Mánh lới đánh lừa giới trẻ

Các quảng cáo về thuốc lá thệ hệ mới đang nhắm vào giới trẻ và cho rằng, đây một giải pháp thay thế cho thuốc lá truyền thống để bảo vệ sức khỏe, thân thiện với môi trường.

Thuốc lá điện tử được thiết bắt mắt thu hút giới trẻ khiến họ lầm tưởng về sản phẩm.

Đáng lo ngại hơn là nhiều quảng cáo hoặc vô tình hoặc cố ý gắn với hình ảnh của những người nổi tiếng, người có tầm ảnh hưởng trên mạng xã hội để thu hút người xem.

Chỉ cần gõ từ khóa “mua thuốc lá điện tử” trên Google là có thể nhận về hàng chục triệu kết quả. Tại các nền tảng mạng xã hội mà giới trẻ hay dùng như TikTok, Facebook, Zalo, việc quảng cáo thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng gần như tự do và ít bị kiểm soát. 

Tìm kiếm trên mạng xã hội Facebook, một số group chuyên giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm về thuốc lá thế hệ mới có tới hàng chục nghìn thành viên, trong đó chủ yếu là các bạn trẻ. 

Thậm chí, cũng có không ít tài khoản đăng tải video clip người nổi tiếng sử dụng thuốc lá điện tử.Trong một lần gõ từ khóa thuốc lá điện tử, vape, pod trên thanh tìm kiếm của Facebook, phóng viên ngạc nhiên bởi rất nhiều fanpage với lượng người theo dõi vô cùng lớn.

Các fanpage này đăng tải thường xuyên các bài viết, video giới thiệu về hình ảnh, mùi vị của các sản phẩm thuốc lá điện tử như vape-pod, tinh dầu kèm theo nhiều chương trình khuyến mại kích cầu. Mỗi bài đăng tải đều có lượng tương tác lớn, trung bình từ vài trăm tới vài nghìn like.

Đáng nói là, đối tượng của các quảng cáo này nhắm đến là giới trẻ. Sự mới lạ của thuốc lá điện tử với hương thơm hấp dẫn như kẹo, trái cây, trà sữa… cùng những lời quảng cáo “không gây hại”, “hút thuốc lành mạnh”, “sành điệu”, thuốc lá thế hệ mới… đã đánh trúng vào tâm lý thích thể hiện bản thân của tuổi mới lớn và nhanh chóng xâm nhập vào trường học.

Các giao dịch mua bán được đăng tải công khai. Bất cứ ai cũng có thể tham gia, trên các nền tảng như youtube, tiktok, thuốc lá điện tử cũng được giới thiệu quảng cáo sôi động không kém.

Các tiêu đề thì vô cùng hấp dẫn.Những quảng cáo về thuốc lá điện tử thường là lời tiếp thị có cánh, thậm chí còn khẳng định thuốc lá điện tử đang giúp hàng triệu người trên thế giới từ bỏ được thuốc lá và giảm nguy cơ bệnh tật từ khói thuốc.

Những quảng cáo trên mọi không gian mạng đã khiến các bạn trẻ có niềm đam mê với thuốc lá điện tử không thể rời mắt. Nhiều bạn trẻ khi được phóng viên hỏi đều cho biết, họ tiếp cận quá dễ dàng với các quảng cáo về thuốc lá điện tử trên các trang mạng xã hội, diễn đàn.

Đôi khi họ vô tình sử dụng đơn giản vì sự tò mò, kích thức của những lời quảng cáo mùi mẫn và dễ đánh vào tâm lý khám phá, tìm hiểu của giới trẻ. Bên cạnh đó, sức lan tỏa của các quảng cáo này còn lớn tới mức dù không hút thuốc, người dùng Internet thi thoảng vẫn nhận được các tin nhắn quảng cáo, tiếp thị, sản phẩm.

Theo ông Đào Thế Sơn, giảng viên Trường Đại học thương mại, chiến thuật của những nhà sản xuất cũng như là chiến thuật của các nhà phân phối là đánh mạnh vào giới trẻ.

