Do khó khăn về đơn hàng, dòng tiền, khó khăn trong thực hiện và đáp ứng yêu cầu của pháp luật... nên tốc độ tăng trưởng của đầu tư tư nhân đang chững lại.  Ảnh: Đức Thanh. Đồ họa: Đan Nguyễn

Doanh nghiệp kiệt sức là thật

Sự chững lại về tốc độ tăng trưởng của đầu tư tư nhân đang là lo ngại lớn nhất của TS. Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược thương hiệu và cạnh tranh khi nhận định về kinh tế 2024. “Tốc độ tăng đầu tư tư nhân năm 2023 khoảng 2,7%, nếu tính cả lạm phát thì có lẽ còn giảm. Tình hình còn khó khăn hơn cả thời Covid-19”, TS. Thành nói.

Nhìn lại, năm 2020, khi Covid-19 xuất hiện, khu vực kinh tế tư nhân cũng có cú lao dốc trong đầu tư, với tốc độ tăng trưởng vốn đầu tư tư nhân năm đó là 3,0%, từ con số 14,5% của năm 2019. Tuy nhiên, ngay sau đó, trong 2 năm tiếp theo, tốc độ này đã tăng lên tương ứng là 7,1% và 8,1%. 

Có thể thấy rõ nguyên nhân sụt giảm trong năm 2020, ngoài tác động tiêu cực từ sự đứt gãy các hoạt động do các biện pháp phòng chống dịch, thì sự túng túng, không định hình được tình hình đã khiến các doanh nghiệp thu hẹp các hoạt động để bảo đảm an toàn. Khi tình hình rõ ràng hơn, cộng với các giải pháp chính sách hỗ trợ doanh nghiệp “thời chiến” được kích hoạt, dòng vốn đầu tư của khu vực tư nhân sôi động trở lại.

Nhưng năm 2023, tình thế đảo chiều khi có tới 172.578 doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường, tăng 20,5% so với năm 2022 và cũng là con số cao nhất kể từ năm 2017 tới nay, bởi khó khăn của thị trường, của dòng tiền…

Khó khăn vẫn chưa dừng lại. Trong báo cáo vừa gửi Thủ tướng Chính phủ của Ban Nghiên cứu Phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV), vẫn có tới 69,1% đánh giá tiêu cực, rất tiêu cực về triển vọng kinh tế 2024. Tỷ lệ này tính trên 2.734 doanh nghiệp tham gia khảo sát vào tháng 12/2023. Đặc biệt, vẫn có tới 72,8% doanh nghiệp dự kiến giảm quy mô, tạm ngừng và có thể ngừng kinh doanh trong năm 2024…

Phân tích số liệu, bà Phạm Thị Ngọc Thủy, Giám đốc Văn phòng Ban IV cho biết, so với lần khảo sát vào tháng 4/2023, tỷ lệ doanh nghiệp dự kiến ngừng kinh doanh, chờ giải thể và tạm ngừng kinh doanh trong khảo sát lần này không có xu hướng giảm như hầu hết các chỉ báo khác. Nguyên nhân tiếp tục là khó khăn về đơn hàng, dòng tiền, khó khăn trong thực hiện các thủ tục hành chính và đáp ứng yêu cầu của pháp luật… và cả nguy cơ hình sự hóa các quan hệ kinh tế.

“Số liệu khảo sát và thống kê cho thấy, doanh nghiệp kiệt sức là sự thật, đặc biệt sau 2 năm Covid-19 và 2 năm phải đối mặt với những bất ổn của kinh tế vĩ mô toàn cầu. Nếu không được vun đắp kịp thời, sức lực của doanh nghiệp sẽ cạn kiệt”, bà Thủy chuyển tải khó khăn của doanh nghiệp mà Ban IV đã gửi đến người đứng đầu Chính phủ.

Khoan thư sức doanh nghiệp thế nào là phù hợp

Tuy doanh nghiệp đang rất nỗ lực tìm kiếm đơn hàng, đầu tư đổi mới công nghệ, đáp ứng các yêu cầu mới của thị trường, nhưng trong báo cáo trên, Ban IV khuyến nghị Chính phủ xác định năm 2024 là thời điểm cần tiếp tục khoan thư sức dân, sức doanh nghiệp. Các giải pháp là giảm chi phí và nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp, thuận lợi trong tiếp cận vốn vay, tiếp cận thị trường và cải thiện môi trường đầu tư và kinh doanh.

