Khởi nguồn từ một quán cà phê đậm chất Tày

Ở thôn Bó Lù, xã Ba Bể, “Cà phê Nàng Bân” trở thành điểm dừng chân quen thuộc của nhiều đoàn khách. Không gian quán giản dị nhưng tinh tế, tràn ngập sắc màu của văn hóa Tày. Tại đây, du khách có thể thưởng thức cà phê trong tiếng hát Then, ngắm những khung cửi dệt vải, hay trải nghiệm xay ngô, khâu mũ bằng vải chàm.

Tất cả ý tưởng này đến từ chị Phùng Thị Tuyền, một phụ nữ Tày mong muốn giới thiệu di sản văn hóa quê hương tới bạn bè bốn phương. “Tôi mở quán không chỉ để bán cà phê, mà còn để gìn giữ, tái hiện nét đẹp truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số ở Ba Bể”, chị chia sẻ.

Để tạo ấn tượng với khách, chị Tuyền luôn khoác lên mình bộ váy áo chàm truyền thống. Nhiều du khách còn thích thú thuê trang phục dân tộc để chụp ảnh lưu niệm. Nhờ cách làm độc đáo, “Cà phê Nàng Bân” nhanh chóng trở thành địa chỉ gợi mở cho mô hình du lịch cộng đồng do phụ nữ khởi xướng.

Phụ nữ dân tộc thiểu số nơi đây luôn khoác lên mình bộ váy áo chàm truyền thống để tạo ấn tượng với du khách. Ảnh: Hồ Hạ

Nếu chị Tuyền chọn cách đưa văn hóa Tày vào không gian cà phê, thì ở Pác Ngòi, xã Ba Bể, chị Hứa Thị Thầm lại biến chính nếp nhà sàn và đời sống bản địa thành điểm đến homestay hấp dẫn, độc đáo. Dáng người nhỏ nhắn nhưng chị Thầm lại vô cùng nhanh nhẹn, có thể chèo thuyền, leo núi cùng du khách khám phá hồ Ba Bể.

Chị kể: “Thấy khách đến ngày một đông, tôi bàn với gia đình sửa sang lại nhà sàn truyền thống để làm nơi lưu trú. Chúng tôi giữ nguyên kiến trúc gỗ truyền thống, bổ sung thêm dịch vụ ăn uống và tổ chức tour trải nghiệm quanh hồ”.

Khách đến với homestay được thưởng thức ẩm thực Tày đặc trưng với cá nướng hồ Ba Bể, thịt lợn treo gác bếp, xôi ngũ sắc. Khuôn viên nhà được bao quanh bởi vườn hoa và cây xanh, tạo không gian thư giãn. Từ đầu năm 2025, gia đình chị đã đón hàng chục đoàn khách quốc tế tới lưu trú, nhiều người ở lại nhiều ngày để trải nghiệm đời sống bản địa.

Rời Ba Bể, đến với thôn Khâu Đấng, xã Bằng Thành, nơi đồng bào Sán Chỉ đang viết tiếp câu chuyện du lịch cộng đồng, du khách sẽ được chiêm ngưỡng một vùng thôn nằm trên cao, mây phủ quanh năm, dưới chân núi là những nếp nhà sàn giản dị soi bóng bên dòng suối Nà Nghè.

Ở đây, chị Hoàng Thị Mộng là một trong những phụ nữ tiên phong. Vốn quen với nương rẫy, cuộc sống còn nhiều khó khăn, chị Mộng mạnh dạn đăng ký làm du lịch khi địa phương có chủ trương phát triển Khâu Đấng thành làng du lịch cộng đồng.

Nhận được hỗ trợ từ chính quyền và tham gia các lớp tập huấn, chị Mộng từng bước thay đổi tư duy, chị bắt đầu học giao tiếp, quảng bá dịch vụ trên mạng xã hội, cải tạo nhà cửa, dựng thêm vườn rau sạch và khu chăn nuôi để phục vụ du khách.

