Nhiều sinh viên đặt câu hỏi và bày tỏ thắc mắc về việc liệu thuốc lá điện tử có “ít hại” hơn thuốc lá truyền thống như một số quan điểm lan truyền gần đây.

Ths.Nguyễn Thị Thu Hương giao lưu cùng sinh viên.

Trả lời vấn đề này, Ths.Nguyễn Thị Thu Hương, Phụ trách Phòng Nghiệp vụ, Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) cho biết, các nghiên cứu trong và ngoài nước đều khẳng định thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng vẫn chứa nicotine, chất gây nghiện mạnh, ảnh hưởng trực tiếp tới sự phát triển não bộ, hệ tim mạch, hô hấp của người trẻ.

Thêm vào đó, các sản phẩm này được thiết kế với hình thức bắt mắt, mùi vị đa dạng, dễ gây tò mò và tạo cảm giác “hợp thời”, từ đó dẫn đến việc người trẻ dễ bị cuốn vào và hình thành thói quen sử dụng.

Một trong những nguy cơ lớn là sự chủ quan do niềm tin sai lầm rằng thuốc lá điện tử ít hại, trong khi Tổ chức Y tế Thế giới và Bộ Y tế Việt Nam đều khẳng định: không có loại thuốc lá nào là an toàn.

ThS. Hương nhấn mạnh vai trò then chốt của thanh niên, sinh viên trong việc thay đổi nhận thức cộng đồng về thuốc lá. “Các bạn trẻ là lực lượng có ảnh hưởng mạnh trên mạng xã hội, có khả năng lan tỏa thông điệp tích cực.

Khi các bạn nói không với thuốc lá, không chỉ là bảo vệ chính mình mà còn là tấm gương cho bạn bè, gia đình, xã hội. Sự lên tiếng của giới trẻ sẽ thúc đẩy việc hình thành một môi trường học đường và xã hội không khói thuốc,” bà Hương chia sẻ.

Từ góc độ thực tiễn, Ths.Trần Trọng Đại, Bí thư Đoàn Thanh niên Trường Đại học Luật Hà Nội cho biết, đây là chiêu trò của các hãng thuốc lá nhằm nhắm vào giới trẻ.

Nhiều bạn sử dụng mà không biết rõ trong đó có những chất gì. Đoàn trường đã và đang triển khai nhiều hoạt động tuyên truyền nhằm cung cấp thông tin đầy đủ, giúp sinh viên hiểu rõ tác hại và tránh xa các sản phẩm độc hại này.”

Về khía cạnh pháp lý, ThS. Nguyễn Thị Thu Hương cho biết, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết cấm hoàn toàn việc sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, vận chuyển, tàng trữ và sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng kể từ ngày 01/01/2025. Đây là bước tiến quan trọng, khẳng định rõ hai loại sản phẩm này là hàng hóa bị cấm.

Các hành vi vi phạm sẽ bị xử lý nghiêm theo quy định pháp luật. Cụ thể, hành vi sản xuất, buôn bán thuốc lá điện tử có thể bị xử lý hình sự nếu được xác định là buôn bán hàng cấm. Ngoài ra, các vi phạm hành chính liên quan cũng sẽ bị xử phạt theo Nghị định 98/2020/NĐ-CP đã được sửa đổi, bổ sung.

Từ góc nhìn y khoa, PGS-TS.Phan Thu Phương, Giám đốc Trung tâm Hô hấp, Bệnh viện Bạch Mai khẳng định thuốc lá là một trong những tác nhân gây nghiện mạnh nhất, chỉ sau 7 giây kể từ khi hút, nicotine đã tác động lên hệ thần kinh trung ương, tạo cảm giác khoái cảm và thúc đẩy hành vi hút tiếp theo.

Đây là cơ chế gây nghiện cực kỳ nguy hiểm, bởi thuốc lá không chỉ gây hại cho phổi mà còn ảnh hưởng đến toàn bộ cơ thể. Nhiều người dù đã cố gắng cai thuốc vẫn thất bại vì không vượt qua được sự lệ thuộc vào nicotine.

“Thuốc hỗ trợ cai nghiện chỉ là công cụ, còn yếu tố quyết định vẫn là ý chí và sự nhận thức. Tôi mong các bạn sinh viên hãy tuyệt đối tránh xa thuốc lá, kể cả thuốc lá điện tử. Một khi đã thử, rất dễ lệ thuộc, rất khó dứt ra”, PGS-TS. Hương nêu.

