Dệt may là một trong những mặt hàng tận dụng tốt EVFTA để xuất khẩu sang châu Âu. Ảnh: Đức Thanh

Thuế quan giảm sâu, xuất khẩu bật tăng mạnh

Thương mại Việt Nam - EU tăng trưởng mạnh trong những năm qua nhờ EVFTA có hiệu lực từ tháng 8/2020. Sau 5 năm thực thi, EVFTA được đánh giá là một trong những hiệp định được tận dụng hiệu quả nhất, góp phần đáng kể mở rộng quy mô thương mại song phương. Năm 2024, kim ngạch đạt gần 70 tỷ USD. Cộng dồn 5 năm, tổng thương mại hai chiều đạt khoảng 300 tỷ USD.

Dù chịu tác động từ biến động thương mại toàn cầu, 9 tháng của năm 2025, xuất nhập khẩu Việt Nam - EU vẫn đạt gần 55 tỷ USD, trong đó xuất khẩu đạt gần 41 tỷ USD (tăng 9,3%), nhập khẩu 13 tỷ USD (tăng 4,3%).

Tỷ lệ hàng hóa được cấp chứng nhận xuất xứ ưu đãi (C/O) theo EVFTA tăng mạnh từ 14,8% năm 2020, lên 35,1% năm 2025. Điều này cho thấy, doanh nghiệp đã nhanh chóng thích ứng, đáp ứng quy tắc xuất xứ để hưởng ưu đãi thuế quan.

Theo Bộ Công thương và Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), EVFTA là một trong những FTA tiêu chuẩn và thành công nhất của EU, hỗ trợ mạnh mẽ cho thương mại song phương. Đối với Việt Nam, các nhóm hàng xuất khẩu chủ lực như điện tử, dệt may, da giày, máy móc, nông - thủy sản đều tận dụng tốt cơ hội tiếp cận thị trường.

Cùng với đó, EVFTA cũng tạo động lực thu hút đầu tư châu Âu vào Việt Nam trong các lĩnh vực công nghiệp phụ trợ, chế biến, năng lượng tái tạo và công nghệ cao. Nhiều doanh nghiệp EU đã chuyển hướng đầu tư sang Việt Nam để tận dụng môi trường kinh doanh ổn định và ưu đãi thuế quan khi tái cấu trúc chuỗi cung ứng hậu đại dịch Covid-19.

Ở chiều ngược lại, các doanh nghiệp Việt Nam cũng đang tận dụng cơ hội từ EVFTA để thâm nhập sâu hơn vào thị trường châu Âu, thông qua việc nâng cấp sản xuất, đa dạng hóa sản phẩm và đáp ứng các tiêu chuẩn xanh. Một trong những ví dụ điển hình là Công ty cổ phần Đầu tư và Phát triển sáng tạo Đông Dương, dù thị trường có nhiều biến động, xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ của doanh nghiệp này sang EU vẫn tăng trưởng hơn 20% trong 3 năm gần đây, đặc biệt tại các thị trường Pháp, Đức, Đan Mạch, Bỉ, Tây Ban Nha và Italia.

Doanh nghiệp đạt kết quả này nhờ nắm chắc yêu cầu thị trường, phát triển dòng sản phẩm giá trị cao, tập trung vào thiết kế và yếu tố bền vững, thân thiện với môi trường như đồ gia dụng mây tre đan cao cấp, hàng trang trí nội thất, mũ, túi xách.

Bà Hoàng Thị Thanh Tâm, Giám đốc Công ty chia sẻ: “EVFTA giúp phần lớn các nhóm hàng xuất khẩu của doanh nghiệp được giảm thuế về 0% hoặc chỉ còn 2-3%, nhờ đó chúng tôi cạnh tranh giá tốt hơn, duy trì lợi thế xuất khẩu”.

Tham tán Thương mại Việt Nam tại Bỉ và EU, ông Trần Ngọc Quân cho hay, sau 7 năm thực thi, EU sẽ xóa bỏ gần như toàn bộ thuế quan cho hàng hóa Việt Nam. Với thị trường nhập khẩu hơn 2.640 tỷ USD, việc thuế về 0% là lợi thế cực lớn. Tuy nhiên, ông Quân cảnh báo, thị trường càng mở, yêu cầu càng khắt khe. Doanh nghiệp phải liên tục cập nhật thông tin, chuẩn hóa sản xuất, nâng cao chất lượng và đảm bảo tính bền vững nếu muốn tận dụng tốt EVFTA.

Thích ứng để trụ vững với “chuẩn xanh” châu Âu

Việt Nam đã ký kết 17 FTA, trong đó có nhiều hiệp định thế hệ mới như EVFTA, CPTPP, UKVFTA... Điều này buộc doanh nghiệp phải tự “nâng cấp” để đáp ứng tiêu chuẩn ngày càng cao của các thị trường phát triển.

Bà Hoàng Thị Thanh Tâm cho biết: “Từ năm 2018 - 2019, khi bắt đầu hợp tác với các tập đoàn lớn ở Pháp và Đức, chúng tôi đã đầu tư xây dựng nhà máy theo tiêu chuẩn châu Âu để đáp ứng yêu cầu của khách hàng, từ đó mở rộng sang nhiều thị trường khác”.

Doanh nghiệp cũng chủ động hoàn thiện chứng nhận, tiêu chuẩn hàng hóa, quy trình an toàn lao động và quy tắc xuất xứ. “Yêu cầu truy xuất nguồn gốc khiến chúng tôi phải đầu tư hệ thống kiểm soát từ nguyên liệu đến thành phẩm. Dù khó khăn, nhưng đây là điều bắt buộc nếu muốn phát triển bền vững”, bà Tâm nói thêm.

Khi được thị trường EU chấp thuận, cánh cửa sang các thị trường tiêu chuẩn cao khác như Mỹ, Nhật Bản, Canada… cũng mở rộng hơn.

Tuy nhiên, thách thức lớn nhất hiện nay là yêu cầu tuân thủ phát triển bền vững. Cách tiếp cận mới của EU về môi trường, lao động, truy xuất nguồn gốc và chống phá rừng đòi hỏi doanh nghiệp phải đầu tư dài hạn vào công nghệ sạch, năng lượng tái tạo và quản lý rủi ro chuỗi cung ứng.

Ông Trần Ngọc Quân nhấn mạnh, thị trường EU đang dịch chuyển mạnh sang tiêu dùng xanh, sạch. Người tiêu dùng không chỉ quan tâm đến giá và chất lượng, mà còn cả quy trình sản xuất, mức độ phát thải và trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp. EU hiện thúc đẩy Thỏa thuận xanh châu Âu (European Green Deal) - chiến lược toàn diện nhằm xây dựng nền kinh tế hiện đại, sử dụng tài nguyên hiệu quả và trung hòa carbon vào năm 2050.

“Khi thuế quan không còn là công cụ bảo hộ hữu hiệu, EU tăng cường biện pháp phòng vệ thương mại như chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ… Doanh nghiệp Việt cần chủ động minh bạch nguồn gốc, quản trị rủi ro và nâng cao năng lực tuân thủ”, ông Quân lưu ý.

Bởi thế, để tận dụng hiệu quả EVFTA, doanh nghiệp Việt cần chuyển đổi tư duy từ “bán cái mình có” sang “làm cái thị trường cần”, đồng thời đầu tư bài bản hơn cho xây dựng thương hiệu, chứng chỉ xanh và quản lý chuỗi cung ứng.