Quảng cáo được các nhà kinh doanh đưa ra thường có âm nhạc, âm thanh, hình ảnh bắt mắt với nhiều cô gái xinh đẹp, trẻ trung sử dụng thuốc lá điện tử. 

Có thể thấy rằng, những clip quảng cáo đã thúc đẩy những hành vi hút thuốc và nhả khói của giới trẻ. Điều quan trọng hơn cả là làm cho giới trẻ bắt đầu hình thành những giá trị lệch chuẩn. Họ cho rằng, có thể hành xử giống như những nội dung ở trên video clip và cho rằng đó là điều bình thường. 

Còn theo quan điểm của đại diện trường Đại học Y tế công cộng, giới trẻ hiện đang vô tư review cách thức sử dụng thuốc lá điện tử như cách nhả khói như thế nào để cho nó hấp dẫn, hút loại nào, màu sắc ra sao. 

Thậm chí một số bạn còn giới thiệu cho nhau như là phương tiện là để cai thuốc lá truyền thống. Giới trẻ cũng đang lan truyền thông tin sai lầm là thuốc lá điện tử nó không có hại như thuốc lá truyền thống và khi sử dụng thuốc lá điện tử thì làm cho các bạn trẻ trở nên sành điệu hơn. 

“Vô vàn thông tin tích cực như vậy khiến cho người ta có xu hướng cảm thấy thuốc lá điện tử là một cái sản phẩm thân thiện, an toàn hơn thuốc lá truyền thống”, đại diện trường Đại học Y tế công cộng nêu.

Ngộ nhận sai về thuốc lá thế hệ mới

Tại Hội thảo cung cấp thông tin báo chí về các giải pháp phòng ngừa bệnh không lây nhiễm do Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp với Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế), Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Tổ chức Healthbridge Canada tại Việt Nam tổ chức, Ths.Trần Thị Trang, Vụ trưởng Vụ Bảo hiểm Y tế, Phó trưởng ban Kiểm soát Quỹ phòng chống tác hại thuốc lá, Bộ Y tế thông tin về thuốc lá mới: Những lầm tưởng, sự thật và một số vấn đề pháp lý liên quan.

Bà Trang cho rằng, có 3 ngộ nhận về thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng bao gồm: An toàn hơn thuốc lá điếu truyền thống, giúp cai nghiện thuốc lá truyền thống; là sản phẩm dành cho người trưởng thành đang hút thuốc nhằm mục tiêu bỏ thuốc và không nhắm tới giới trẻ. Tất cả ngộ nhận này là sai”, bà Trang nói.

Đại diện Bộ Y tế khẳng định, chưa có bất cứ một bằng chứng khoa học nào cho thấy thuốc lá điện tử an toàn hơn thuốc lá điếu thông thường mà thị trường đang sử dụng, đang chấp nhận được kinh doanh và sử dụng hiện nay.

Tổ chức Y tế thế giới khuyến nghị, tất cả các loại thuốc lá đều độc hại bao gồm cả thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng” và không có bằng chứng nào chứng minh rằng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng ít gây hại hơn các sản phẩm thuốc lá thông thường.

Cũng theo bà Trang, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng có nguy cơ gây bệnh mãn tính giống như thuốc lá thông thường.

Quỹ bảo hiểm y tế đang chi nhiều cho các bệnh có liên quan đến các bệnh không lây nhiễm, trong đó bệnh ung thư, tim mạch chiếm tỉ trọng lớn trong chi phí bảo hiểm y tế hiện nay.

Người dân đang đóng góp bảo hiểm y tế để chi cho các bệnh mà lẽ ra có thể phòng, tránh được. Dùng chi phí đó để chi các bệnh mắc phải khác”, bà Trang nói và cho biết cần thiết phải phòng chống chống từ xa, từ sớm đối với các bệnh có nguyên nhân từ lối sống, hành vi.

