Thị trường thương mại điện tử Việt Nam là điểm đến đầu tư hấp dẫn của nhiều nhà đầu tư nước ngoài.

Cần một luật gốc cho lĩnh vực thương mại điện tử

Theo báo cáo mới nhất do Google, Temasek và Bain & Company công bố, Việt Nam xếp thứ 3 trong khu vực Đông Nam Á về quy mô thị trường thương mại điện tử năm 2024, chỉ sau Indonesia và Thái Lan. Tốc độ tăng trưởng trung bình của thị trường đạt trên 20% mỗi năm. Quy mô của thị trường thương mại điện tử vượt mốc 25 tỷ USD, chiếm 10% tổng doanh thu bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng cả nước, tăng 22% so với năm 2023.

Thị trường thương mại điện tử là điểm đến đầu tư hấp dẫn của nhiều nhà đầu tư nước ngoài, giúp người tiêu dùng Việt Nam trở thành người tiêu dùng toàn cầu, có thể tiếp cận các sản phẩm đa dạng và phong phú cả trong nước và quốc tế. Doanh nghiệp nhỏ và vừa của Việt Nam đã tận dụng được các nền tảng hiện đại để phát triển kênh phân phối hàng hóa, sản phẩm.

Tuy nhiên, ông Phan Văn Mãi, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội cho biết, sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ, sự xuất hiện nhiều mô hình kinh doanh mới, đa dạng về mặt chủ thể, phức tạp về mặt bản chất và từ thực tiễn quản lý nhà nước trong lĩnh vực thương mại điện tử, các chính sách, quy định về thương mại điện tử đã bộc lộ một số tồn tại, cần có một bộ luật gốc điều chỉnh hoạt động của lĩnh vực quan trọng này.

“Hoàn thiện pháp luật về thương mại điện tử đang là yêu cầu cấp thiết được đặt ra nhằm đáp ứng nhu cầu thực tiễn về cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh, kiến tạo không gian mở, linh hoạt để các chủ thể thuộc các thành phần kinh tế tham gia hoạt động thương mại điện tử tại Việt Nam phát triển, sáng tạo, cạnh tranh lành mạnh theo quy định của pháp luật, bảo đảm quyền lợi chính đáng và hợp pháp của người tiêu dùng và doanh nghiệp, bảo đảm quyền và lợi ích của các bên có liên quan, phù hợp với tính chất đặc thù của thương mại điện tử và xu thế phát triển chung của thế giới”, ông Mãi nhấn mạnh.

Dự thảo Luật Thương mại điện tử đang được lấy ý kiến rộng rãi từ người dân, tổ chức, doanh nghiệp, sẽ được trình Quốc hội xem xét tại kỳ họp tháng 10/2025. Theo đó, Dự thảo nhằm giải quyết một số tồn đọng lớn hiện nay như định danh người bán, truy vết vi phạm, hạn chế hàng cấm, hàng giả, thất thu thuế - đặc biệt trong hoạt động xuyên biên giới, đồng thời tăng cường bảo vệ người tiêu dùng trong môi trường số. Những chính sách đưa ra hướng tới tạo lập nền tảng pháp lý vững chắc cho sự phát triển thương mại điện tử trong giai đoạn tiếp theo.

Hoàn thiện hành lang pháp lý

Ông Hoàng Ninh, Phó cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công thương) cho biết, Dự thảo Luật Thương mại điện tử yêu cầu các sàn thương mại điện tử phải định danh rõ ràng người bán. Điều này giúp truy vết nguồn gốc sản phẩm, thuận lợi cho việc bảo vệ người tiêu dùng, truy xuất nguồn gốc và truy thu thuế.

Trước đây, thông tin về người bán trên sàn chỉ hiển thị dưới tên gian hàng, dẫn tới việc khi bị xử lý vi phạm, họ có thể đóng gian hàng cũ và mở gian hàng mới để tiếp tục hoạt động. Việc định danh sẽ giúp xác định rõ chủ thể, hỗ trợ hiệu quả trong truy xuất nguồn gốc sản phẩm, xử lý vi phạm và truy thu thuế nếu có liên quan. Đây là cơ sở quan trọng để tăng cường bảo vệ người tiêu dùng trong môi trường số.

Bên cạnh đó, các sàn thương mại điện tử được yêu cầu phát huy vai trò lớn hơn trong việc rà soát, kiểm soát hàng giả, hàng nhái, vượt xa những quy định hiện hành. Đặc biệt, các nền tảng bán hàng xuyên biên giới không có pháp nhân tại Việt Nam sẽ phải đăng ký pháp nhân hoặc ủy quyền cho doanh nghiệp đủ năng lực tại Việt Nam để chịu trách nhiệm khi xảy ra tranh chấp hoặc vi phạm.

“Các nền tảng chưa có hiện diện pháp lý tại Việt Nam sẽ được yêu cầu đăng ký pháp nhân hoặc ủy quyền cho doanh nghiệp Việt Nam đủ năng lực để thực hiện các trách nhiệm pháp lý liên quan. Trong trường hợp xảy ra tranh chấp, hay phát hiện hàng giả, hàng nhái, đơn vị được ủy quyền sẽ chịu trách nhiệm trước pháp luật và người tiêu dùng trong nước”, ông Ninh cho biết.

Sàn thương mại điện tử Shopee đề xuất chỉ cho phép mỗi nền tảng xuyên biên giới chỉ định một pháp nhân ủy quyền duy nhất tại Việt Nam, nhằm đảm bảo trách nhiệm liên đới và tránh tình trạng chuyển đổi đại diện để né tránh nghĩa vụ pháp lý. Đồng thời, Dự thảo cần có một điều khoản bắt buộc các nền tảng xuyên biên giới khi đạt quy mô lớn, phải được đánh giá an ninh mạng và chấp thuận từ Bộ Công an, giống các nền tảng nội địa có vốn đầu tư nước ngoài.

“Đề xuất cấm việc mua bán, cho tặng tài khoản người dùng, vì tiềm ẩn nguy cơ gian lận, giống như mua bán tài khoản định danh cá nhân. Chúng tôi cũng kiến nghị rút ngắn thời gian lưu trữ thông tin livestream từ 1 năm xuống còn 6 tháng để giảm chi phí cho doanh nghiệp”, ông Phan Mạnh Hà, Giám đốc đối ngoại Shopee kiến nghị.

TS. Nguyễn Thị Cẩm Giang (Khoa Tài chính, Học viện Ngân hàng) cho rằng, việc đưa quy định định danh người bán trên nền tảng số, đặc biệt là người bán qua livestream vào Dự thảo Luật Thương mại điện tử là một bước đi quan trọng nhằm lành mạnh hóa môi trường kinh doanh số và tạo sân chơi công bằng hơn giữa các chủ thể kinh doanh.

Quy định này sẽ giúp nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm của người bán. Khi buộc phải xác thực danh tính, người bán khó có thể ẩn danh để trốn tránh nghĩa vụ thuế, gian lận thương mại hoặc cung cấp hàng giả, hàng kém chất lượng. Điều này góp phần bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, giúp Nhà nước kiểm soát tốt hơn nguồn thu thuế từ thương mại điện tử - một lĩnh vực đang tăng trưởng rất nhanh, nhưng vẫn còn nhiều thất thoát.