Ban IV khuyến nghị Chính phủ xác định năm 2024 là thời điểm cần tiếp tục khoan thư sức dân, sức doanh nghiệp.

Cùng với đó là các đề xuất cụ thể, như hoàn thuế VAT được ưu tiên xử lý để giảm áp lực tài chính cho doanh nghiệp, thay đổi các quy định về giới hạn 30% lãi vay ngân hàng trong giao dịch liên kết; thay đổi chính sách thuế thu nhập cá nhân cho phù hợp tình hình mới; tạo các cuộc gặp giữa các doanh nghiệp với các đơn vị có nhu cầu mua hàng trong và ngoài nước theo từng chủ đề; hỗ trợ doanh nghiệp chi phí tham gia triển lãm, hội chợ trong nước và ngoài nước để tiếp cận khách hàng…

Tuy nhiên, các liệt kê đề xuất hỗ trợ doanh nghiệp, tháo gỡ khó khăn dường như không bao giờ đủ. Ông Trương Văn Cẩm, Phó chủ tịch, kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS) thậm chí còn băn khoăn rằng, dường như các chính sách ưu tiên đang phát đi thông điệp không rõ ràng.

“Chúng ta vẫn nói là hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh, nhưng chính sách thuế với nguyên phụ liệu để sản xuất hàng xuất khẩu lại đang ủng hộ nhập khẩu. Tương tự, chính sách xuất khẩu tại chỗ cũng đang làm khó các doanh nghiệp do điều kiện, thủ tục phức tạp, làm tăng chi phí cho doanh nghiệp”, ông Cẩm làm rõ.

Đây là lý do trong khuyến nghị gửi tới Chính phủ tại Diễn đàn Kịch bản Kinh tế Việt Nam thường niên (Vietnam Economic Scenarios) lần thứ 16, tổ chức cuối tuần trước, ông Đậu Anh Tuấn, Phó tổng thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đề xuất thay đổi cách tư duy về hỗ trợ doanh nghiệp, chuyển từ tháo gỡ sang tạo thuận lợi.

Thay vì chạy theo tháo gỡ các vướng mắc mà doanh nghiệp đề xuất, tư duy “tạo thuận lợi” của cơ quan quản lý sẽ thể hiện rõ vai trò sẵn sàng hỗ trợ doanh nghiệp. Ví dụ, khi đơn hàng giảm thì giải pháp hỗ trợ giảm các chi phí kinh doanh, không làm tăng thêm chi phí tuân thủ… sẽ phải được đưa ra.

“Có thể là quyết định kéo dài thời gian giảm thuế suất thuế VAT, các khoản phải nộp, kéo dài các chính sách hỗ trợ đang thực hiện từ năm 2023…, nhưng cũng có thể là việc cắt giảm các quyết định thanh tra, kiểm tra định kỳ, chủ động hướng dẫn các mô hình kinh doanh mới…”, ông Tuấn nói thêm.

Tác động của các đề xuất trên chính là môi trường đầu tư kinh doanh thông thoáng hơn, rõ ràng hơn, an toàn hơn cho doanh nghiệp. Theo TS. Cấn Văn Lực, Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính tiền tệ quốc gia, đây chính là các giải pháp để kích cầu đầu tư tư nhân mà ông kỳ vọng sẽ làm sôi động trở lại hoạt động đầu tư của khu vực này.

“Nhưng cũng phải nói đến yêu cầu trong thực thi công vụ ở các bộ, ngành, cơ quan và địa phương. Năm 2024, chúng tôi kiến nghị thể chế hóa Nghị định 73/2023/NĐ-CP của Chính phủ về khuyến khích, bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung, gỡ tâm lý sợ sai, sợ trách nhiệm”, TS. Lực chia sẻ quan điểm.

Trong kịch bản tăng trưởng GDP của Việt Nam năm 2024 mà TS. Lực và cộng sự tính toán, để nền kinh tế có mức tăng trưởng khoảng 6-6,5%, tốc độ tăng vốn đầu tư khu vực tư nhân được kỳ vọng ở mức khoảng 6-7%. Cách duy nhất để có được tốc độ tăng trưởng này, thậm chí có thể cao hơn, chính là tìm mọi cách để lấy lại niềm tin cho doanh nghiệp.