Những bệnh hô hấp, tim mạch, ung thư là ba nhóm bệnh điển hình và chi phí rất lớn, theo bà Trang người bệnh mắc các bệnh này thì “từ nghèo sẽ trở nên khánh kiệt”, “từ cận nghèo trở thành nghèo” chỉ trong một vài tháng.

Bà Trang một lần nữa nhấn mạnh thuốc lá điện tử cũng giống như thuốc lá điếu thông thường, sử dụng nhiều, thường xuyên sẽ mắc các bệnh mãn tính.

Thậm chí, thuốc lá điện tử còn có nhiều tác hại cấp tính với sức khỏe, có thể gây tử vong. Hội chứng tổn thương phổi cấp do thuốc lá điện tử đã được ghi nhận rất nhiều, đặc biệt ở Mỹ.

Theo bà Trang, các sản phẩm thuốc lá mới làm tăng nguy cơ bắt đầu hút thuốc lá điếu ở giới trẻ, cản trở nỗ lực giảm sử dụng thuốc lá. Bởi, các sản phẩm này tiếp cận chủ yếu đến người trẻ, chưa sử dụng thuốc lá bao giờ.

“Hình thức, dòng sản phẩm tiếp cận đối tượng tiềm năng, đối tượng mục tiêu của ngành công nghiệp thuốc lá là trẻ em. Vì thế, làm tăng tỷ lệ sử dụng”, bà Trang nói.

Các sản phẩm nhằm vào giới trẻ thể hiện ngay trên bao bì thiết kế của sản phẩm như thiết kế hộp giống trà sữa hoặc thỏi son. "Nên nếu nói thuốc lá điện tử không hướng đến giới trẻ thì đây là thông tin không chính xác của của ngành công nghiệp thuốc lá đưa ra”, bà Trang chia sẻ.

Ngoài ra, trên thị trường còn rất nhiều sản phẩm thuốc lá điện tử được thiết kế nhỏ gọn, bắt mắt, đóng gói như sữa, kẹo, đồ chơi, USB, thỏi son, nhiều hương vị (1800 hương vị) có thể gây nghiện và giá rẻ.

Điều này cho thấy xu hướng gia tăng sử dụng thuốc lá điện tử ở thanh thiếu niên, giảm độ tuổi bắt đầu hút, tăng tỷ lệ nữ hút thuốc lá tại Việt Nam, “nữ hóa” việc hút thuốc lá đây là một nguy cơ rất lớn.

Đề nghị cấm toàn bộ sản phẩm thuốc lá mới

Nói thêm về một số vấn đề pháp lý liên quan đến kiểm soát thuốc lá mới, bà Trang cho biết nhiều nước đã cấm thuốc lá điện tử và nung nóng. Đã có 32 quốc gia cấm thuốc lá điện tử, 79 quốc gia quy định quản lý thuốc lá điện tử rất chặt chẽ và 16 quốc gia cấm thuốc lá nung nóng. 5/10 quốc gia trong khu vực ASEAN đã cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Về quan điểm, định hướng đề xuất chính sách của Bộ Y tế, bà Trang cho hay, nhất quán quan điểm bảo vệ sức khỏe người dân trên các lợi ích kinh tế, dựa trên căn cứ khoa học, điều kiện thực tiễn của Việt Nam là "Không thí điểm các sản phẩm có hại cho sức khỏe".

Từ năm 2020-2022 Bộ Y tế đã nhiều lần gửi công văn đề nghị Thủ tướng Chính phủ cấm hoàn toàn đối với thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, kiến nghị Bộ Công Thương không đề xuất thí điểm kinh doanh thuốc lá mới.

Bộ Y tế đề nghị cấm toàn bộ các sản phẩm thuốc lá mới vì: Các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, bao gồm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng đều là các sản phẩm có hại cho sức khỏe; tăng tỉ lệ sử dụng thuốc lá đặc biệt là trẻ em, thanh thiếu niên, phụ nữ và trẻ em gái; gây ảnh hưởng lớn đến sức khỏe của thanh thiếu niên nên Nhà nước cần phải bảo vệ giới trẻ;

Các sản phẩm thuốc lá mới có nguy cơ cao, tiềm ẩn và phát sinh các tệ nạn xã hội, nhất là sử dụng ma túy và các chất gây nghiện.