Thuốc lá điện tử, còn được gọi với các tên khác như E-cigarette hay Vape, là thiết bị điện tử cầm tay sử dụng pin để làm nóng dung dịch điện tử chứa nicotine và các hóa chất khác, tạo ra các hạt khí dung để người dùng hít vào.

Dung dịch điện tử này có thể chứa hoặc không chứa nicotine, bao gồm propylene glycol, glycerin, chất tạo hương vị và nhiều hóa chất khác. Điểm đáng chú ý là các sản phẩm thuốc lá điện tử không chứa thành phần thuốc lá truyền thống.

Thuốc lá điện tử được thiết kế đa dạng về hình dáng như điếu thuốc lá, xì gà, ống điếu, hoặc mô phỏng các vật dụng thông thường như bút viết, thiết bị USB và các vật phẩm cá nhân, khiến chúng khó bị phát hiện trong môi trường học đường.

Hiện đã có gần 2.000 hóa chất được phát hiện trong sol khí (khói) tạo ra từ thuốc lá điện tử, phần lớn là các chất chưa xác định rõ đặc tính. Ngoài ra, khoảng 20.000 loại hương vị khác nhau đã được sử dụng và con số này vẫn đang tăng nhanh, trung bình mỗi tháng có thêm hơn 240 hóa chất hương liệu mới được tạo ra.

Một số hóa chất tạo hương vị đặc biệt nguy hiểm, như diacetyl và cinnamaldehyde, có khả năng gây viêm tiểu phế quản co thắt – một tình trạng tổn thương phổi nghiêm trọng còn gọi là “bệnh phổi bỏng ngô” và không thể phục hồi. Các chất thay thế như 2,3-pentanedione cũng đã được chứng minh gây xơ hóa đường thở trên động vật, đặt ra lo ngại về ảnh hưởng lâu dài đối với con người.

Bên cạnh đó, thuốc lá nung nóng là sản phẩm sử dụng thiết bị điện tử để làm nóng điếu thuốc đến nhiệt độ đủ để tạo ra sol khí có thể hít vào. Sol khí này vẫn chứa nicotine, chất gây nghiện mạnh, cùng các hóa chất, phụ gia, và hương liệu, mặc dù không đốt cháy lá thuốc như thuốc lá điếu truyền thống.

Tuy nhiên, sản phẩm này vẫn giải phóng nhiều chất độc hại như acrolein (gây kích ứng đường hô hấp), glycidol, formaldehyde, acetaldehyde (chất gây ung thư), carbon monoxide, hydrocarbon thơm đa vòng và các kim loại nặng như nhôm, titan, thiếc, antimon...

Tổ chức Y tế Thế giới đã nhiều lần cảnh báo rằng tất cả các loại thuốc lá, bao gồm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, đều gây hại nghiêm trọng đến sức khỏe.

Bên cạnh những ảnh hưởng lâu dài đã được biết đến như nghiện do chứa nicotine, nguy cơ ung thư, ảnh hưởng đến hệ miễn dịch, sức khỏe tâm thần, răng miệng, chức năng sinh sản, hệ hô hấp và tim mạch, thuốc lá thế hệ mới còn có khả năng gây ra các biến chứng cấp tính nguy hiểm như hội chứng tổn thương phổi cấp (EVALI), dẫn đến tử vong.

Sự gia tăng sử dụng thuốc lá điện tử trong thanh thiếu niên, đặc biệt là học sinh, sinh viên, kéo theo nhiều hệ lụy. Trên thế giới đã ghi nhận hàng nghìn trường hợp ngộ độc nicotine do vô tình hoặc cố ý sử dụng thuốc lá điện tử.

Nhiều trẻ nhỏ đã nuốt phải dung dịch thuốc lá điện tử tại nhà. Các triệu chứng ngộ độc dao động từ nhẹ đến nặng, bao gồm co giật, nhiễm toan chuyển hóa và suy giảm chức năng hệ thần kinh trung ương.

Đối với học sinh, sinh viên, nhóm đang trong giai đoạn hoàn thiện về thể chất và tinh thần, tác động của nicotine đặc biệt nghiêm trọng.

