Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng trình bày báo cáo.

Tiếp tục Kỳ họp thứ 9, chiều 13/6 Quốc hội thảo luận tại hội trường về Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 (Dự thảo).

Báo cáo giải trình, tiếp thu ý kiến của nhân dân, các ngành, các cấp và của các vị đại biểu Quốc hội về Dự thảo, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cho biết, sau 1 tháng tổ chức lấy ý kiến, đã có 280.226.909 lượt ý kiến góp ý của cơ quan, tổ chức, cá nhân về tất cả các nội dung, điều khoản trong dự thảo Nghị quyết. Chính phủ đã tập hợp, tổng hợp đầy đủ, kịp thời, khách quan, trung thực ý kiến của Nhân dân để phục vụ việc tiếp thu, chỉnh lý Dự thảo. 

Trên cơ sở ý kiến của nhân dân, ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội và các cơ quan, tổ chức hữu quan, bám sát Cương lĩnh và các nghị quyết, kết luận của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ủy ban dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 (Ủy ban) đã khẩn trương tổ chức việc nghiên cứu, tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Nghị quyết để trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp này. Những ý kiến góp ý của Nhân dân rất đa dạng, phong phú cả về nội dung và kỹ thuật lập hiến nhưng cũng có tính tập trung cao.

Tuyệt đại đa số các ý kiến (99,75%) đều tán thành với sự cần thiết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013; tán thành phạm vi sửa đổi, bổ sung và nội dung cơ bản của dự thảo Nghị quyết, ông Tùng cho hay.

Về các nội dung cụ thể, thảo luận lần đầu ở Quốc hội đã ghi nhận nhiều ý kiến đề nghị giữ quy định đại biểu hội đồng nhân dân có quyền chất vấn Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tại khoản 2 Điều 115 Hiến pháp hiện hành vì cho rằng, đây là một cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước và nội dung này hiện nay chưa phát sinh vướng mắc.

Quá trình lấy ý kiến nhân dân cũng có nhiều ý kiến đề nghị tiếp tục giữ quy định về quyền chất vấn của đại biểu Hội đồng nhân dân đối với Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tại khoản 2 Điều 115 của Hiến pháp hiện hành hoặc nghiên cứu, mở rộng theo hướng đại biểu Hội đồng nhân dân còn có quyền chất vấn đối với người đứng đầu các cơ quan, tổ chức khác của Trung ương thực hiện nhiệm vụ trên địa bàn, như cơ quan thi hành án dân sự, cơ quan thuế, hải quan.

Ông Tùng cho biết, để bảo đảm yêu cầu tiếp tục khẳng định và phát huy vai trò giám sát và thực hiện quyền làm chủ của Nhân dân thông qua Hội đồng nhân dân các cấp, Ủy ban xin được tiếp thu ý kiến của nhân dân, của các cơ quan có liên quan, ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội và đề nghị giữ lại quy định về quyền chất vấn của đại biểu Hội đồng nhân dân tại khoản 2 Điều 115 của Hiến pháp năm 2013, tức là không sửa đổi, bổ sung Điều 115 của Hiến pháp nữa. 

Về tổ chức chính quyền địa phương (các điều 111, 112, 114), ông Hoàng Thanh Tùng nêu rõ, để thực hiện chủ trương tổ chức mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, trong đó cấp chính quyền ở cơ sở phải là cấp gần dân, sát dân, dự thảo Nghị quyết đã trình Quốc hội và gửi lấy ý kiến nhân dân quy định mô hình tổ chức của chính quyền địa phương ở mỗi cấp đều có Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân.

Tuy nhiên, trong quá trình thảo luận, lấy ý kiến, có ý kiến cho rằng, trên thực tế, vẫn có một số đơn vị hành chính ở hải đảo do có yếu tố đặc thù, quy mô dân số rất ít, điều kiện giao thông đi lại khó khăn nên không nhất thiết phải tổ chức Hội đồng nhân dân hoặc một số cơ quan khác của Nhà nước.

Bên cạnh đó, trong một số năm gần đây đã triển khai thực hiện thí điểm và thực hiện chính thức một số mô hình chính quyền địa phương tại một số đô thị theo hướng chỉ tổ chức cơ quan hành chính mà không có Hội đồng nhân dân và cũng đã thu được một số kết quả nhất định.

Vì vậy, để có cơ sở hiến định cho việc tiếp tục nghiên cứu, đa dạng hóa mô hình tổ chức chính quyền địa phương phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo, Ủy ban đề nghị giữ lại quy định về “chính quyền địa phương” và “cấp chính quyền địa phương” như đang được quy định tại Điều 111 của Hiến pháp hiện hành. Cùng với đó, sẽ không sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến “cấp chỉnh quyền địa phương” tại Điều 112 và Điều 114 của Hiến pháp.

Về đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt (khoản 2 Điều 110), có ý kiến đề nghị quy định cụ thể hơn về địa vị pháp lý, tiêu chí thành lập và tổ chức chính quyền địa phương ở đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt. Ông Tùng nêu quan điểm của Ủy ban, đó là Dự thảo Nghị quyết kết cấu quy định về đơn vị hành chính kinh tế - đặc biệt thành 1 khoản riêng tại Điều 110 là để thể hiện tính chất đặc biệt, không giống các đơn vị hành chính thông thường của đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt. Bởi đây có thể không phải là một loại đơn vị lãnh thổ có tính đồng nhất mà đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt này cũng có thể khác với đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt khác về quy mô, tính chất, cấp quản lý, chế độ, chính sách được áp dụng để phù hợp với các đặc điểm, mục tiêu và các ưu tiên, định hướng phát triển của từng nơi.

Do đó, Hiến pháp không nên quy định nội dung này theo hướng đóng khung vào những tiêu chí, tiêu chuẩn cụ thể khi chưa có đủ cơ sở khoa học và thực tiễn. Để làm rõ hơn về tính chất đặc biệt, tạo cơ sở pháp lý rõ ràng, hiệu quả cho việc quy định mô hình tổ chức chính quyền địa phương đặc thù ở đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, Ủy ban đề nghị bổ sung 1 khoản (khoản 3) vào Điều 111 với nội dung: “Chính quyền địa phương ở đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội quy định khi thành lập đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt đó”.