Báo chí muốn đổi mới thì phải tìm về những giá trị cốt lõi của báo chí cách mạng

Phát biểu đề dẫn Hội thảo “Báo chí kiến tạo” do Tạp chí Thông tin và Truyền thông tổ chức, sáng 21/12/2022, ông Nguyễn Văn Bá, Tổng biên tập Báo VietNamNet dẫn thông điệp đặc biệt mà Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng đã đặt ra cho các cơ quan báo chí: “Báo chí muốn đổi mới thì phải tìm về những giá trị cốt lõi của báo chí cách mạng: Xác thực, dẫn dắt, tiên phong, đổi mới, dấn thân. Giữ cái bất biến ấy để ứng vạn biến. Muốn đi xa thì càng phải về gần”.

Ông Nguyễn Văn Bá, Tổng biên tập Báo VietNamNet phát biểu đề dẫn Hội thảo.

Theo ông Bá, trên thực tế, trước sức ép từ truyền thông xã hội, công nghệ, một số tờ báo, nhà báo có biểu hiện “đánh mất mình”. Thời gian gần đây, trên một số tờ báo tràn lan những thông tin tiêu cực về kinh tế, vụ án hay những vụ học sinh tự tử. Những thông tin này không phải là “fake news” (tin giả) và bạn đọc phần nào đó cũng cần được thông tin về những vụ việc này. 

“Vấn đề là liều lượng thông tin tiêu cực quá nhiều tạo nên bức tranh xã hội không tươi sáng, chưa phản ánh thực tế cuộc sống”, Tổng biên tập Báo VietNamNet nhấn mạnh và cho biết, từ thực tế đó, tại nhiều cơ quan báo chí nước ngoài và tại Việt Nam, xu hướng “báo chí giải pháp” (solutions journalism), "báo chí truyền cảm hứng” (inspirational journalism) hay tin tức kiến tạo (constructive news) đã và đang chiếm ưu thế.

Với mục đích cung cấp những vấn đề lý luận cũng như thực tiễn về các xu hướng “Báo chí kiến tạo” trên thế giới cũng như việc áp dụng tại Việt Nam; đồng thời làm rõ những nội dung xung quanh mô hình “Báo chí kiến tạo”, Hội thảo “Báo chí kiến tạo”, do Tạp chí Thông tin và Truyền thông tổ chức tập trung phân tích thực chất của “Báo chí kiến tạo”; gợi mở về báo chí kiến tạo cho các cơ quan báo chí Việt Nam; cách thức hạn chế khuynh hướng thông tin tiêu cực trong báo chí và giải pháp để báo chí lấy lại niềm tin của công chúng (đặc biệt là giới doanh nghiệp, doanh nhân).

Kinh doanh ở Việt Nam đang rủi ro và đắt đỏ hơn hay không vì… báo chí?

Tham luận tại Hội thảo, ông Đậu Anh Tuấn, Phó tổng thư ký kiêm Trưởng ban pháp chế VCCI khẳng định, thông tin từ báo chí rất cần thiết, với người dân và đặc biệt với doanh nghiệp.

“Những kết quả khảo sát của VCCI nhiều năm gần đây cho thấy doanh nghiệp biết đến chính sách, pháp luật của nhà nước, doanh nghiệp hiểu về các hiệp định thương mại… phần lớn đến từ các cơ quan báo chí”, ông Đậu Anh Tuấn cho biết và khẳng định, vai trò của báo chí rất lớn, doanh nghiệp cần báo chí, nhưng doanh nghiệp cũng e ngại báo chí như nhiều doanh nghiệp thường “than thở”. 

Ông Đậu Anh Tuấn đề xuất thành lập Quỹ dành cho những phóng viên điều tra xuất sắc.

Ông Tuấn khẳng định, báo chí là kênh quan trọng để phổ biến ý tưởng, dự thảo chính sách, pháp luật trên diện rộng, “đánh động” doanh nghiệp và cộng đồng về những ý tưởng, dự thảo chính sách, pháp luật có thể ảnh hưởng đến hoạt động của họ để từ đó doanh nghiệp và cộng đồng quan tâm góp ý cho các dự thảo hoặc ít nhất cũng có sự chuẩn bị cho kế hoạch kinh doanh trong tương lai của mình. 

Tuy nhiên, Phó tổng thư ký kiêm Trưởng ban pháp chế VCCI cũng chỉ ra những sai sót trong đăng tải thông tin, trong phân tích vụ việc của nhiều cơ quan báo chí thời gian qua. 

Đơn cử, một cơ quan cấp bộ phối hợp với VCCI lấy ý kiến cộng đồng doanh nghiệp đối với dự thảo Nghị định. Tuy nhiên, sau đó khá nhiều báo lại đưa tin “VCCI đưa ra dự thảo…”, thậm chí một số báo còn phỏng vấn chuyên gia phản đối việc VCCI soạn thảo văn bản này, khiến cộng đồng hướng sự chú ý không phải về bản thân nội dung dự thảo mà lại về VCCI.

“Đây là sai sót rất khó chấp nhận, khi mà VCCI không phải cơ quan Nhà nước và hoàn toàn không có thẩm quyền soạn thảo hay ban hành văn bản pháp luật như các cơ quan bộ khác”, ông Tuấn chỉ ra.