Khâu Đấng không chỉ có thiên nhiên hoang sơ mà còn giàu bản sắc, lễ hội đầu xuân, điệu hát lượn, món bánh sắn, bánh ngô, bánh Dú Đèm… Nhiều hộ dân đã được hỗ trợ chỉnh trang nhà cửa, xây dựng homestay, trưng bày đồ dùng truyền thống. Hạ tầng điện, đường, trường, trạm cũng đang dần được hoàn thiện, hứa hẹn đưa Khâu Đấng thành điểm đến hấp dẫn trong thời gian tới.

“Bà con rất phấn khởi, ai cũng chung tay làm du lịch. Tôi tin rằng sớm thôi, Khâu Đấng sẽ trở thành nơi du khách tìm đến để trải nghiệm trọn vẹn văn hóa người Sán Chỉ”, chị Mộng nói.

Khi phụ nữ trở thành "hạt nhân" phát triển du lịch cộng đồng

Những mô hình như của chị Tuyền, chị Thầm, chị Mộng cho thấy phụ nữ dân tộc thiểu số ngày càng tự tin, chủ động tham gia phát triển kinh tế du lịch. Từ chỗ quen với nương rẫy, họ đã dám thử sức với kinh doanh, học cách làm dịch vụ, tiếp cận công nghệ và quảng bá hình ảnh bản làng ra thế giới.

Không ít chị em đã tham gia các lớp tập huấn về kỹ năng giao tiếp, quản lý homestay, chế biến ẩm thực truyền thống phục vụ khách. Qua đó, họ không chỉ tạo thêm thu nhập cho gia đình mà còn góp phần khẳng định vai trò của phụ nữ trong gìn giữ văn hóa và thúc đẩy phát triển bền vững ở miền núi.

Sự thay đổi này cũng được chính quyền địa phương và các chuyên gia du lịch đánh giá cao, bởi đây là hướng đi phù hợp để biến tiềm năng thành lợi thế cạnh tranh. Khi phụ nữ trở thành “hạt nhân” trong các mô hình du lịch cộng đồng, sản phẩm du lịch sẽ giàu bản sắc hơn, đồng thời mang lại giá trị kinh tế thiết thực cho cả cộng đồng.

Theo thống kê từ Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch các địa phương, các mô hình do phụ nữ khởi xướng chiếm tỷ lệ đáng kể trong hệ thống homestay, quán ẩm thực và dịch vụ trải nghiệm văn hóa. Nhiều hộ gia đình có thu nhập tăng gấp đôi, gấp ba so với trồng trọt thuần túy.

Đặc biệt, khi phụ nữ tham gia làm du lịch cộng đồng, không gian văn hóa truyền thống cũng được gìn giữ và phát huy. Từ trang phục, ẩm thực đến lễ hội, nhiều giá trị từng có nguy cơ bị mai một nay được tái hiện sống động qua hoạt động du lịch.

Dù đã có những bước khởi đầu tích cực, song để du lịch cộng đồng thực sự bền vững, các chuyên gia cho rằng cần thêm nhiều chính sách hỗ trợ. Trước hết là hoàn thiện hạ tầng giao thông, điện, nước, viễn thông tại các bản làng xa trung tâm. Song song, các chương trình tập huấn về kỹ năng đón khách, ngoại ngữ, quản lý tài chính cần được triển khai thường xuyên để phụ nữ có thể tự tin vận hành mô hình.

Ngoài ra, việc kết nối các điểm du lịch cộng đồng với tour tuyến lớn cũng rất quan trọng. Khi được liên kết, du khách sẽ có hành trình trọn vẹn, thay vì trải nghiệm đơn lẻ. Doanh nghiệp lữ hành, hiệp hội du lịch cần đồng hành cùng chính quyền và cộng đồng địa phương trong khâu quảng bá, xây dựng sản phẩm và tiêu chuẩn dịch vụ.

Trong bức tranh chung của du lịch xanh, du lịch trải nghiệm, vai trò của phụ nữ dân tộc thiểu số không đơn thuần là giữ lửa bản sắc mà còn còn mở ra cơ hội thoát nghèo, làm giàu ngay trên mảnh đất quê hương. Mỗi mô hình, dù nhỏ bé, đều góp phần tạo việc làm, giữ gìn văn hóa và quảng bá hình ảnh địa phương.