Việc tiếp xúc sớm với nicotine có thể làm tổn thương tế bào thần kinh gốc, gián đoạn quá trình phát triển não bộ, ảnh hưởng trực tiếp đến trí nhớ, cảm xúc, hành vi, khả năng học tập và sự ổn định tâm lý. Về lâu dài, điều này có thể dẫn đến rối loạn tâm thần, suy giảm nhận thức, mất khả năng tập trung, thay đổi hành vi và ảnh hưởng tiêu cực đến kết quả học tập.

Không chỉ ảnh hưởng về mặt thần kinh, thuốc lá điện tử còn gây tổn thương nghiêm trọng đến hệ hô hấp, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh như viêm tiểu phế quản, viêm phổi lipid, tràn khí màng phổi, suy giảm chức năng phổi và bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.

Các chất hóa học trong khói thuốc, như carbon monoxide, còn có khả năng gây rối loạn tim mạch, hình thành huyết khối, gây xơ vữa động mạch, nhồi máu cơ tim và đột quỵ. Một số hợp chất độc hại như formaldehyde, acrolein, toluene, cùng với kim loại nặng như chì và niken có thể gây biến đổi tế bào, dẫn đến ung thư.

Thuốc lá điện tử không chỉ gây hại cho người sử dụng mà còn ảnh hưởng đến người xung quanh thông qua khói thuốc thụ động. Các khí độc như aldehydes và carbon monoxide có thể phát tán trong không khí, khiến người hít phải, dù không trực tiếp hút thuốc, vẫn có nguy cơ cao mắc các bệnh ung thư và tim mạch.

Một trong những nguyên nhân khiến học sinh dễ bị cuốn vào thuốc lá điện tử là do thiếu kỹ năng sống, muốn hòa nhập với bạn bè, tâm lý sợ bị cô lập.

Trong khi đó, các công ty thuốc lá điện tử đã chủ động định hướng thị trường vào giới trẻ, phát triển các sản phẩm bắt mắt, có hương vị hấp dẫn như trái cây, kẹo ngọt, dễ ngụy trang như bút viết, USB, dây đeo cổ, son môi… khiến việc phát hiện và ngăn chặn trong trường học trở nên khó khăn. Họ cũng tận dụng mạng xã hội, người nổi tiếng và các kênh giải trí trực tuyến để quảng bá, tạo cảm giác rằng đây là một sản phẩm “thời thượng”.

Hiện tượng học sinh, sinh viên sử dụng thuốc lá điện tử đang gia tăng đáng lo ngại, thậm chí lan đến cả học sinh tiểu học và học sinh nữ.

Theo báo cáo chung của Bộ Y tế và Bộ Giáo dục và Đào tạo, tỷ lệ học sinh từ 13 đến 15 tuổi sử dụng thuốc lá là khoảng 2,9%, trong đó tỷ lệ học sinh nữ đang tăng nhanh, chủ yếu sử dụng các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới. Tỷ lệ học sinh hít phải khói thuốc thụ động trong môi trường học đường là 35,7%.

Cũng theo Bộ Y tế, năm 2019 có khoảng 2,6% học sinh từ 13 đến 17 tuổi sử dụng thuốc lá điện tử. Đến năm 2022, con số này ở nhóm 13 đến 15 tuổi là 3,5% (trong đó học sinh nam chiếm 4,3% và nữ là 2,8%).

Đáng chú ý, kết quả điều tra tại 11 tỉnh, thành phố năm 2023 cho thấy tỷ lệ học sinh từ 13 đến 17 tuổi sử dụng thuốc lá điện tử đã tăng lên 8,1%. Tỷ lệ học sinh nữ từ 11 đến 18 tuổi sử dụng sản phẩm này là 4,3%, đặc biệt cao tại khu vực thành thị.

Trên bình diện quốc tế, Tổ chức Y tế Thế giới cảnh báo có gần 37 triệu trẻ em từ 13 đến 15 tuổi đang sử dụng các sản phẩm thuốc lá. Tại một số quốc gia, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong nhóm thanh thiếu niên đã vượt qua cả người trưởng thành.

Tại Việt Nam, ngành y tế đã ghi nhận nhiều trường hợp học sinh phải nhập viện do ngộ độc, rối loạn tâm thần và các triệu chứng nguy hiểm khác liên quan đến việc sử dụng thuốc lá điện tử, đặc biệt là các sản phẩm bị pha trộn, tẩm hóa chất gây nghiện.

Trong bối cảnh đó, việc đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục và nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá thế hệ mới, đặc biệt trong học sinh, sinh viên là yêu cầu cấp thiết, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình, ngành giáo dục, y tế và toàn xã hội.