Bên cạnh đó, ông Tuấn cho biết phải giật mình khi một nhà đầu tư nước ngoài trong cuộc gặp gần đây hỏi thẳng thắn về việc ông có thấy kinh doanh ở Việt Nam đang rủi ro và đắt đỏ hơn hay không vì… báo chí. 

“Thì ra dưới con mắt của các nhà đầu tư, những vụ vội vàng đăng tải thông tin sai lệch về sản phẩm, dịch vụ khiến doanh nghiệp khốn đốn, thậm chí dễ dàng phá sản, những hành động “tống tiền” doanh nghiệp của một số phóng viên kém đạo đức của một số báo, sự yếu kém và chậm trễ của hệ thống tư pháp trong bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp… tất cả đều được tính toán là rủi ro và chi phí về đầu tư. Với những nhà đầu tư lớn và kỹ tính thì họ càng e ngại về rủi ro này ở Việt Nam hơn bao giờ hết”, ông Tuấn nói. 

Nhận định, báo chí đang đóng góp quan trọng trong cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh nhưng báo chí cũng có thể đang làm môi trường đầu tư và kinh doanh rủi ro hơn và đắt đỏ hơn, ông Tuấn mong ước rằng doanh nghiệp và báo chí là hai đối tác quan trọng của nhau. 

“Báo chí cần thông tin, doanh nghiệp cần diễn đàn. Cả hai đối tác hướng tới một mục tiêu chung về một xã hội phát triển tốt đẹp hơn. Thậm chí mong ước có được những quỹ đấu tranh bảo vệ quyền tự do ngôn luận, quỹ hỗ trợ dành cho những phóng viên điều tra xuất sắc mà doanh nghiệp chung tay đóng góp”, ông Tuấn bày tỏ.

Luật sư Nguyễn Danh Quế đề xuất Quốc hội sớm thảo luận và ban hành Luật tài trợ.

Sẽ xây dựng Trung tâm hỗ trợ chuyển đổi số báo chí

Chia sẻ về giải pháp xây dựng nền “Báo chí kiến tạo”, Luật sư Nguyễn Danh Huế cho rằng nghề báo cực kỳ vất vả, nguy hiểm, thu nhập không đủ sống. Do đó, muốn phát huy vai trò, nhiệm vụ của báo chí thì trước tiên phải giải quyết và nâng cao được cuộc sống của các nhà báo và cơ quan báo chí. 

Luật sư Nguyễn Danh Huế cũng hoàn toàn đồng tình với đề xuất của ông Đậu Anh Tuấn là cần có quỹ hỗ trợ các phóng viên xuất sắc và những cơ quan báo chí lành mạnh. 

Mặt khác, vị luật sư cho rằng, hiện nay Việt Nam đang thiếu cơ sở pháp lý cho các cơ quan báo chí kêu gọi tài trợ, quảng cáo trong khi ở các nước đã có Luật tài trợ. “Do đó, Luật tài trợ cần sớm được Quốc hội thảo luận và ban hành để các cơ quan báo chí có cơ sở pháp lý để triển khai”, luật sư Nguyễn Danh Huế đưa ra giải pháp.

Chia sẻ tại Hội thảo, bà Mai Hương Giang, Phó cục trưởng Cục Báo chí (Bộ Thông tin và Truyền thông) cho biết, qua đo quét của Cục Báo chí, những chùm bài, bài viết được chia sẻ nhiều nhất… thường có yếu tố liên quan đến vụ việc tiêu cực có yếu tố cướp, giết, hiếp… Về vấn đề này, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhiều lần khẳng định con số tỷ lệ bài liên quan đến tiêu cực cần giảm xuống dưới 10%, vì cao hơn sẽ trở thành dòng chảy chính. 

Bà Giang cho hay, vừa qua Cục Báo chí đo quét các thông tin về dịch Covid-19 và nhận thấy, giai đoạn đầu đại dịch xuất hiện tại Việt Nam, khoảng 30-40% tổng số tin bài trên các báo là về Covid-19, khiến Bộ Thông tin và Truyền thông có thời điểm phải yêu cầu giảm tỷ lệ này xuống. Thời điểm đó, Cục Báo chí gọi tên đó là báo chí phản ánh.

Đến giai đoạn tiếp theo, khi có vaccine, báo chí chuyển sang hướng dẫn cho người dân về tiêm vaccine, phòng bệnh… đó là báo chí hướng dẫn. Giai đoạn thứ ba là giai đoạn phục hồi sau dịch, gọi là báo chí giải pháp hay báo chí kiến tạo.

“Qua công tác đo quét, chúng tôi nhận thấy, báo chí giải pháp hay báo chí kiến tạo sẽ giúp ích rất lớn cho công tác quản lý và là những câu chuyện xã hội cần”, bà Giang nhấn mạnh.

Phó Cục trưởng Cục Báo chí cũng thông báo, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông đã đồng ý với đề xuất của Cục Báo chí, cho phép xây dựng Trung tâm hỗ trợ chuyển đổi số báo chí. Trung tâm sẽ kết hợp với các công ty công nghệ, các cơ quan quản lý hỗ trợ cơ quan báo chí trong việc chuyển đổi số, để từ đó tạo ra nguồn thu và kinh tế báo chí.