 7,25%/năm; năm 2017 là 7,25%; năm 2016 là 6,4%), cơ quan thẩm tra nhận xét.