Phù hợp với xu hướng của các nước trong khu vực và trên thế giới và khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới và điều kiện Việt Nam: WHO khuyến cáo các quốc gia thành viên ngăn chặn việc bắt đầu sử dụng thuốc lá nung nóng;

Cho phép thí điểm thuốc lá nung nóng dẫn đến khó có thể kiểm soát được các sản phẩm tương tự. Việc cho phép thêm thuốc lá mới là đi ngược lại các nguyên tắc giảm cung, giảm cầu của Công ước khung về kiểm soát thuốc lá, Chiến lược quốc gia về Phòng, chống tác hại của thuốc lá và Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá.

“Không cần thiết và không nên ban hành chính sách thí điểm đối với thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Bởi, đây là sản phẩm có hại chứ không có lợi ích cho Nhà nước, xã hội và người dân trong việc thí điểm”, bà Trang nêu quan điểm.

Theo bà Trang, việc thí điểm một sản phẩm gây nghiện và có hại sức khỏe sẽ gây ra nhiều hệ lụy, sau đó lại phải mất thêm nhiều nguồn lực để giải quyết hậu quả của việc thí điểm sẽ tăng tỉ lệ sử dụng thuốc lá do mở rộng nguồn cung cấp, tăng thêm các lựa chọn sản phẩm.

Việt Nam sẽ phải nỗ lực hơn, tốn kém nhân lực và tài chính hơn nữa trong việc giảm tỉ lệ hút thuốc lá, giải quyết những gánh nặng bệnh tật và tử vong do thuốc lá cũng như các hệ lụy về xã hội, môi trường, kinh tế, ảnh hưởng đến phát triển bền vững đất nước…

Không phù hợp với xu hướng ngày càng tăng việc cấm các sản phẩm thuốc lá mới của các nước trong khu vực, trên thế giới và khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đối với Việt Nam trong điều kiện hiện nay.

Cục Quản lý Dược phẩm và thực phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã khẳng định nhiều sản phẩm thuốc lá điện tử có hương vị trái cây, bạc hà... là các sản phẩm nhắm đến người tiêu dùng là trẻ em.

Bài học kinh nghiệm từ các nước đã cho phép lưu hành các sản phẩm thuốc lá mới đã gây ra những hệ lụy rất lớn đặc biệt đối với giới trẻ, từ sức khỏe, lối sống, hành vi và tệ nạn xã hội.

Xu hướng hiện nay là các nước đã cho phép sau một thời gian lại phải cấm trở lại do những hệ lụy của việc cho phép mang lại, ví dụ như ở Hoa Kỳ đã phải cấm sản phẩm thuốc lá điện tử có hương vị...

FDA khẳng định sẽ theo dõi chặt chẽ tỉ lệ sử dụng tất cả các sản phẩm thuốc lá điện tử và thực hiện các quy định bổ sung khác để giải quyết tình trạng gia tăng sử dụng của giới trẻ.

Do đó, đại diện Bộ Y tế đề xuất cần tăng cường truyền thông, nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá mới và ngăn chặn việc bắt đầu sử dụng thuốc lá mới tại Việt Nam, chú trọng đến trẻ em, với sự phối hợp liên ngành.

Tăng cường và nỗ lực hơn trong phòng chống buôn lậu thuốc lá mới, kinh doanh quảng cáo bất hợp pháp trên môi trường mạng.

Cần cấm hoàn toàn dưới mọi hình thức mua bán, sản xuất, nhập khẩu đối với các sản phẩm mới này (thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng, shisha). Đề xuất Quốc hội ban hành Luật, Nghị quyết về chính sách cấm thuốc lá mới.